حقیقت تلخ کم آبی

به گزارش ایران اکونومیست؛ به تبع وقوع خشکسالی و کم آبی در مناطق مختلف کشور حدود یک دهه از وقوع این پدیده در استان چهارمحال و بختیاری می گذرد.
این استان سرچشمه 2 رودخانه زاینده رود و کارون و بخشی از رودخانه دز است، سالانه 10 میلیارد مترمکعب معادل 10 درصد آب شیرین کشور در چهارمحال و بختیاری تولید می شد که این رقم در بحران خشکسالی یک دهه اخیر به 6 تا 7 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.
کاهش نزولات آسمانی و تغییر شکل بارش ها از برف به باران طی این مدت و افزایش دمای هوا از سوی دیگر سبب کاهش منابع آبی این استان و پایین رفت سطح آب سفره های زیرزمینی شده است.
در این مدت نزولات جوی استان نه تنها به حد نرمال نرسیده بلکه از حد میانگین نیز بسیار کمتر بوده است، بنحوی که میانگین بلندمدت بارش ها از 577 به 312 میلیمتر در سال زراعی 96-97 رسیده است.
این وضعیت به گفته کارشناسان هواشناسی طی 60 سال اخیر در استان و به ویژه در شهرکرد بی سابقه بوده و نه تنها امیدی به بازگشت به وضعیت عادی نیست، بلکه این شرایط، حاکی از وقوع بحران آب در بخش های مختلف به ویژه در حوزه تامین آب مناطق شهری و روستایی استان دارد.
طبق آخرین گزارش مرکز ملی خشکسالی از نظر رتبه بندی بارش ها، چهارمحال و بختیاری پس از استانهای سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، فارس، کهگلویه و بویراحمد و بوشهر در ردیف هفتمین استان خشک کشور قرار دارد.
این وضعیت تبعات ناگواری بر محیط انسانی و طبیعی چهارمحال وبختیاری گذاشته که زوال 60 هزار هکتار از جنگل های بلوط و خشکیدگی 200 هزار هکتار از مراتع، ممنوعه شدن هشت دشت از 11 دشت استان، فرونشست زمین، خشک شدن 60 درصد چشمه ها، قنات ها و چاه ها، شکل گیری چشمه های گرد و خاک و گسترش بیابانزایی تنها بخشی از تبعات این وضعیت است که هر سال نیز عمیق تر و گسترده تر می شود.
براساس تعاریف ارائه شده از سوی سازمان هواشناسی، خشکسالی یکی از مهمترین مخاطرات جوی است که به طور خزنده در سطح جهان شکل گرفته و به صورت منطقه ای عمل می کند. پیش بینی آن با عدم قطعیت زیاد همراه بوده، آغاز و پایان آن نامعلوم و چگونگی وقوع و اثرات آن در هر ناحیه با ناحیه دیگر متفاوت است.
در این تعریف رخداد خشکسالی به مراحل مختلف تفکیک شده است. در ابتدا با کاهش بارش در یک منطقه یا حوضه آبریز، خشکسالی هواشناسی رخ می دهد که کم شدن ورودی آب به پشت سدها از نخستین پیامدهای آن به شمار می رود. در ادامه چنانچه کاهش بارش با افزایش شدید دما همراه شود و تداوم یابد، تبخیر و تعریق زیاد شده و نیاز گیاه به آب افزایش و در نتیجه خشکسالی کشاورزی شکل می گیرد.
چنانچه برداشت آب از منابع زیرزمینی برای مدت طولانی ادامه یابد، خشکسالی آبشناسی (هیدرولوژیکی) به وقوع خواهد پیوست که اثرات منفی آن بسیار عمیق تر از 2 خشکسالی قبلی است، متاسفانه در همین مرحله مردم از وقوع خشکسالی مطلع می شوند و در همین هنگام است که خشکسالی آثار تخریبی خود را در منطقه برجا گذاشته و کاهش خسارات ناشی از آن بسیار مشکل و پرهزینه است.
یک کارشناس مسائل اقلیم شناسی، خشکسالی اقتصادی و اجتماعی را مرحله چهارم رخداد خشکسالی عنوان کرد و گفت: از بین رفتن فعالیت های اقتصادی، مهاجرت، شکل گیری معضلات اجتماعی، بروز تهدیدات زیست محیطی و نزاع و درگیری بر سر آب از جمله پیامدهای مرحله چهارم خشکسالی است.
مهرداد قطره سامانی  گفت: خشکسالی در چهارمحال وبختیاری از سه مرحله نخست عبور کرده و آثار مرحله چهارم در استان نمایانگر شده و چنانچه بخوبی مدیریت نشود تبعات ناگواری در پی خواهد داشت.
وی تصریح کرد: کشور ایران از آنجا که در منطقه خشک و نیمه خشک زمین قرار دارد، همواره در طول تاریخ با دوره هایی از خشکسالی مواجه بوده و این موضوع امر عجیبی نیست، اما اگر بدرستی مدیریت نشود و برای حفظ منابع آب موجود بین مردم و مسئولان نوعی همگرایی و وحدت رویه شکل نگیرد این موضوع می تواند آسیب زا شود.
این کارشناس مسائل آب، تبیین و شفاف سازی وضعیت خشکسالی برای مردم، تجدیدنظر در شیوه های مدیریت آب از سوی مسئولان و اصلاح الگوی مصرف، بهره گیری از روش های نوین بهره برداری از آب، آبخیزداری و آبخوان داری و به طور کلی سازگاری با شرایط را از مهمترین راهکارهای کاهش اثرات ناگوار خشکسالی بر محیط انسانی و طبیعی برشمرد.
اما تنش آبی و بحران تامین آب در شهرها و روستاهای استان در آستانه فصل گرما یکی از مهمترین تبعات خشکسالی و چنانچه بدرستی مدیریت نشود، نپرانی ها و مشکلاتی اجتماعی را برای مردم بوجود خواهد آورد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی چهارمحال وبختیاری در همین خصوص  گفت: با قرارگیری در فصل گرما 50 روستای استان با تانکر آبرسانی می شود.
تورج احمدپور افزود: خشکسالی های یک دهه گذشته سبب خشکیدگی تعداد بسیاری از چاه های تامین آب روستائیان شده و این مساله شهرستانهای لردگان و کوهرنگ را با بحران مواجه کرده است.
وی ادامه داد: طی سال جاری منابع آب 20 روستای استان خشک شده و دبی سایر چاه ها نیز با کاهش قابل توجهی مواجه شده است.
احمدپور تصریح کرد: تلاش کرده ایم با آبرسانی سیار و اجاره چاه بخشی از مشکلات این حوزه را برطرف کنیم و ماهانه در حدود 500 مترمکعب آب به مناطق روستایی انتقال داده می شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه بیش از 100 روستا در استان در دولت یازدهم و دوازدهم از نعمت آب لوله کشی بهره مند شدند، تصریح کرد: با این وجود همچنان 11 هزار و 700 نفر از روستائیان استان از طریق سیار آبرسانی می شوند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری چهارمحال وبختیاری نیز گفت: در پی رخداد خشکسالی های اخیر در استان50 حلقه چاه تامین کننده آب شهری این استان خشک شد.
قدرت الله بیگلری  افزود: 80 درصد آب موردنیاز شهرهای استان از طریق چاه ها تامین می شود و این در حالی است که خشکسالی های اخیر و افت آب های زیرزمینی سبب خشکیدگی تدریجی این چاه ها شده است.
وی تعداد چاه های تامین کننده آب شهری استان را 200 حلقه اعلام کرد و گفت: از این تعداد 150 چاه فعال و مابقی خشک شده است.
بیگلری خاطرنشان کرد: افت آب های زیرزمینی و کاهش دبی چاه ها اگرچه شائبه نیتراته شدن آب را مطرح می کند، اما مردم استان از این بابت نگرانی نداشته باشند و مطمئن باشند آب مصرفی آن مشکل نیترات ندارد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری چهارمحال و بختیاری از پیش بینی کمبود آب برای برخی شهرهای استان در فصل تابستان خبر داد و گفت: احتمال کمبود آب در شهرهای شهرکرد، فرخشهر، بروجن، سورشجان، سردشت، کاج، گهرو و ناغان در فصل گرما وجود دارد.
کارشناسان معتقدند؛ آنچه در این وضعیت می تواند تا حد زیادی از بحرانی شدن وضعیت و وقوع مشکلات اجتماعی و اقتصادی جلوگیری کند، باور کردن موضوع کم آبی است.
امروز با وجود هشدارهای زیادی که در خصوص بحرانی شدن وضعیت منابع و دخایر آب در کشور اعلام می شود، هنوز هستند عده ای که با بی توجهی به این موضوع با آب لوله کشی باغچه های منزل خود را ساعت ها آبیاری می کنند و یا در سایر مصارف خود نسبت به اصلاح الگوی مصرف بی توجه هستند و به عبارتی دیگر می توان گفت این افراد هنوز درک درستی از وضعیت موجود ندارند و موضوع بی آبی را باور نکرده اند.
صاحبنظران این حوزه بر این باورند؛ در شرایط کم آبی چاره ای جز سازگاری و وفق دادن زندگی خود با آن نداریم که این امر مستلزم تغییر سبک زندگی مطابق با شرایط کم آبی است.
سیدهاشم فاطمی کارشناس مسائل آب در این خصوص می گوید: در شرایطی که بسیاری از مناطق کشور و به ویژه استان چهارمحال و بختیاری که در سالهای گذشته یکی از پرآب ترین استانها به شمار می رفت، با بحران تامین آب مواجه هستند چاره ای جز قبول واقعیت و انطباق زندگی خود با این شرایط نداریم.
وی تاکید کرد: باید زندگی خود را بر حسب آنچه داریم برنامه ریزی کنیم هرچند سخت باشد.
فاطمی با بیان اینکه در مساله آب دولت و ملت باید کنار یکدیگر باشند، افزود: هرچند ما از مردم انتظار داریم که الگوی مصرف صحیح آب را مدنظر خود قرار دهند، اما دولتمردان نیز موظفند با سیاست های درست و اصلاح اشتباهات گذشته مشوق های خوبی برای مردم در این حوزه باشند.
این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: همه بخش ها باید همت کرده و در مصرف آب صرفه جویی کنند، بنحوی که صنایع باید از فلات مرکزی که بی آب است جابه جا شوند و در حوزه کشاورزی هم باید کشت محصولات آب بر متوقف و از روش های نوین آبیاری استفاده شود.
از همین رو می توان گفت صرفه جویی که یک اصل همیشگی است باید در مقطع کنونی با شدت و دقت بیشتری مورد توجه مردم قرار گیرد. در چنین شرایطی همراهی، همبستگی و ارتباط جمعی می تواند نقش موثری در مدیریت مصرف آب داشته باشد.
با کمک دستگاه های ارتباط جمعی و مرجع و با فرهنگسازی و یادآوری نقش مردم برای صرفه جویی در مصرف آب می توان مدیریت و کنترل بیشتری در این حوزه داشت.