تاراج آب های البرز با حفر چاه های غیرمجاز

به گزارش ایران اکونومیست؛ همزادی دهه های مهاجرپذیری با پدیده دگرگونی اقلیم یا خشکسالی، ماه ها و سال های پر تنش آبی پیش روی البرز قرار داده، چالشی که اگر توسط مردم و مسئولان به ویژه کشاورزان و باغداران مدیریت نشود، سفره های زیر زمینی این استان را نابود خواهد کرد.
وجود محدود اراضی کشاورزی و باغی(حدود 75 هزار هکتار) در استان کم وسعت البرز اگر چه به خاطر مرغوبیت و حاصلخیزی زمین، سال های پرمحصولی را برای بهره برداران رقم می زند اما مکیدن آب های سطحی و زیر زمینی بدون توجه به روش های نوین آبیاری، منابع آب را در ورطه نسیان قرار داده است.
از دیگر سو در این سال ها که دسترسی به سفره های زیر زمینی دشوار شده، زارعان و باغداران با حفر ده ها حلقه چاه عمیق، آب را در اعماق البرز جست وجو می کنند.
با اینکه تامین آب ازلایه های زیرین خاک هزینه های سنگین روی دست بهره برداران می گذارد اما روش های ناصحیح آبیاری نیز آب گران قیمت و کمیاب را به کام آسمان(تبخیر) می برد.
همچنین در این وضعیت تنش آبی تولید محصول زارعی و باغی به قیمت نابودی سفره های زیر زمینی و آب های سطحی تمام می شود و نداشتن برنامه و روش کشت نیز، ضایعات سنگین کشاورزی روی دست زارعان می گذارد.
با این حال شمار پرتعداد چاه های غیرمجاز در دل دشت های تشنه البرز، سطح دسترسی به آب های زیر زمینی از 15 تا 40 متر دهه 70 به بیش از300 متر در زمان حال رسانده و چالش دیگری به نام فرونشست به وجود آورده است.
از سویی مهاجرت های بی رویه و پدیده خشکسالی قرن یا تغییر اقلیم سبب شده تا هر روز برمیزان تکیدگی منابع آبی افزوده شود و چالش آب را سرفصل مشکلات قرار دهد.
تامین آب برای جمعیت میلیونی البرز در گستره جغرافیایی 5 هزارو 800 کیلومتر مربع این استان، موضوعی است که در این سال با صرف هزینه های گزاف همراه شده و تهی شدن سفره های زیر زمینی با حفاری های متعدد و جست وجوی برای آب گره خورده است.
زنگ کم آبی از2 دهه گذشته در استان پرجمعیت و مهاجر پذیر البرز به صدا درآمده ، خطری که مردم استان و گونه های گیاهی و جانوری را تهدید می کند.
استان البرز که در زمان ترسالی میانگین بارندگی آن از 350 میلی متر فراتر رفته در این سال ها ، آسمانش همچون گذشته نگاه سخاوتمندانه به کوه ها و دشت هایش ندارد.
آنطور که شاخص ها نشان می دهد میانگین بارندگی این استان در2 دهه اخیر به کمتراز300 میلی متر رسیده و سال زراعی جاری کم بارش ترین سال البرز در 100 سال گذشته گزارش شده است.
در این حال سیل جمعیت در استان البرز سبب شده که در طول حدود 4 دهه شمار ساکنان این استان از نزدیک به 150 هزار نفر به حدود 3 میلیون نفر برسد، جمعیتی که برای تامین آب آشامیدنی آن از سد ها تا سفره های زیر زمینی مدد گرفته شده است.
با اینکه سفره های آبی استان البرز خواسته یا ناخواسته باید با استان های همسایه تقسیم شود لیکن آنچه در این سال ها سبب تهی شدن سفره های زیر زمینی البرز شده، حفر بی رویه چاه های غیر مجاز است که شمار آنها در مناطقی مانند ساوجبلاغ از مرز یکهزار حلقه گذشته است.
آمار ارائه شده درخصوص تعداد چاه های غیر مجاز آب در استان کم وسعت و درعین حال پرجمعیت البرز بیشتر از حد تصور است و به گفته کارشناسان یکی از عوامل عمده تهی شدن سفره های زیر زمینی در کنار کاهش بارندگی ، حفر بی رویه چاه های غیر مجاز است .
طبق بررسی های علمی میزان فرونشست زمین در دشت های البرز به حدود یک متر رسیده است.
به گفته داود نجفیان مدیرعامل آب منطقه ای البرز، تاکنون 11هزار حلقه چاه غیر مجاز در مزارع کشا ورزی ، باغ ها و ویلاها ی استان شناسایی شده است .
او می گوید: سالانه 70 میلیون متر مکعب آب بیشتر از ظرفیت سفره های زیر زمینی دراستان البرزبرداشت می شود.
مدیرعامل آب منطقه ای استان البرزاعلام کرد که طی 16 سال گذشته یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب از آبخوان های این استان خالی شده که می بایست طی 3 تا 4 سال آینده کسری آبخوان های البرز جبران شود.
وی ادامه داد: در صورت تقویت نشدن سفره های زیر زمینی آب، جبران خسارت این منابع آبی البرز امکانپذیر نیست.
این مسئول با اشاره به اینکه بیشتر کشورها منابع آبی و طبیعی را برای آیندگان ذخیره می کنند، بیان داشت:مدیریت مردم در مصرف آب و کاهش مصارف کشاورزی لازمه پیشگیری از هدر روی آب است.
به گفته نجفیان، اکنون 85 درصد آبخوان های کشور مصرف می شود که قرار است در برنامه ششم توسعه به 60 درصد کاهش یابد.
مدیرعامل آب منطقه ای البرز با بیان اینکه در بخش کشاورزی بعضی از محصولات نیاز به آب زیادی دارند، گفت: برای کاهش مصرف در بخش کشاورزی باید به شیوه های جدید آبیاری متوسل شد.
نجفیان ادامه داد: دولت سال گذشته کارگروه سازگاری با کم آبی را تشکیل داد تا شرایطی پایداربه وجود آید و درپایان 5 ساله ششم 25 درصد برداشت از آبخوان ها کاهش یابد.
وی اظهارداشت:92 درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی و مابقی آن به سایر بخش ها اختصاص دارد.

** کشاورزی سنتی از عوامل مصرف زیاد آب
این مسئول، کشاورزی سنتی را یکی از عوامل اصلی مصرف زیاد آب و برداشت بی رویه از آبخوان های البرز عنوان کرد و اظهار داشت: در بسیاری از کشورها با اجرای کشاورزی صنعتی، افزون بر تنوع محصولات و عملکرد بالای تولید بر مشکل کم آبی غلبه شده است.
نجفیان خاطر نشان کرد: مصرف آب در کشاورزی صنعتی یک دهم کشاورزی سنتی است و برای اینکه در بخش کشاورزی و مصرف آب نیازهای کشور تحقق یابد، کشاورزی سنتی را باید کنار بگذاریم.
مدیرعامل آب منطقه ای البرزگفت: متوسط مصرف منابع آب در بخش کشاورزی ایران 35 درصد و در البرز 42 درصد است.
وی افزود: درصورتی که بتوانیم حتی 15 درصد مصرف آب را در بخش کشاورزی کاهش دهیم ، مشکل کم آبی دیگر بخش ها را مرتفع کرده ایم .
مدیر عامل آب منطقه ای البرز، یادآورشد: دولت مجبور است در بخش کشاورزی الگو های مصرف را تغییر دهد، چرا که در این بخش پتانسیل های زیادی وجود دارد.
نجفیان گفت: استفاده از آبیاری قطره ای مصرف آب را به یک سوم می رساند و می بایست در این زمینه فرهنگ سازی و اجبار صورت بگیرد.
این مسئول با اشاره به اینکه هزینه استفاده از آبخوان ها بسیار کم و دسترسی به آن ها آسان است، افزود: این امر سبب شده تا همچنان در ایران کشاورزی سنتی متداول باشد و کشاورزان رغبتی به صنعتی شدن نشان ندهند.
وی اظهارداشت: کارگروه طرح احیا و تعادل بخشی آب های زیر زمینی به تصویب شورای آب رسید و برای وزرات جهاد کشاورزی تکالیفی است که افزایش عملکرد کشاورزی و تغییر الگوهای کشت را در پی دارد.
نجفیان خاطرنشان کرد: اکنون در استان البرز وابستگی به آب های زیر زمینی بیش از 70 درصد است و هر ساله یک متر مربع کاهش سطح آبی زیر زمینی داریم.
وی، تعداد چاهای غیر مجاز البرز را حدود 11 هزار حلقه چاه عنوان کرد و گفت:این تعداد چاه غیر مجاز به منابع زیر زمینی آسیب غیرقابل جبران وارد می کند.
مدیرعامل آب منطقه ای البرز درعین حال بیان داشت: حدود 5 هزار 600 حلقه چاه مجاز در البرز وجود دارد.
نجفیان گفت: نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه های آب از 2 سال پیش تا کنون در دستور کار آب منطقه ای البرز قرار گرفته و در سال 94 حدود 245 حلقه چاه مجاز مجهز به کنتور آب شد.
وی گفت:در سال 95 نیز 565 حلقه چاه کنتوردار شد که با توجه به اعتباری که امسال برای نصب کنتور اختصاص یافته تا پایان سال تعداد بیشتری از چاه ها مجهزبه کنتورمی شود.
نجفیان افزود: نصب کنتورهای هوشمند میزان آب مصرفی چاه ها را مشخص می کند و با این اقدام از مصرف بی رویه آب های زیر زمینی جلوگیری می شود.
وی در بخش دیگری از سخنانش اظهارداشت: از ابتدای سال 91 تا 96 یک هزارو 646حلقه چاه غیر مجاز مسدود شد.

**298میلی متر بارش از ابتدای سال زراعی تا کنون در البرز
نجفیان گفت: از ابتدای مهر ماه سال گذشته تا کنون 298میلی متر بارش در البرز داشتیم که درمدت مشابه سال گذشته 404 میلی متر و متوسط بلند مدت 367 میلی متر بوده است.
وی افزود: طی این مدت 26.2 درصد کاهش بارندگی داشتیم و در بلند مدت نیز با کاهش 19 درصدی بارش مواجه هستیم.
وی بیان داشت: اکنون میزان ذخیره سد کرج 79 درصد است که نسبت به سال گذشته 15 درصد کاهش دارد و میزان ذخیره سد طالقان 71 درصد ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 26درصد کاهش آب نشان می دهد.

*** آبیاری فضاهای سبز شهری با آب غیر شرب
قاسم صالحی معاون بهره برداری آبفای البرز با بیان اینکه سازمان های فضای سبز شهرداری های استان موظف به تامین آب از منابع غیر شرب شده اند، گفت: اکنون زیرساخت ها فراهم نیست و حدود 300 لیتر در ثانیه آب برای مصارف فضای سبز شهری استفاده می شود.
وی ادامه داد: دربرخی مناطق شهری البرز پساب تصفیه شده فاضلاب برای آبیاری فضای سبز شهری اختصاص یافته است.
وی گفت: با توجه به کمبود آب، تغییر نوع آبیاری فضای سبز شهری ، مزارع کشاورزی و باغ ها باید در اولویت کاری قرار گیرد.
صالحی بیان داشت:برای کاهش مصارف آب فضای سبز، نخستین تصفیه خانه فاضلاب در کرج راه اندازی شده و قرار است تعداد دیگری ساخته شود.
وی نیز به ساکنان شهرهای استان توصیه کرد که از شیر آلات هوشمند برای مصارف خانگی استفاده کرده تا از هد روی آب جلوگیری شود.
معاون آبفای البرز گفت: 180 هزار مشترک پرمصرف در استان البرز شناسایی شده که بالاتر از میانگین الگوها، آب مصرف می کنند.
وی اظهار داشت: برای مدیریت فشار در شبکه و اصلاح و بازسازی شبکه های قدیمی طرح هایی داریم که مطابق برنامه تامین مالی به جلو خواهد رفت.
صالحی بیان داشت : بیشتر آب مصرفی مناطق شهری البرز از منابع زیر زمینی است و این منبع در حال افت است و شرایط خوب نیست.
وی گفت: اکنون 2 پدیده در بخش سفره های زیر زمینی آب در حال رخ دادن است که یکی عمیق تر شدن سطح دسترسی به سفره ها و دیگری فرونشست زمین است.
وی بیان داشت: به علت خشک شدن منابع آب زیر زمینی طی 5 سال گذشته 63 حلقه چاه آب شرب در استان البرز از مدار خارج شد.
صالحی ، همچنین میزان هدر روی آب براثر فرسودگی شبکه های آب البرز را 15 درصد اعلام کرد.

**ضرورت راه اندازی تصفیه خانه های پساب
عضو شورای اسلامی شهر و مدیرعامل پیشین سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری کرج با اشاره به محدودیت منابع آبی در استان البرز و کشور، گفت: امروز زمان توسعه تصفیه خانه های فاضلاب و بازچرخانی آب فرا رسیده است.
عباس زارع افزود: برهمین اساس برای سال جاری 6 پروژه تصفیه خانه فاضلاب (لوکال ) درکرج اجرا می شود.
وی با اشاره به اینکه مدیریت و نظارت بر چاه های غیر مجاز ضعیف است، افزود: وقتی موفق هستیم که یک چاه آب غیر مجاز را مسدود کنیم.
وی ادامه داد:باید نظارت ها در این بخش قوی تر و دقیق تر شود و به سمت استفاده از آب های غیر متعارف برویم و از آب خام و سفره های زیر زمینی برای آبیاری فضای سبز استفاده نکنیم.
زارع خاطر نشان کرد: الگوهای کاشت طی 4 سال گذشته تغییر کرد و در این حوزه باید وسواس داشت.
این عضو شورای شهر کرج گفت: دولت تمام دستگاه های اجرایی را مکلف کرده تا سال 1400 آبیاری فضای سبز را از منابع غیر شرب تامین کنند.
وی ادامه داد: براین اساس شهرداری کرج برای آبیاری فضاهای سبز و باغ های این کلانشهر به سمت بازچرخانی آب پیش می رود.
به گفته کارشناسان، مدیریت آب با تغییر الگوی کشت و آبیاری در مزارع کشاورزی و فضاهای سبز این امکان را می دهد که چالش و بحران آب از پیش پای مردم کنار گذاشته شود.
آنان می افزایند: توسعه کشاورزی صنعتی و بکارگیری روش های آبیاری نوین مهم ترین گام برای توسعه پایدار مبتنی بر اقتصاد کشاورزی است ضمن آنکه صرفه جویی در منابع آب، تضمینی برای حیات و زندگی خوب آیندگان است.
هوشمند سازی شیرآلات خانگی ، اداری ، تجاری و صنعتی گام دیگری است که مصرف را مدیریت خواهد کرد و مصارف را به حداقل می رساند.
بازچرخانی آب از طریق تصفیه خانه های فاضلاب و تامین آب کشاورزی و صنعتی نکته مهمی است که کار شناسان بر آن تاکید دارند.
انسداد چاه های غیرمجاز و توزیع و مدیریت آب کشاورزی ، باغات و صنایع توسط دستگاه های اجرایی و مسئول از کلیدی ترین موضوعاتی است که در پس مکانیزه شدن سیستم های آبیاری می تواند از چالش آب در کشور و استان البرز به میزان زیادی بکاهد.