به گزارش ایران اکونومیست، تئاتر از مظلوم‌ترین بخش‌های هنر در ایران است که با وجود قدمت بسیار زیادی که دارد هنوز مورد توجه لازم قرار نگرفته است البته این روزها هر چند وقت یکبار تماشاخانه‌ای به جمع تالارهای نمایشی اضافه می شود و تماشاگران زیادی را جذب می کند اما حاصل بی‌توجهی‌های مسئولان لباس بی قواره‌ای‌ست که برازنده تن هنر اصیلی مانند نمایش نیست.
مشکلات تئاتر در بخش‌های مختلف و به ویژه در عرصه کودک و نوجوان فریاد بی صدایی است که شنیده نمی‌شوند و این در حالی است که بخش نوپای کودک و نوجوان با تاثیری غیرقابل تردید در اعتلای فرهنگ جامعه و ساخت آینده ای بهتر در کشور، نیازمند توجه بیشتری است.
در هفت بخش پیشین این گزارش‌ها به برخی مشکلات تئاتر کودک و نوجوان پرداخته شد و این همه تنها بخش کوچکی از مشکلات کلی این عرصه است. در حالی که اگر بخواهیم از تمامی مشکلات نمایش کودک و نوجوان سخن به میان آوریم شاید هیچ نقطه پایانی برای بیان آنها وجود نداشته باشد.
** تئاتر کودک و نوجوان و ضرورت نگاه آینده‌نگرانه
شاید بتوان تئاتر کودک و نوجوان را یکی از بهترین شاخص‌های سنجش رشد فرهنگی یک جامعه دانست به طوریکه هر چه این حوزه بیشتر مورد توجه قرار گیرد، جامعه از منظر فرهنگی پیشرفته‌تر خواهد بود، در این معادله است که جای خالی این هنر با توجه به سابقه فرهنگی کشورمان بسیار محسوس و البته سوال‌برانگیز است.
تئاتر کودک و نوجوان به نمایشی گفته می‌شود که مضامین و معیارهای خاص کودکان را دارا باشد و با توجه به روحیه و ذهنیت خلاق کودک طراحی و اجرا شود. این نوع نمایش مهم‌ترین قالب هنری در جهت پرورش کودکان و نوجوانان محسوب می‌شود.
از آنجا که ساختار روانی و روحیه کودک و نوجوان با بازی و نمایش غریبه نیست، با توجه به نیاز کودک به تحرک و جنبش، بازی می‌تواند بخش مهمی از این نیاز را برآورده کند و از همین ضرورت می‌توان برای آموزش غیرمستقیم مهارت‌های زندگی به کودکان بهره برد.
بسیاری از کارشناسان نمایش و نیز روانشناسان کودک، بازی را اصل نمایش می‌دانند؛ نمایشگران نقش‌ها را بازی می‌کنند و در نتیجه به آنان بازیگر گفته می‌شود.
برخلاف تصور بسیاری تئاتر کودک و نوجوان در دنیا قدمت چندانی ندارد و این شاخه نمایشی که در اواخر قرن هجدهم پدید آمده است، تا قرن بیستم نیز اصول و قواعد خاصی نداشت.
در قرن نوزدهم میلادی بزرگسالان به اجرای نمایش کودکان علاقه‌مند می‌شوند و تئاتر کودک و نوجوان که افسانه‌ها نخستین منبع متون آن را تشکیل می‌دادند، اندک اندک راه خود را یافته و رشد می کند.
** جای خالی تئاتر کودک و نوجوان در فرهنگ‌سازی
تئاتر کودک و نوجوان عرصه گسترده ای در هنر است که زوایای مختلف یک جامعه را در بر می گیرد و می تواند بر همه مولفه های آن تاثیر بگذارد و با قرار گرفتن در مسیر مناسب، توانایی تغییر در ساختار جامعه را برای بهبود وضعیت دارد اما این هنر ارزشمند در طی سال های متمادی با بی توجهی بسیاری روبه‌رو بوده است.
با وجود اینکه عمر تئاتر کودک و نوجوان به سه قرن پیش باز می گردد اما با گذشت زمان و ایجاد اصول مدرن برای این هنر، استقبال کودکان و نوجوانان از نمایش ها فزونی یافته و گسترش فناوری ها و سرگرمی های جدید از شوق کودکان برای تماشای یک نمایش خوب کم نکرده است.
در دوران های مختلف با مدیرانی که گاهی تئاتر را به خوبی می شناسند و گاهی از فضای آن به طور کلی دور هستند حوزه تئاتر با نوسانات مناسب و نامناسبی روبه‌رو بوده اما در همه این زمان ها تئاتر کودک و نوجوان تنها بخش نادیده گرفته شده است.
این در حالی است که کودکان و نوجوانان امروز به عنوان آینده سازان کشور، برای ایجاد آینده ای بهتر، نیازمند آموزش هستند که یکی از مولفه های آن گسترش تئاتر کودک و نوجوان است و در کشورهای پیشرفته برای مطالعه و گسترش نمایش این گروه سنی، بودجه قابل توجهی را اختصاص می دهند اما در ایران با بی توجهی روبه رو شده است.
** تحلیل تئاتر؛ نگاه کارشناسی یا سلیقه‌ای
بر پایه مطالعات علمی تئاتر کودک و نوجوان می‌تواند تاثیرات روانی و اجتماعی مناسبی بر تربیت کودکان برای آینده‌ای بهتر داشته باشد؛ بر همین اساس داوود کیانیان در کتاب «تئاتر کودک و نوجوان» بهبود فعالیت اجتماعی، آموزش پیام گیری و پیام رسانی، آشنایی با ادبیات و انواع قصه، تقویت قدرت تفکر و ایجاد خلّاقیت، ظهور توانایی‌ها و ناتوانی‌ها، رشد استعدادهای ویژه را از کاربردهای تئاتر کودک و نوجوان می‌داند. همچنین دیویی چمبرز نیز در کتاب «قصه گویی و نمایش خلاق» بر تاثیر تئاتر کودک و نوجوان بر ایجاد و تقویت مهارت‌هایی چون تحلیل ادبی، گوش کردن، زبان محاوره، اندیشیدن خلاق، برنامه ریزی و ارزیابی موثر در کودکان یاد کرده است.
با فراگیری حتی چند شاخه از این توانمندی‌ها، افراد در بزرگسالی با تحلیل مناسب یک نمایش به عمق گفتار آن پی می‌برند و می‌توانند با تاثیرپذیری مناسب تاثیرگذاری بیشتری بر جامعه داشته باشند.
** سالن‌های پر از مخاطب غریبه با تئاتر
مدت‌هاست سالن‌های اجرای نمایش از تماشاگران پر می‌شود اما مخاطبانی که هدفشان تفریح و پر کردن اوقات فراغت است نه بهره مندی از آن.
آمارهای منتشر شده از میزان فروش بلیت سالن های نمایش حکایت از افزایش چشمگیر تماشاگران تئاتر در سال‌های اخیر دارد. این روند صعودی از یک سو مایه امیدواری است اما آیا واقعا رسالت نمایش در این سالن‌ها به انجام می‌رسد.
تئاتر در مرحله اول علاوه بر تاثیرگذاری بر فرهنگ، بیانگر مسائل یک جامعه و رسالتش رشد «تفکر» و ایجاد «تغییر» است که به دلیل نفس به نفس بودن بازیگر و تماشاگر تاثیر ماندگارتری نسبت به هنرهای دیگر در ذهن دارد، به همین دلیل در جهان، تئاتر از کودکی در دستور فعالیت‌های خردسالان جای می‌گیرد تا با این هنر آشنا شوند و از آن تاثیر پذیرند.
کودکانی که تئاتر را می‌شناسند در بزرگسالی، تماشاگرانی هستند که بطن یک نمایش را درمی‌یابد و از آن در زندگی عادی خود بهره می برد.
اما این روزها در ایران شاهد آن هستیم که با وجود آمار بالای فروش بلیط و پر بودن سالن های نمایش، تئاتر تبدیل به یک برنامه تفریحی شده که افراد به عنوان دستمایه ای برای پر کردن اوقات فراغت یا تفریحات دسته جمعی از آن استفاده می‌کنند. گاهی نیز هدف، دیدن بازیگران سینما یا چهره‌های مشهور دنیای هنر از نزدیک است که مخاطبان را به سالن‌ها می‌کشاند و پس از اتمام نمایش برخی از افراد بدون هیچگونه دریافتی از نمایش و بطن آن سالن ترک کرده و به جای تحلیل، وقت را صرف امور دیگر خود می‌کنند.
چندی است که برای این تماشاگران بی هدف که آشنایی با نمایش را از کودکی آغاز نکرده اند اصطلاح تماشاگر «کاذب» مطرح شده است.
** یک جشنواره، تنها سهم طفل نوپای تئاتر کودک و نوجوان
تنها دارایی تئاتر کودک و نوجوان که عمر چندانی در ایران ندارد جشنواره‌ای است با ربع قرن سن که چند سالی است در همدان برگزار می‌شود.
تئاتر کودک و نوجوان در جهان عمری کمتر از دو قرن دارد و به طبع در ایران عمرش کوتاه‌تر است اما در همین مدت نیز مورد بی‌‌توجهی قرار گرفته و تنها به همت علاقه‌مندان به رشد و توسعه خود ادامه داده است.
مطالعات متعدد جهانی، تاثیر مثبت هنر را بر تربیت کودک و نوجوان و نیز بر جامعه تایید و نشان می‌دهد که هنرهای نمایشی بخشی از تربیت و بنیاد آموخته‌های افراد را تشکیل می‌دهد.
تئاتر کودک و نوجوان در ایران کمترین توجه را به خود اختصاص داده است آنچنان که برای این هنر تنها یک جشنواره آن هم دولتی برنامه‌ریزی شده است که هر چندسال در یک استان برگزار می‌شود. برگزاری همین یک جشنواره به دلیل نبود توجه کافی غالبا با مشکلاتی از جمله کمبود سالن مناسب، امکانات اجرایی پایین و فضایی نامناسب برای مخاطبان مواجه است.
هر سال پیش از برگزاری جشنواره مدیران و مسئولان برگزارکننده وعده‌هایی برای بهبود زیرساخت‌ها و وضعیت برگزاری جشنواره می‌دهند اما در پایان جشنواره، پرونده رسیدگی به مشکلات تا سال بعد بسته می‌شود و دیگر کسی به دنبال راه‌حل نمی‌گردد.
** جشنواره عروسکی؛ پیشانی بلند تئاتر کودک و نوجوان
در حالی که تئاتر کودک و نوجوان در ایران کمترین توجه را به خود اختصاص می دهد جشنواره عروسکی تهران-مبارک پیشانی بلند این عرصه محسوب می‌شود.
تئاتر اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین هنر در میان تمامی هنرهای تاریخ جهان است که با شکل گیری جوامع و ریشه گرفتن هنرهای دیگر، به جای تثبیت جایگاه خود، به هنری خاص برای قشری مشخص از جوامع تبدیل شد اما با وجود تمام کم توجهی‌ها هرگز دست از ادامه حیات نکشید و به کمک کسانی که نمایش را مسیری برای یادگیری و پیشرفت می‌دانستند سعی در قد کشیدن داشت.
تحقیقات متعددی تاثیر قابل توجه هنرهای نمایشی را بر زندگی فردی و اجتماعی و نیز پیشرفت جامعه اثبات کردند و بر همین اساس مدارس دوره‌های آموزشی برای تربیت کودکان برقرار کردند اما ایران در این مسیر گامی برنداشت و همچنان تئاتر کودک و نوجوان بی توجهی‌های بسیاری را متحمل می شود.
این طفل نادیده گرفته شده هنرهای نمایشی در این روزها برای ادامه حیات خود تنها وابسته به جشنواره‌هایی شده است که تعداد آن به عدد انگشتان یک دست نیز نمی رسد.
یکی از این جشنواره‌ها تئاتر عروسکی تهران-مبارک است که هر سال در شهریور ماه در پایتخت برگزار می شود و همچون مدال افتخاری بر گردن تئاتر کودک و نوجوان به چشم می‌آید.
** چشم حسادت تئاتر کودک و نوجوان به بودجه دو برابری سینما
جشنواره تئاتر کودک و نوجوان که برای یک هفته هر روز نمایشی را با صحنه، بازیگر و گریم به صورت زنده به صحنه می برد دو برابر کمتر از سینمای کودک و نوجوان که کارش تولید فیلم است، بودجه دریافت می کند.
جشنواره تئاتر کودک و نوجوان تنها با یک فصل فاصله با جشنواره فیلم کودک و نوجوان برگزار می شود؛ اولی در پایان پاییز به میزبانی همدان و دومی در آخرین ماه تابستان به میزبانی اصفهان.
با وجود اینکه رسالت این دو جشنواره یکی است اما از دو نگاه متفاوت به برنامه های کودک و نوجوان حکایت دارد؛ تئاتر شرایط سخت تری دارد و سینما مسیر راحت تری را طی می کند.
تئاتر به عنوان یک هنر اصیل و قدیمی که به صورت زنده و نفس با نفس مخاطب اجرا می شود برای هر اجرای خود به وسایل صحنه، بازیگر، لباس و حتی امکانات کامل یک سالن نیاز دارد تا بتواند نمایشی در شان تماشاگر به صحنه ببرد و برای حضور در جشنواره باید یک صحنه کامل را با خود به همدان ببرد. این درحالیست که سینما پس از تولید فیلم، برای اکران آن نیازمند حضور بازیگر و دیگر عوامل فیلم و صحنه آرایی مجدد در اصفهان نیست.
با این وجود، نگاهی گذرا به بودجه دو جشنواره کودک و نوجوان در دو شهر همدان و اصفهان، تفاوت قابل توجهی را در نگاه به این دو مقوله و توجه کمتر به عرصه نمایش نشان می دهد.
سال گذشته مریم کاظمی دبیر جشنواره، میزان بودجه برای بیست و چهارمین جشنواره بین المللی تئاتر کودک و نوجوان را حدود هشت میلیارد ریال اعلام کرد و این در حالی است که چندی پیش سی و یکمین جشنواره بین المللی فیلم کودک و نوجوان برگزار شد و رضاداد دبیر این جشنواره، بودجه دریافتی را 30 میلیارد ریال اعلام کرد.
در بخش کلان بودجه نیز سال گذشته سینما یک هزار میلیارد و 930 میلیون ریال و تئاتر 640 میلیارد ریال دریافت کرده اند که تفاوت این دو حوزه هنری را در میزان دریافت بودجه می توان دید.
در پایان امید است مسائل مطرح شده که هریک به مساله و مشکلی مهم در زمینه تئاتر کودک و نوجوان پرداخته است بتواند نگاه حمایتی مسئولان و فعالان این هنر را به خود معطوف دارد چرا که صرف هزینه مادی و معنوی در این مسیر با توجه به تاثیر این مقوله در فرهنگ سازی برای نسل آینده یک ضرورت و یا حتی سرمایه گذاری برای تقویت زیرساخت فرهنگی کشور نظر می رسد.
گزارش از سارا کریمیان
