امکان تعیین محل کانون زلزله با ترکیب داده‌های سه مرکز لرزه‌نگاری

به گزارش ایران اکونومیست؛ حسین مهرجردی در سومین میزگرد با موضوع "زمین‌شناسی زلزله" که در معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار شد، حداکثر سن پوسته اقیانوسی را که بر اساس تعیین سن مواد رادیواکتیو معین شده، 135 میلیون سال عنوان کرد و ادامه داد: با ایجاد پوسته اقیانوسی از طریق نفوذ ماگما در مرزهای واگرا (حاشیه سازنده)، حاشیه‌های مخرب از بین می‌روند که این فرآیند موجب تجدید مداوم پوسته اقیانوسی می‌شود. این در حالی است که قاره‌ها فاقد حاشیه مخرب هستند.

وی لرزه‌شناسی (Seismology) را علم مطالعه امواج لرزه‌ای تعریف کرد و افزود: لرزه‌نگار (Seismic) ابزاری است که ابعاد زمین‌لرزه را دریافت می‌کند و لرزه‌نگاشت (Seismogram) نیز نموداری است که از طریق لرزه‌نگار به دست می‌آید.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی کانون عمقی زمین‌لرزه را محل آزاد شدن انرژی‌های ذخیره شده در پوسته جامد زمین دانست و اضافه کرد: مرکز سطحی زمین‌لرزه (Epicenter)  مکانی است که مستقیماً در بالای این کانون (focus) و در سطح زمین واقع شده است.

مهرجردی با بیان اینکه امواج زمین‌لرزه از کانون عمقی آن و در تمام جهات منتشر می‌شود، این امواج را به دو نوع درونی (Body Waves) و سطحی (Surface Waves) تقسیم کرد که امواج درونی خود دارای دو نوع اولیه (Primary) و ثانویه (Secondary) است.

وی ادامه داد: امواج سطحی نیز دارای دو نوع ریلی (Rayleigh) و لاو (Love) هستند.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی با تأکید بر اینکه تفاوت این امواج در سرعت آن‌هاست، سرعت امواج P را 1.7 برابر سرعت امواج S و سرعت امواج سطحی را 90 درصد سرعت امواج S عنوان کرد؛ به عبارتی امواج سطحی آخرین امواجی هستند که به لرزه‌نگارها می‌رسند.

مهرجردی با بیان اینکه با کمک داده‌های دستگاه لرزه‌نگار تنها می‌توانیم فاصله کانون سطحی زمین‌لرزه از ایستگاه لرزه‌نگاری را تعیین کنیم، توضیح داد: این تعیین فاصله با توجه به فاصله زمانی یا اختلاف زمان رسیدن دو موج P وS به دست می‌آید.

وی خاطرنشان کرد: در صورتی که داده‌های سه مرکز لرزه‌نگاری با هم ترکیب شود، می‌توان محل دقیق کانون سطحی زمین‌لرزه را تعیین کرد.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی سپس نحوه انتشار و ارتعاش انواع مختلف امواج را شرح داد و گفت: در امواج P جهت ارتعاش و جهت انتشار به موازات هم است؛ بنابراین می‌توان این امواج را از نوع طولی نامید. این در حالی است که در امواج S جهت انتشار و ارتعاش بر هم عمودند (امواج عرضی).

مهرجردی افزود: امواج نوع p می‌توانند از همه محیط‌ها (جامد، مایع، گاز) عبور کنند، در حالی که امواج نوع S از محیط مایع عبور نمی‌کنند.

وی جهت ارتعاش امواج ریلی را، همچون امواج S، عمود بر جهت انتشار آن و دارای حرکت دایره‌وار (مانند امواج سطح اقیانوس) دانست واضافه کرد: این امواج باعث حرکت در سطح زمین می‌شوند. این در حالی است که انتشار و ارتعاش موج لاو هر دو در جهت افق است.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی ضمن اشاره به اینکه امواج لاو پِی ساختمان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، تأکید کرد: به طور کلی امواج سطحی بیشترین آثار تخریب و خسارات را به جا می‌گذارند.

مهرجردی سپس به خاصیت میرایی امواج اشاره کرد و گفت: هر چه به کانون زمین‌لرزه نزدیک‌تر می‌شویم، شدت آن بیشتر می‌شود که این به سبب خاصیت میرایی امواج است.

وی آن‌گاه به معرفی دو معیار شدت (Intensity) و بزرگی (Magnitude) پرداخت و توضیح داد: شدت زلزله را با مقیاس مرکالی (Mercalli) و بزرگی آن را با مقیاس ریشتر (Richter) اندازه می‌گیرند.

مدیرکل اداره راهبری امور فرهنگی جهاد دانشگاهی معیار شدت را کیفی و شهودی و بر مبنای احساس شدن زمین‌لرزه دانست و افزود: ریشتر نیز مقیاسی کمی است که بزرگی زلزله را اندازه می‌گیرد.

مهرجردی در پایان با بیان اینکه بزرگ‌ترین زلزله ثبت شده در جهان 9.5 ریشتر بوده، امکان وقوع یک زلزله 10 ریشتری را بعید دانست و گفت: این از آن رو است که مقادیری از انرژی ذخیره شده در پوسته جامد زمین به مروز زمان و با وقوع زلزله‌های کوچک‌تر تخلیه می‌شود.