ایجاد سامانه نوین آبیاری نیازمند رعایت اصول فنی

به گزارش ایران اکونومیست؛ آب حیاتی ترین نیاز کشاورزی است و وابستگی کشاورزی به آب بیش از سایر بخش ها است، با کاهش بارندگی در سال های اخیر، شیوه آبیاری از شکل سنتی غرقابی به سمت روش های علمی و بهینه آبیاری مانند آبیاری قطره ای در حال تغییر است.
به گفته محمود حجتی وزیر جهادکشاورزی، اجرای سامانه های آبیاری نوین به لحاظ افزایش بازدهی آب و کاهش مصرف آن اهمیت بالایی دارد و یکی از ضرورت ها با توجه به وضعیت اقلیمی، صرفه جویی در مصرف آب است به طوری که با حمایت دولت تدبیر و امید در سال 1396 طرح های آبیاری نوین در سطح 200 هزار هکتار از زمین های کشاورزی کشور اجرا شد.
بر اساس آمار، 90 درصد از آب در بخش کشاورزی مصرف می شود که این میزان در استان سمنان کمتر و در حدود 87 درصد است و ایجاد سامانه های نوین آبیاری در 2 ماه آغازین سال 97 در استان با ادامه روند افزایش سال های قبل و با حمایت اعتباری دولت تدبیر و امید به 560 هکتار افزایش یافته است.
ایجاد سامانه های نوین آبیاری کشاورزی رویکرد اصلی وزارت جهادکشاورزی برای استفاده بهینه از آب است، استفاده از روش های نوین نیازمند ایجاد استخر ذخیره آب است که ایجاد همین استخرها به بهره گیری از روش های نوین برای جلوگیری از هدررفت و تبخیر آب وابسته است.
برخی کارشناسان با اشاره به اینکه گاهی روش احداث این استخرها، گاهی فنی و متناسب با روش آبیاری نوین نیست، زیادشدن تعداد این استخرها را عاملی برای هدررفت، نفوذ و تبخیر آب می دانند و در نتیجه اینکه به جای ایجاد امکان کنترل آب باعث هدررفت آن می شود.
در شرق استان سمنان به دلیل وجود منابع مطلوب آب و حاصلخیری خاک، کشاورزی به ویژه به صورت زراعی رونق بیشتری دارد و مصرف آب در این بخش بیشتر است که ضرورت استفاده از روش های نوین را به همراه داشته است، استفاده از روش های علمی و فنی در مراحل مختلف آبیاری نوین به ویژه در احداث استخر، ضرورتی است که غفلت از آن کل اهداف این طرح ها را در بهینه‌سازی مصرف آب تحت تاثیر قرار خواهد داد و خود به عامل هدررفت آب منجر می شود.

** احداث بی رویه استخر کشاورزی عامل کسری منابع زیرزمینی
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان سمنان در این باره  افزود: احداث بی‌رویه استخرهای ذخیره آب در برخی نقاط استان باعث برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی آب شده است.
محمدرضا خاموشی گفت: روباز بودن استخرهای ذخیره آب به افزایش تبخیر می انجامد، کشاورزان با دیدن کاهش میزان ذخیره آب در استخر، دوباره به برداشت آب از چاه اقدام می کنند که چندباره به چرخه تبخیر تبدیل می شود و این روند ادامه می یابد.
وی با اشاره به این که روند احداث استخرهای ذخیره آب در شرق استان به دلیل رونق کشاورزی بیشتر از دیگر نقاط است، خاطرنشان کرد : به ویژه در بخش بسطام شهرستان شاهرود وجود تعداد زیاد استخرهای ذخیره آب کشاورزی به کسری مخزن منابع زیرزمینی منجر شده است و نیاز به هدایت کشاورزان دارد.
معاون شرکت آب منطقه ای استان سمنان با اشاره به روند افت سطح آب های زیرزمینی تصریح کرد : متوسط این افت در استان سمنان 70 سانتی‌متر است ولی در برخی مناطق شهرستان میامی این میزان افت بیشتر از حد متوسط برآورد می شود.

** ضرورت تغییر رویکرد کشاورزان به روش نوین آبیاری
رئیس سازمان جهادکشاورزی استان سمنان با بیان این که مدیریت منابع آبی و استفاده بهینه از منابع موجود امری ضروری است، بر مدیریت بهینه منابع آبی موجود در بخش کشاورزی استان تاکید و اضافه کرد: اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در اراضی کشاورزی استان یکی از اقدامات صورت گرفته است.
سیدحسن میرعماد با اشاره به حمایت‌ها و مشوق‌های دولت در راستای اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در کشور گفت : با هدف استفاده صحیح از منابع آبی در بخش کشاورزی و کاهش هدر رفت آب در این بخش دولت تسهیلات بلاعوض در اختیار کشاورزان قرار داده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان با بیان این که از سال 92 حدود 15 هزار هکتار سامانه آبیاری نوین در استان اجرا شده است، افزود : تا پایان سال 96 این میزان به حدود 25 هزار هکتار رسید.

** راهبردهای فنی و فرهنگ سازی لازمه کار کشاورزان
مدیر آب و خاک جهادکشاورزی استان سمنان  با اشاره به این که استخرهای ذخیره آب پشتوانه اجرای سامانه های نوین آبیاری است، گفت: اجرای این سامانه ها نیاز اصلی کشاورزی برای استفاده بهینه از آب است.
حسین شاهینی با اشاره به مصرف بیش از 80 درصد از آب تولیدی استان در بخش کشاورزی، تاکید کرد: هر ساله اعتبار خوبی از سوی دولت با یارانه مناسب برای ترغیب کشاورزان به استفاده از این سامانه ها اختصاص می یابد.
وی درباره نقدی که درباره شیوه ذخیره سازی آب در اجرای سامانه های نوین آبیاری استفاده می شود، پاسخ داد: ایجاد استخر ذخیره آب ضرورت اجرای سامانه های نوین آبیاری است، در احداث این استخرها باید از روش های فنی برای جلوگیری از هدررفت، نفوذ یا تبخیر آب استفاده شود.
شاهینی ادامه داد : استفاده از توپ های پلاستیکی، ورق های عایقی به نام ژئوممبران و یا صفحه های انرژی خورشید، راهکارهای فنی برای جلوگیری از هدررفت یا تبخیر آب در استخرهای کشاورزی است.
مدیر آب و خاک جهادکشاورزی استان سمنان با تاکید بر این که توسعه استخرهای کشاورزی نیازمند فرهنگ سازی و اتخاذ روش های فنی برای بهترین بهره وری از آب است، یادآورشد: استفاده از صفحه های انرژی خورشیدی برای سطح این استخرها به منظور جلوگیری از تبخیر از روش های نوینی است که می تواند به عنوان تولید انرژی برق از خورشید برای دیگر امور کشاورزی مفید باشد.
شاهینی خاطرنشان کرد : برای کشاورزان برای محافظت از سطح آب در برابر تابش خورشید از یونولیت استفاده می کنند که این ورقه ها در صورت فرسودگی و از بین رفتن ، به دلیل اینکه در طبیعت تجزیه نمی شوند، مشکلات زیست محیطی می آفرینند.

** هدر رفت آب در استخر ذخیره کمتر از روش غرقابی است
استاد دانشگاه آزاد در رشته کشاورزی  هدررفت آب در روش های غرقابی را بیش از هدررفت در استخرهای ذخیره آب دانست و گفت: ایجاد استخر ذخیره گام اول احداث روش نوین آبیاری است و کشاورزان چاره ای جز این ندارند.
سعید خادم عباسی با بیان این که برای استفاده بهینه از آب در استخرهای ذخیره کشاورزی باید روش های فنی به کشاورزان آموخت، افزود : ایجاد استخرها با کمک ورق های نئوممبران ساده، سریع و ارزان تر برای کشاورزان تمام می شود تا استخرهای بتنی، به همین دلیل باید کشاورزان توجیه شوند که روش فنی ولی با هزینه بیشتر به سود حفظ آب است.
وی با اشاره به میزان بالای کشت زراعی در استان که به صورت غرقابی آبیاری می شود، یادآور شد: تمام کشت گندم، علوفه، صیفی‌ و دیگر محصولات زراعی به صورت غرقابی آبیاری می شود که بهره وری مناسب آبی ندارد.
این استاد دانشگاه بیان داشت: در باغ ها استفاده از روش های قطره ای 100 درصد نیست و فقط در برخی باغ ها کشاورزان آگاه تر از روش های نوین استفاده می کنند.

** ضرورت بهره وری آب به روش های مختلف
معاون برنامه‌ریزی سازمان جهادکشاورزی استان سمنان تاکید کرد: در بخش کشاورزی، ارتقای بازدهی مصرف آب در استان سمنان به طور جدی دنبال می شود، این رقم اکنون دراستان متوسط 42 درصد و در کشور 37 درصد است و باید توجه داشت یک درصد افزایش بازدهی آب نیازمند 700 میلیون ریال هزینه است.
خدابخش عرب خاطرنشان کرد : مدیریت مصرف از طریق تغییر الگوی کشت ، تبدیل اراضی کم بازده به باغ از برنامه چهارم توسعه با هدف اقتصادی کردن مصرف آب در بخش کشاورزی استان سمنان از سوی کشاورزان اجرا شد.
معاون سازمان جهادکشاورزی استان سمنان یادآور شد : باغ های استان از 32 هزار هکتار طبق این سیاست به 52 هزار هکتار افزایش یافته است و در بخش اجرای سامانه های نوین آبیاری و تحت فشار که در استان 16 هزار هکتار بود، از 92 تا 95 به میزان 9 هزار هکتار و در سال 96 نیز 6 هزار هکتار افزوده شد.
وی اضافه کرد : حدود 30 درصد اراضی استان سمنان زیر پوشش آبیاری نوین است و این روال به طور جدی در حال انجام است و دولت حمایت اعتباری مطلوبی دارد.
عرب اضافه کرد : توسعه فضای گلخانه ای و کشت متراکم در استان سمنان به حدود 100 هزار هکتار رسیده است و ارتقای بهره وری آب در یک مترمکعب برای محصولات مختلف کشاورزی در برنامه قرار دارد.
معاون سازمان جهادکشاورزی استان سمنان تصریح کرد : یک مترمکعب آب در بخش دامی استان با تولید چهار میلیون ریال ارزش اقتصادی همراه است، کل مصرف دامی استان پنج میلیون مترمکعب است که در مقایسه با تولیدات باغی و زراعی صرفه اقتصادی قابل توجهی دارد.

** استخرهای ذخیره کشاورزی نیازمند راهبرد
مدیر امور آب و خاک جهادکشاورزی استان سمنان با اشاره به ذخیره سازی آب از سوی کشاورزان در زمستان برای استفاده در بهار و تابستان، گفت: ذخیره سازی در استخرهای کوچک مساله خاصی ندارد ولی در استخرهای بزرگ این ذخیره سازی باید متناسب با داشته های آبی باشد که در بین کشاورزان به فرهنگسازی در این زمینه نیاز داریم.
حسین شاهینی تاکید کرد : شرکت آب منطقه ای باید با نظارت بیشتر درباره استخرهای بزرگ، کشاورزان را به برداشت کمتر هدایت کند و کشاورزان نیز فرهنگ مناسب را دراین روش به کار گیرند.
استان سمنان با 45 هزار بهره بردار 198 هزار هکتار زمین کشاورزی و باغی دارد.