نوای موسیقی نواحی ایران در دالان تاریخ

به گزارش ایران اکونومیست؛  موسیقی نواحی به نغمه‌ها، سازها و نواهای مناطق و نواحی مختلف ایران گفته می شود و در مطالعات و پژوهش‌ها درباره موسیقی نواحی، نام‌هایی چون موسیقی محلی، فولکلور، اقوام و مقامی هم به این‌گونه موسیقایی اطلاق شده است.
موسیقی نواحی این تافته متمایز، جلوه ای است که به موسیقی صرف، اکتفا نمی کند بلکه شعر، نکته، پند و فضیلت را در منشوری از نغمه، نوا و سکوت تنیده در آیین، رسوم، شادمانه ها، سوگواره ها و حماسه های اقوام این سرزمین کهن به گوش می رساند.
موسیقی نواحی ایران گنجینه ارزشمند معنوی است با این تفاوت که گنجینه های فیزیکی ما در موزه ها نگهداری می شود اما این گنجینه طی صدها یا هزاران سال قبل، سینه به سینه منتقل شده و اکنون در دستان هنرمندان و پیران موسیقی نواحی مختلف ایران به امانت سپرده شده است و به این ترتیب، موسیقی که از سالیان دراز که جهان به معنای امروزی مرز جغرافیایی نداشت شکل گرفته است.
شاید بارها برایتان پیش آمده باشد که موسیقی یک سرزمین و کشور دیگر به عنوان مثال موسیقی محلی اروپای شمالی را گوش کرده باشید و ضرباهنگ آن برایتان بسیار آشنا و مانوس باشد و در ذهن خود دلیل این آشنایی را جستجو کنید و در نهایت به این نتیجه برسید که این موسیقی شبیه به موسیقی کشور خودمان است.
اینکه چرا موسیقی نواحی ایران امروز، فراتر از مرزهای کشورمان رفته و نسبت به دیگر موسیقی‌های ایرانی مورد اقبال فراوان مخاطب خارجی قرار گرفته، نیز در همین نکته نهفته است، چراکه روزگاری در این دنیا مرزی نبوده و موسیقی مناطق مختلف ریشه ای مشترک داشته است.
در همین رابطه با فرزاد طالبی مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به گفت و گو نشسته ایم.

**موسیقی نواحی ایران، فراتر از موسیقی
طالبی درباره نقش موسیقی نواحی در تکامل موسیقی ایران، اظهار داشت: موضوع موسیقی نواحی در مجموعه سیاست گذاری های فرهنگی بسیار با اهمیت است و زیرا موسیقی نواحی نه تنها دارای ابعاد هویتی بلکه معرفتی نیز هست.
وی معتقد است: بعد هویتی، از این جهت که موسیقی نواحی، سرچشمه موسیقی ملی ایران است و موسیقی ردیفی - دستگاهی ایران و حتی موسیقی تلفیقی به ملودی های موسیقی نواحی ایران متکی است، از آن سرچشمه می گیرد و حیاتش متصل به آن است.
طالبی که رئیس دهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی ایران (ششم تا نهم تیرماه 96 در کرمان) نیز بود، اظهار داشت: وقتی می گوییم این نوع موسیقی، معرفتی است به آن دلیل است که اشعار و ادبیات آن به صدها و بلکه هزاران سال پیش تعلق دارد و عمدتا سینه به سینه به زمان فعلی ما منتقل شده است و در نتیجه ادبیاتی که منتقل می کند به نوعی میراث و گنجینه ملی ایران محسوب می شود.
وی با یادآوری این نکته مهم که بخشی از ادبیات سرزمین ایران مکتوب نیست، ادامه داد: قسمتی از ادبیات ما شفاهی است که بخش هایی از آن توسط موسیقی نواحی و مقامی ایران منتقل شده است و اغلب کتاب و منبع مکتوبی برای نقل آنها وجود نداشته و نقل آن به واسطه موسیقی نواحی و مقامی ایران صورت گرفته است و ما اکنون صاحب آن معرفت و ادبیات شده ایم.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد درباره تدابیر صورت گرفته به منظور شناخت بیشتر مردم از اهمیت موسیقی نواحی ایران، گفت: جشنواره ملی موسیقی نواحی ایران سالها تعطیل بود و ما سال گذشته آن را پس از یک دوره فترت راه اندازی کردیم.
طالبی ادامه داد:‌ از سال 94 که به عنوان سال موسیقی نواحی اعلام شد، این نوع موسیقی در اولویت و تاکید بالایی در دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت که یکی از آنها برگزاری نهمین جشنواره ملی موسیقی نواحی ایران در سال 95 بود و چند روز قبل شاهد برگزاری دهمین دوره این جشنواره بودیم.
وی برگزاری جشنواره ملی موسیقی نواحی را دارای نقشی موثر در دیده شدن موسیقی نواحی، هم در رسانه ها و هم میان اهالی موسیقی و جامعه دانست و گفت: تاثیر این اقدام را در یکی دو سال اخیر به شکل بسیار روشنی می بینیم به طوری که کمیت و کیفیت تولیدات مربوط به موسیقی نواحی چه در قالب مجموعه آثار و چه تک آهنگ بسیار افزایش یافته است و علاوه بر آن تاثیرش در موسیقی های دیگر بیشتر شده و چشمگیر است.
به گفته طالبی، بهره بردن موسیقی تلفیقی و انواع دیگر از موسیقی نواحی هر روز بیشتر می شود و این اتفاق مثبتی است.
وی اضافه کرد: اکنون جامعه هنری به صیانت از موسیقی نواحی و مقامی حساس شده است و امیدواریم این روند را با وجود محدودیت جدی منابع ادامه دهیم و سعی داریم با همین سرعت، حرکت دفتر موسیقی را در صیانت از موسیقی نواحی حفظ کنیم.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد در پاسخ به چرایی وقفه چندین ساله در برگزاری جشنواره موسیقی نواحی نیز گفت: این سوال را باید از مسئولان مربوطه وقت بپرسیم.
وی تصریح کرد: معتقدیم در موضوع موسیقی نواحی، نباید به برگزاری جشنواره بسنده کنیم زیرا جشنواره یکی از بخش های این نقشه راه است و به طور حتم تاسیس مکتب‌خانه ها می تواند موثر باشد چرا که استادان و پیشکسوتان موسیقی نواحی در مکتب‌خانه ها این میراث فرهنگی و هنری را به شاگردان و افراد مستعد منتقل می کنند.
طالبی توضیح داد: مکتب‌خانه ها مکان هایی هستند که با یک برنامه خاص سعی می کنند از پیشکسوتان موسیقی نواحی استفاده کنند تا گنجینه نهفته در سینه بزرگان موسیقی به شاگردان، افراد مستعد و جوانان و نسل بعدی منتقل شود، انتقال میراثی که خدای ناکرده با درگذشت یک پیشکسوت ممکن است متوقف شود.
وی در مورد نحوه آموزش در مکتب‌خانه ها نیز توضیح داد: آموزش در مکتب‌خانه ها به صورت شفاهی و رو در رو انجام می شود و الگوی آموزشی این پیشکسوتان که سالها این کار را انجام می دادند، به همین شکل بوده است.
طالبی در پاسخ به این سوال که در کدام استان‌ها مکتب‌خانه وجود دارد و از چه سالی راه اندازی آنها آغاز شده است؟ گفت: پیش از این در هیچ استانی مکتب‌خانه موسیقی نواحی نداشتیم و با آغاز اجرای این طرح از سال گذشته، نخستین مکتب‌خانه در خراسان شمالی افتتاح شد و امسال هم امیدواریم در 3 استان دیگر راه اندازی کنیم با این ملاحظه که مکتب‌خانه فقط یک اتاق درس نیست، تجهیزات و امکاناتی نیاز دارد و ترجیحا در فضاهای تاریخی و فرهنگی باشد.
این مسئول حوزه موسیقی ادامه داد: در موسیقی های دیگر همچون تلفیقی هم رد پای موسیقی نواحی را به صورت جدی و پررنگ می بینیم و تولیدات در این زمینه افزایش پیدا کرده است و از سوی دیگر، اکنون گروه های جوانی در موضوع موسیقی نواحی داریم و این اتفاق تقریبا در تمام استان های کشور افتاده و موضوع جدیدی است.
وی در پاسخ به اینکه چرا این ذائقه موسیقیایی بین مردم و جوانان ایجاد شده است، گفت: علاقه جامعه به موسیقی نواحی جلب شده و احساس می کنند چه منبع بزرگی از میراث موسیقی برای استفاده وجود دارد، در نتیجه می بینیم که بسیاری از شرکت کنندگان جشنواره های نهم و دهم، جوان هستند و کارهای بسیار عالی ارائه کردند.

**موسیقی، ابزاری قدرتمند در دیپلماسی فرهنگی ایران
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد در پاسخ به سوال  درخصوص تاثیر اجرای کنسرت موسیقی نواحی در خارج از کشور در ترویج زبان فارسی و معرفی فرهنگ ایرانی نیز گفت: هر نوع موسیقی چه کلاسیک، نواحی و حتی موسیقی پاپ در دیپلماسی فرهنگی ابزار قدرتمندی است که باید از این ابزار به بهترین صورت استفاده کنیم و در همین راستا حضور گروه های موسیقی ایران در خارج از کشور افزایش چشمگیری یافته و اجرای آنها مورد اقبال فراوان قرار گرفته است.
وی اضافه کرد: نکته جالب اینکه موسیقی نواحی ایران نسبت به انواع دیگر موسیقی ایران، مورد استقبال مردم دیگر کشورها قرار می گیرد، دلیل آن هم شاید مربوط به تمدن ایرانی و قدمت این نوع موسیقی باشد که در بسیاری از کشورهای دنیا، ملودی هایی نزدیک به آن وجود دارد و البته نه به این گستردگی.
طالبی ادامه داد: وقتی صحبت از یک موسیقی می کنید که از دو هزار سال پیش به امروز رسیده، در آن دوران، مرز جغرافیایی به شکل امروزی وجود نداشته و ممکن است همان کار یا مشابه آن را در اروپا، آسیای شرقی و یا حتی نقاط دورتر هم ببینید.
وی تاکید کرد: این ملودی ها نیاز به زبان ندارد و مساله زبان در آن تعیین کننده نیست و خود ریتم و ملودی آن برای دیگر فرهنگ ها بسیار جذاب است و در برنامه های سال 96 و سالهای آتی باید روی این نکته تمرکز کنیم تا گروه های خوب موسیقی نواحی بتوانند در خارج از کشور برنامه اجرا کنند.
طالبی با بیان اینکه وزارت ارشاد در امکانات و منابع وجود از گروه های هنری حمایت می کند، اظهار داشت: هنگامی که گروه ها و جشنواره های خارج از کشور درخواست اجرای گروه های موسیقی ایرانی را می دهند، عمدتا رایزنی های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران این هماهنگی را در خارج انجام می دهند و دفتر موسیقی هم در حد امکان سعی در حمایت دارد.
وی در مورد دغدغه پیشکسوتان و هنرمندان شهرستانی نیز گفت: یکی از نگرانی های جدی در حوزه موسیقی نواحی، مشکلات مربوط به پیشکسوتان ارزشمند این گونه موسیقایی است، آنها معمولا در سنین بالا و متاسفانه گرفتار مشکلات مالی هستند و محدودیت منابع دولتی نیز همواره برای این حوزه وجود داشته است.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد اظهار داشت: همچنین موسیقی نواحی دارای گستره عظیمی است و اگر در نظر بگیرید در هر روستا یا دو سه روستا یک یا چند هنرمند زندگی می کنند به عدد بسیار بالایی می رسید.
وی یادآور شد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی این سالها تلاش کرده معضلات و مشکلات را چه از طریق صندوق هنر و چه موسسه پیشکسوتان مربوطه حل و فصل کند که امیدوارم این تلاش ها تقویت شود.
طالبی ایجاد فرصت برای عرضه هنر گروه های موسیقی نواحی ایران را از رویکردهای جدی دفتر موسیقی وزارت ارشاد برشمرد و گفت: معتقدیم اگر این فرصت فراهم شود، خود این گروه ها می توانند کسب درآمد کرده و مسائل و مشکلات معیشتی خود را رفع کنند.
وی گفت: هماهنگی و جلساتی هم با سازمان میراث فرهنگی انجام شده تا امکان ارائه هنر این هنرمندان در مکان های میراث فرهنگی که تناسب بسیاری هم با این نوع موسیقی دارد، فراهم شود و این کار هم به نفع گردشگری و هم به نفع موسیقی نواحی ایران است.