به گزارش ایران اکونومیست ؛بسیاری از ما برای حل مسائل به «راهکار فنی» چشم دوخته‌ایم. انتظار کشیدن برای «راهکار فنی» به‌طور خلاصه مترادف با منتظر تغییر فناوری، سخت‌افزار یا بهبود محاسبات برای بهبود مشکلات یا کیفیت زندگی بودن است. افراد و جوامع در دنیای جدید به درجات مختلف در چنین وضعیتی هستند.
مثال‌ها در سطح فردی بسیار زیاد هستند. شما کسانی را دیده‌اید که انتظار دارند با مسواک‌ها و خمیردندان‌های پیشرفته‌تر (برقی، دارای مواد جدید، یا با طراحی بهتر مسواک که اتفاقاً در تبلیغات هم به آن‌ها اشاره می‌شود) مشکل خرابی دندان‌های خود را بهبود دهند یا مانع خرابی شوند؛ اما مسأله دندان‌ها به همان اندازه که به کیفیت فنی مسواک و خمیردندان بستگی دارد، به عادات و تعداد دفعات غذا خوردن، تعداد دفعات مسواک زدن، شیوه و مدت زمان مسواک زدن بستگی دارد و شاید تاثیر مجموع این عوامل بیش از کیفیت فنی مسواک و خمیردندان باشد. عارضه «راهکار فنی» وقتی ایجاد می‌شود که مسأله‌ای پیچیده که تحت تأثیر عوامل بسیار است، به کیفیت و پیچیدگی ابزارهای مرتبط با آن تقلیل داده می‌شود.
رفتارها تحت تأثیر ابزارها، فناوری‌ها و محاسبات فنی قرار دارند اما تقلیل مسائل به «راهکار فنی» خطرناک است. مثال‌های زیادی از سیاست‌گذاری معطوف به «راهکار فنی» وجود دارد که تداوم آن‌ها خطرناک است.
- اتکا به فناوری‌های پیشرفته‌تر – نظیر سازه‌های بهتر – برای مدیریت منابع آب.
- اتکا به فناوری‌های پزشکی بهتر برای پیشگیری یا درمان بیماری‌ها.
- انتظار ساخته‌شدن تجهیزات ورزشی بهتر برای درمان کم‌تحرکی‌ها.
- انتظار ساخته‌شدن خودروهای پیشرفته‌تر با آلودگی کمتر برای درمان آلودگی و تغییر اقلیم.
شکی نیست که همه این بهبودهای فناورانه باید صورت گیرد و باید روش‌های بهره‌ورتری برای استفاده از ابزارها یافت، اما هر چهار مساله فوق، بدون تغییرات رفتاری مناسب، به نتایج مطلوب نمی‌رسند. بهبودهای ناشی از تغییرات رفتاری، تغییر مناسبات میان افراد، اصلاح نهادهای اقتصادی و اخلاق نوین، الزاماً از طریق «راهکار فنی» صورت نمی‌گیرند و «راهکارهای فنی» نیز بطور عمده تحت تأثیر این عوامل قرار می‌گیرند و بهبود می‌یابند.
اگر مسیر شهر سرعین در استان اردبیل تا مشکین‌شهر و سپس اَهَر را طی کنید، فروشندگان انگور، هلو، سیب و سایر محصولات باغی را می‌بینید که در دکه‌های کنار جاده محصولات خود را با قیمت‌های کیلویی 1000 تا 2000 تومان می‌فروشند؛ و با باغداران که گفت‌وگو کنید از به‌صرفه نبودن تولید کشاورزی و هدررفت آب و سایر منابع برای این میزان کشت، و حتی برداشت نکردن برخی محصولات به دلیل پایین بودن قیمت فروش و عدم صرفه اقتصادی با شما بسیار سخن خواهند گفت. انباشته سیب‌های خراب‌شده را نیز کنار باغ‌ها و جاده مشاهده می‌کنید.
راهکارهای فنی- سازه‌های مهار و انتقال آب، موتورپمپ‌ها، کود شیمیایی، تراکتور، و ... – به کشاورزان اجازه داده است زمین‌های بیشتری کشت کنند و محصول بیشتری به دست آورند؛ اما این بهبود فنی به‌واقع شگرف (همان راهکار فنی)، بیش از این بهبودی در معیشت و زندگی ایشان ایجاد نخواهد کرد.
مساله راهکار فنی نیست، بلکه تغییر مناسبات اقتصادی حاکم بر بازار کشاورزی و ممانعت از شکست بازار، تغییر روابط قدرت میان کشاورزان و بقیه بازیگران در زنجیره تولید تا مصرف محصولات کشاورزی، تغییر روابط قدرت مرکز و پیرامون که در نهایت بر آمایش سرزمین و الگوهای توسعه در مناطق کشاورزی آذربایجان اثر می‌گذارد، و تغییرات در میزان دانش و الگوهای رفتاری کشاورزان می‌تواند بیش از ابزارهای فنی مشکلات این کشاورزان را حل کند. تأمین آب بیشتر، تراکتور، کود و سم بیشتر در نهایت به تولید محصول بهتر و باکیفیت‌تری می‌انجامد که با حسرت بیشتر باید آن‌را بدون صرفه اقتصادی بفروشند یا دور بریزند.
مساله ابداعات غیرفنی (غیرابزاری و غیرسخت‌افزاری) است که به کشاورزان امکان دهد قدرت بیشتری برای تصمیم‌گیری، چانه‌زنی، مداخله در بازار و توانمندی سیاسی و اجتماعی افزون‌تر پیدا کنند. مسأله ایجاد فضایی است که کشاورز در آن بیشتر دیده شده و صدایش در فضای سیاست‌گذاری عمومی، آن‌چنان که هست شنیده شود، نه آن‌که صداهایی به نام کشاورز و به کام دیگران گوش‌ها را پر کند.
انسان موجود ابزارساز است، اما ابزارها در غیاب تغییرات رفتاری، قواعد درست تنظیم مناسبات، روابط قدرت سالم، و تنظیم‌های اقتصادی نه قادرند بیماری دندان را بهبود دهند و نه زندگی کشاورزان را باکیفیت‌تر سازند. مسائل اصلی ما غیرفنی‌اند.
-----------------------------------------------
** معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری
