بازارهای انحصاری ضربه به تولید و صادرات

کشور عراق به عنوان یکی از همسایه های غربی جمهوری اسلامی، بیشترین اقلام صادراتی ایران را در بخش مصالح ساختمانی ( سیمان، سنگ ساختمانی، کاشی و سرامیک، گچ، ماسه و ...) حداقل ظرف یک دهه گذشته جذب کرده است .

** عراق مهمترین بازار
الهه مکری رییس گروه معدن وصنایع معدنی دفتر توسعه صادرات کالا سازمان توسعه تجارت ایران معتقد است: صادرات مواد و محصولات معدنی به کشور عراق به عنوان مهمترین بازار صادراتی در سال های گذشته روند نزولی داشته و چین به عنوان مهمترین بازار صادراتی مواد خام معدنی ایران محسوب می شود.
وی خاطرنشان ساخت: سیمان به عنوان یکی از مهمترین محصولات معدنی صادراتی با اتکا به مزیتهای همجواری با بازارهای هدف، کیفیت مطلوب و نیز تولید رو به رشد، در شرایط فعلی به دلیل تمرکز بر بازار عراق وضعیت نامطلوبی دارد.

** آمار وزارت صنعت از وضعیت صادرات سیمان
وزارت صنعت، معدن وتجارت در گزارش سالیانه خود آورده است، سال گذشته 11 میلیون و 385 هزار تن سیمان و کلینکر به ارزش 399 میلیون دلار صادر شد که در مقایسه با سال 94 از لحاظ وزن و ارزش به ترتیب 10 و 41 درصد کاهش نشان می دهد.
سهم صادرات کلینکر از رقم مزبور 36 درصد به میزان چهار میلیون و 233 هزار تن به ارزش 144 میلیون دلار ثبت شده که صادرات کلینکر پارسال از نظر وزن و ارزش به ترتیب 33 و 22 درصد رشد نشان می دهد .

** پنج کشور اصلی مقصد سیمان وکلینکر صادراتی ایران
گزارش های رسمی نشان می دهد پنج کشور عراق، افغانستان، کویت، موزامبیک و پاکستان در سال گذشته مقاصد سیمان وکلینکر صادراتی ایران بودند که در مجموع بیش از 75 درصد از ارزش کل صادرات این بخش را به خود اختصاص دادند.
پنج کشور یاد شده در سال 95 در مجموع 300 میلیون دلار از صادرات این بخش را در اختیار گرفتند.

** عراق بیشترین و موزامبیک کمترین سهم از صادرات
برپایه آمارهای منتشر شده، عراق با 155 میلیون دلار واردات سیمان و کلینکر بالاترین میزان را به خود اختصاص داد که نسبت به رقم واردات 408 میلیون دلاری سال 94 افت 62 درصدی داشت .
افغانستان در سال گذشته به جذب 53میلیون دلاری سیمان و کلینکر صادراتی ایران پس از عراق جایگاه دوم را کسب کرد که در مقایسه با رقم 60 میلیون دلاری سال 94 افت 12 درصدی داشت .
کشورهای کویت و پاکستان به ترتیب 44 و 26 میلیون دلار از سیمان وکلینکر صادراتی پارسال ایران را از آن خود ساختند که نسبت به ارقام 46 و 29 میلیون دلار سال 94 کاهش چهار و 10 درصدی داشتند.
موزامبیک در سال 95 کمترین سهم واردات سیمان و کلینکر ایران را در بین پنج کشور اصلی داشت، که نسبت به رقم 10 میلیون دلاری سال 94 رشد 120 درصدی داشت.

** جذب 37.5 درصد از کلینکر صادراتی توسط عراق
آمارهای رسمی منتشر شده نشان می دهد طی 12 ماهه پارسال صادرات کلینکر به عراق به ارزش 54 میلیون دلار بود که در حقیقت این کشور 37.5 درصد از صادرات ایران را در این بخش جذب کرد .
متوسط قیمت صادرات کلینکر به عراق 37 دلار ثبت شد، این درحالی است که قطر و بنگلادش هرتن کلینکر ایران را به ترتیب 28 و 32 دلار وارد کردند .
کشورهای موزامبیک و بنگلادش هر یک پارسال به ترتیب 22 و 20 میلیون دلار کلینکر از ایران خریداری کردند .

**بازار عراق قابل اتکا نیست
تحولات پرشتاب در منطقه و ضعف امنیتی کشورها در برابر تروریسم، مناسبات تجاری را تحت تاثیر قرار می دهد و همواره دولتها با یک بحران جدی در این زمینه روبرو هستند.
به گفته مکری، فعالیتهای عمرانی در عراق کاهش یافته و کفایت تولیدات این کشور برای تامین نیازش، سبب شده که بازار صادراتی عراق قابل اتکا نباشد .
وی تصریح کرد: رفع موانع و مشکلات جدی موجود و شناسایی قابلیت بازارهای هدف جدید، از جمله کشور های حوزه آفریقا، این صنعت، چشم انداز صادراتی مناسب را پیش رو خواهد داشت.

** تمرکز بر بازار عراق صدمات جدی به صادرات
رییس گروه معدن وصنایع معدنی دفتر توسعه صادرات سازمان توسعه تجارت ایران گفت: تمرکز زیاد بر بازار عراق به عنوان مهمترین بازار صادراتی سیمان کشور در شرایط پیش بینی نشده، صدمات جدی به روند صادرات تحمیل کرده است .

** عراق برای حمایت از تولید داخل واردات سیمان را ممنوع کرد
گمرک عراق به تازگی اعلام کرد: براساس سیاست حمایت از تولید داخلی سیمان، واردات این کالای ساختمانی مدت 2 سال است که ممنوع شده و این امر شامل همه کشورها از جمله عربستان شده است.
چندی پیش یک عضو هیات مدیره انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان مدعی شد که عراق با تعرفه پایین از واردات سیمان عربستان استقبال کرده است.
ایران در سال 1393 بیش از 60 درصد سیمان و کلینکر صادراتی خود را روانه بازار عراق کرد که افزون بر 18 میلییون تن بود .
براساس آمار غیررسمی براورد می شود سالیانه از سه بازارچه مرزی کشورمان به میزان 500 میلیون دلارصادرات صورت گیرد و ارزش واردات از این طریق هم 100 میلیون دلار گزارش شده است. در عین حال آمار آمار مبادلات مرزی در گزارش رسمی مورد استناد قرار نمی گیرد.
لذا به نظر می رسد تناقض اعلام گمرک عراق مبنی بر ممنوع بودن واردات سیمان مربوط به واردات رسمی بوده و ممکن است آنچه در این حوزه محقق شده، مبادلات مرزی باشد.

** سهم صفر درصدی سیمان در صادرات عربستان به عراق
« ناصر بهزاد » رایزن بازرگانی ایران در عراق به تازگی ضمن اعلام اینکه عربستان سعودی در سال 2015 میلادی 6میلیون و 500 هزار دلار انواع مصالح ساختمانی (شامل سنگ، سیمان، مواد شیشه ای، سرامیک، آزبست و غیره) به عراق صادر کرد، گفت:سهم سیمان در این مجموعه 13.5 درصد ثبت شده که رقم 880 هزار دلار بود.
وی سهم صادرات سیمان عربستان را در سال 2016 رقمی بسیار ناچیز خواند و افزود: سهم کل صادرات مصالح ساختمانی در سال گذشته میلادی به 500 هزار دلار رسید که سهم سیمان رقم قابل توجهی نیست، امابراساس آمار رسمی منتشر شده دولت عربستان سعودی، صادرات سیمان این کشور در 2017 به عراق صفر شد.

** اخبار غیررسمی، ترویج اطلاعات نادرست
براساس برخی اخبار غیر رسمی که بدون هرگونه مستنداتی بود، موضوع اعمال تعرفه بالای عراق برای واردات سیمان از ایران به میزان 40 تا 45 درصد را مطرح کرده بود و اینکه این رقم برای سیمان عربستان تعرفه 17 درصد اجرا شده و گمرک عراق این موضوع را تکذیب کرد.

** ایران با تخصیص یارانه حمل دریایی رونق بخش صدور سیمان
عبدالرضا شیخان دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا گفت : امروز سیاست تخصیص یارانه حمل دریایی می تواند در رونق بخشیدن صادرات سیمان ایران به قاره آفریقا نقش کلیدی داشته باشد و وزارت صنعت، معدن وتجارت باید زودتر تصمیم گیری کند.
وی افزود: امروز با توجه به شرایط منطقه از نظر امنیتی، بازار آفریقا یکی از گزینه های مطلوب برای صادرات سیمان به حساب می آید و در این ارتباط با توجه به بعد مسافت باید یارانه حمل دریایی اختصاص یابد تا امکان رقابت فراهم شود.

** ممنوعیت واردات سیمان از همه کشورها به خاک عراق
دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان افزود: عراق در گذشته سهم حدود 60 درصدی صادرات سیمان ایران را به خود اختصاص داده بود، اما شرایط ویژه این کشور از نظر امنیتی و بودجه، شرایط را متفاوت ساخته است.
وی گفت: اکنون ورود سیمان از سوی همه کشورها به خاک عراق ممنوع است و به این ترتیب اکنون رویکرد صادراتی ما به سوی سایر کشورهاست.
همچنین ناصر بهزاد رایزن بازرگانی ایران در عراق به تازگی اعلام کرد: کشور عراق اکنون واردات سیمان و کلینکر را که ماده اولیه تولید سیمان است به دلیل خودکفایی داخلی متوقف کرده است.

** اداره عراق به شکل فدرالی و تعرفه های متفاوت
«سیدحمید حسینی» دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق اظهار داشت: کشور عراق به صورت فدرالی اداره می شود و بر این اساس، همه استان ها و ایالت های آن می توانند برای خود تعرفه های وارداتی مجزایی را مصوب کنند.
این فعال بخش خصوصی افزود: مسئولان عراقی از حدود نوامبر (آبان- آذر) سال 2016 تعرفه های گمرکی خود را برای مراودات تجاری با ایران سه برابر کردند واکنون تعرفه گمرکی کالاها بطور میانگین 20 دلار به ازای هر تن کالا است که محصولاتی نظیر سیمان را با شوک روبرو کرده و صادرات آنها دیگر صرفه اقتصادی ندارد.

** بازارهای جدید سیمان راه خروج از عراق
رییس گروه معدن وصنایع معدنی سازمان توسعه تجارت ایران تصریح کرد: سیمان و کلینکر صادراتی ایران دارای کیفیت مناسب و از تقاضای لازم برخوردار است که در بازارهای جنوب شرق آسیا و نیز آفریقا می تواند پاسخگوی تقاضاها باشد .
وی تاکید کرد: چنانچه بخواهیم در بازارهای جدید وارد شویم، بخشی از هزینه های حمل دریایی باید از سوی دولت تامین شود و این امر می تواند توجیه صادراتی را به دنبال داشته باشد.
** جمع بندی

واقعیت اینکه مجوزهای کارخانه های تولید سیمان با تقاضای داخلی تطبیق ندارد و اکنون 83 تا 85 میلیون ظرفیت تولید وجود دارد و اغلب واحدها با پایین تر از ظرفیت تولیدی ( بطور متوسط 70 درصد ) فعالیت دارند و از طرف دیگر 35 تا 45 میلیون تن میزان مصرف داخلی این ماده برآورد شده است که صدور مجوز برای ایجاد واحد های جدید توجیهی ندارد.

موضوع صادرات همواره بدون تشکیلات و نظارت کلان در طی سالهای گذشته به بازارهای هدف کشورمان اسیب جدی وارد ساخته و رقبا در این عرصه برنده شده اند.
امروز با شکل گیری تشکل ها و نهادهای مردم نهاد، باید در تمامی مراودات از این ابزار مردمی بهره گرفت و این مجموعه ها ضمن اشراف به موضوع و اهالی فعال در این بخش، می توانند عرضه و تقاضای بین المللی را بخوبی تعادل ببخشند و از بروز رقابت منفی جلوگیری به عمل آورند .

بازار عراق پس از سقوط صدام، به شکل ویژه مورد توجه تجار و بازرگانان ایرانی قرار گرفته و در همه ابعاد به این بازار متکی شده اند، درحالی که تجارت تک بعدی در ذات خود می تواند آسیب ها و زیانهای جدی برای کشورمان به دنبال داشته باشد، بنابراین قبل از اینکه صادرات کشور بدلیل تمرکز به عراق، فرصت های پیشرو، به ویژه آسیای میانه و دیگر کشورهای منطقه را از دست بدهد، باید با اتخاذ تدابیر لازم از سوی مسئولان دولت دوازدهم، تجربیات غلط گذشته را تکرار نکنیم.