زبان فارسی، ستاره ای درخشان بر تارک تاریخ و ادبیات هند

به گزارش ایران اکونومیست؛ در دوران سلطنت گورکانیان در هند فارسی به عنوان زبان اصلی دولت برای مکاتبات اداری انتخاب شد و به همین علت آثار مکتوب و نسخ خطی ارزشمند بی شماری به زبان فارسی در اقصی نقاط کشور این پهناور وجود دارد.
آثار غلبه دیوانی و اداری زبان فارسی در شبه قاره هنوز هم وجود دارد به طوریکه هر چند در زمان تسلط انگلیس زبان انگلیسی جایگزین زبان فارسی دراین کشور شد، اما هنوز هم زبان رایج اغلب مسلمانان هند اردو است که حدود 40 درصد از لغات و کلمات آن با فارسی مشترک است و این ظرفیت مناسبی برای گسترش زبان فارسی در هند است.
ایالت «اتارپرادش» هند یکی از 22 ایالت این کشور است که حدود 200 میلیون جمعیت دارد و بخش عظیمی از جمعیت آن مسلمان هستند و به زبان اردو صحبت می کنند.
زبان به عنوان عنصری زنده و پویا در فرهنگ هر ملتی نیازمند مراقبت و توجه است بنابراین افول زبان فارسی نیز در هند محتمل است. اینجاست که فعالیت های خانه فرهنگ جمهوری اسلامی در هند معنا می یابد چرا که این مراکز نقش پرباری در زنده ماندن زبان فارسی در شبه قاره هند بازی می کنند.
دکتر علی دهگاهی به عنوان رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در هندوستان  با ارائه خلاصه ای از فعالیت های این مرکز برای حفظ و نگهداری از میراث عظیم فارسی در شبه قاره هند، بر ریشه های کهن و عمیق این زبان و به تبعیت آن فرهنگ ایرانی - پارسی در آن تاکید می کند.
وی با اشاره به اینکه زبان فارسی بیش از 800 سال در هندوستان زبان رسمی ، دیوانی و قضایی بوده است، می گوید: از حدود سال های 1835 به بعد و با ورود انگلیسی ها این زبان اهمیت و اعتبار گذشته خود را به دلیل سیاست های استعماری انگلستان از دست داد و از آن پس در هند تنها به یک زبان کلاسیک و فرهنگی تبدیل شد.
با اینحال نقش و عمق حضور زبان فارسی در این کشور کهن چنان چشمگیر بود که به گفته وی پس از تاسیس دانشگاه های جدید در این کشور، زبان فارسی همیشه یکی از بخش های اصلی این دانشگاه ها بوده است. 'امروزه ما شاهد بیش از 35 مرکز فارسی در دانشگاه های مختلف هندوستان هستیم که در آنها زبان فارسی از سطح کارشناسی تا دکتری تدریس می شود.'
وی توضیح می دهد : 'اگر بخواهیم دانشگاه هایی را که تنها تا سطح کارشناسی زبان فارسی را آموزش میدهند را نیز در نظر بگیریم تعداد آنها به بیش از 100دانشکده و دانشگاه میرسد که در سراسر هند پراکنده هستند. اما از میان دانشگاه های مرکزی شهر دهلی، زبان فارسی تا سطح دکتری در دانشگاه های جواهرلعل نهرو، دهلی و جامیا ملیا اسلامیا هستیم و دانشگاه ذاکر حسین نیز تا سطح کارشناسی زبان فارسی را هم اکنون پوشش میدهد.'
دهگاهی افزود: 'از آنجا که زبان فارسی یک زبان کلاسیک هندوستانی است، اگر یک محقق هندی بخواهد درباره هویت و گذشته تاریخی خود تحقیقی بکند ناگزیر باید به زبان فارسی مراجعه کند چرا که بخش عظیمی از گذشته این کشور به زبان فارسی نوشته شده است.
نه تنها در حوزه های تاریخ و فرهنگ، بلکه در حوزه های علم و دانش نیز زبان فارسی در هندوستان اهمیت زیادی داشته است. کتاب های زیادی در این زمینه تالیف شده است که امروزه به شکل نسخ خطی، گنجینه و ذخایر میراث فرهنگی مشترک ایران و ‌هند در کتابخانه های مختلف هندوستان در دسترس محققین است.'
رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی دردهلی نو در ادامه در توضیح فعالیت های خانه فرهنگ در حفظ و توسعه میراث ایرانی اسلامی در هند می گوید: 'کشور ایران با بیش از 63 سال سابقه نسبت به پوشش دهی و حمایت از زبان فارسی در دانشگاه های هند فعالیت می کند. علاوه بر آن ، در این مرکز کلاس های زبان فارسی با مشارکت استاد های ایرانی و هندی نیز برگزار میشود.'
علاوه بر خانه فرهنگ دهلی، خانه فرهنگ دیگری نیز در شهر مومبای، وابستگی فرهنگی در حیدر آباد و انجمن ایرانی در شهر کلکته و علیگر هم به فعالیت های دانشگاه ها به تعلیم زبان فارسی اهتمام می ورزند.
دهگاهی درباره حضور گسترده زبان فارسی در بین اقشار مختلف مردم هند گفت: 'غیر از بخش زبان فارسی در خانه فرهنگ و دانشگاه ها، در مدارس دینی نیز زبان فارسی تدریس میشود و آن به دلیل وجود متون اسلامی متعدد بخصوص در مدارس اهل تشیع است که یادگیری این زبان را برای پژوهشگران دینی الزامی می کند.'
وی در ارتباط با فعالیت های آموزشی خانه فرهنگ جمهوری اسلامی در دهلی نو افزود: مقاطعی که اینجا تدریس میشوند عبارتند از سطح یک، دو و سه که در سطح اول ما آموزش های ابتدایی مانند الفبای فارسی و مکالمات مقدماتی ، در سطح دوم نگارش و‌گویش و در سطح سوم فرهنگ و تمدن ایرانی تدریس می کنیم. همزمان با یادگیری زبان، دانش آموزان فرهنگ و تمدن ایرانی را نیز می آموزند.
دهگاهی تاکید کرد که این دوره ها با استقبال خوب علاقه مندان روبرو می شود بطوریکه در هر فصل حدود 60 الی 70 نفر از اقشار و مذاهب مختلف هند از مسلمانان گرفته تا هندوها و سیک ها در این دوره ها ثبت نام می کنند.
وی گفت: کتاب های متعددی برای آموزش زبان فارسی تدوین شده است که میتوان از کتاب های آزفا، ضرغامیان و صفار مقدم نام برد و اخیرا نیز بنیاد سعدی کتاب های جدیدی به نام های گام اول و مینا را تدوین کرده است که البته در کنار این کتاب های اصلی از کتاب های کمک آموزشی، فیلم ها و دیگر منابع صوتی و‌ تصویری برای آموزش کمک گرفته میشود.

***هدف و‌ وظیفه ما در گسترش زبان فارسی چیست؟
رایزن فرهنگی ایران در دهلی نو در این خصوص گفت: 'برغم اینکه این زبان گذشته درخشانی در هندوستان داشته است اما امروزه تعداد افرادی که در هندوستان به این زبان مسلط هستند نسبت به جمعیت عظیم این کشور، زیاد نیست.
اگرچه در بعضی شهر ها مانند کشمیر و همینطور در میان ایرانی های مهاجر این زبان هنوز رواج دارد اما این وظیفه ما است که توجه جامعه علمی و زبان آموز جوان این کشور را نسبت به این زبان جلب کنیم و آن را آموزش و‌ ترویج دهیم.
امروزه توجه بیشتری نسبت به گذشته به این زبان مبذول می شود و تدریس آن در دانشگاه های مولانا آزاد، دانشگاه زبان های خارجه و همینطور دانشگاه معین الدین چشتی در شهر لکهنو به تازگی آغاز شده است.'
علاوه بر دانشجوهای زبان و ادبیات فارسی، بسیاری از دانشجو هایی که در رشته های دیگر به طور مثال تاریخ هند مشغول تحصیل هستند نیز باید حداقل 2 واحد این زبان را در دانشگاه خود بگذرانند.
 در حال حاضر دانشگاه های علیگر، دهلی، جواهر لعل نهرو، جامعه ملی اسلامی ، کشمیر، لکنو، بنارس، پتنا، بوپال، عثمانیه، بمبئی، گوهاتی، بی آرامبیدکر(مظفرنگر) و مگد، از دانشگاه هایی هستند که در هند گروه فارسی مستقل دارند.
مراکز تحقیقات زبان فارسی نیز در دانشگاه های علیگر، مولانا آزاد، پتنا، مالیر کوتلا و احمدآباد، فعالیت دارند.
با توجه به سابقه درخشان زبان فارسی در هند، استادان و کارشناسان زبان و ادبیات فارسی در هند در طول سالهای گذشته تلاش های فراوانی برای حفظ و احیای زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره هندوستان انجام داده اند تا از سرعت روند نزولی آن کاسته و از بروز ضایعه ای جبران ناپذیر جلوگیری کنند.
در دانشگاه های هندوستان نه تنها از هند بلکه از بسیاری کشورهای اروپایی و آمریکا نیز دانشجوی زبان فارسی تحصیل می کنند و تلاش های زیادی برای توسعه زبان فارسی صورت گرفته است.
زبان فارسی در هندوستان از کشمیر تا کرالا و در اقصی نقاط این کشور زبانزد مردم است بنابراین حضور استادان ایرانی، برای انتقال، فهم و گسترش زبان فارسی در این کشور دارد می تواند تاثیر بسزایی در گسترش زبان فارسی در شبه قاره داشته باشد. امری که متاسفانه سالهاست از سوی ایران مغفول مانده است.
تاثیر زبان فارسی در تمام زوایای فرهنگ و تاریخ هند مشاهده می شود و مردم این کشور بدون زبان فارسی نمی توانند شناخت کاملی از تاریخ کشور هند داشته باشند. اگر کسی در هند بخواهد به تاریخ و فرهنگ خود احاطه کامل داشته باشد باید منابع فارسی را مطالعه کند و لازم است اطلاعات این منابع استخراج و در اختیار مردم عادی قرار گیرد .
وجود میلیون ها نسخه خطی ارزشمند به زبان فارسی در کتابخانه های هند ، کتیبه های نصب شده به زبان فارسی درمقبره ها و مکان های تاریخی و اشتراکات فرهنگی بین دو کشور ، از ظرفیت ها و سرمایه های دوکشور برای توسعه زبان فارسی در هند حکایت می کند.