راه های تقویت سینمای دینی از زبان اهالی هنر هفتم

به گزارش ایران اکونومیست؛ معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم افتتاحیه بیست و پنجمین نمایشگاه قرآن کریم از ضرورت انتقال مفاهیم قرآنی به زبان هنر سخن گفت، در مراسم اختتامیه نیز پررنگ شدن هنر در انتقال آموزه های دینی را از مهمترین دستاوردهای این نمایشگاه دانست.
حجت الاسلام محمدرضا حشمتی که ریاست نمایشگاه امسال را نیز به عهده داشت در همان مراسم افتتاحیه دست نیاز به سوی هنرمندان دراز کرد و از آنان خواست تا مفاهیم قرآنی را به نسل نو ارائه کنند و گفت که کشور ما امروز نیازمند خلاقیت و آثار هنرمندان برای آشنا کردن کودکان، نوجوانان و جوانان با مفاهیم قرآنی است.
وی بخشی از سخنان اخیر حضرت آیت الله خامنه ای را مبنی بر تبدیل معارف قرآنی به گفتمان عمومی مردم نقل کرد و گفت: تاکید رهبر معظم انقلاب بر این مبناست که هنرمندان و نویسندگان وارد این عرصه شده و مفاهیم قرآنی را به جامعه ارائه کنند. از همین رو زبان انتقال مفاهیم قرآن باید تغییر کند و بهترین زبان انتقال قرآن به نسل نو، زبان هنر است.
شاید کسانی که در طول 18 روز برپایی نمایشگاه قرآن بازدیدی از غرفه ها و بخش های مختلف این تفرجگاه معنوی داشتند، صحنه های متفاوتی از درهم آمیختن هنر و قرآن را دیده باشند ولی دست اندرکاران این نمایشگاه مقدماتی را فراهم کردند تا ارتباط میان هنرمندان و جامعه قرآنی بیشتر شود که یکی از این کارها پخش تعدادی از فیلم های سینمایی در نمایشگاه امسال بود.
فیلم های سینمایی «مسافران بهشت»، «سر به مهر»، «زمانی برای شکفتن»، «رنگ خدا»، «ملک سلیمان»، «و اینک خدا»، «آفتاب مهتاب زمین»، «گهواره ای برای مادر» و «استشهادی برای خدا» نمونه ای از فیلم های دینی بود که در نمایشگاه قرآن به نمایش درآمد ولی آیا برای انتقال مفاهیم قرآنی به زبان هنر، پخش این فیلم ها کافی است یا باید فرهنگی نو درانداخت و از زوایه های مختلف به بررسی مشکلات انتقال مفاهیم قرآنی با زبان هنر و به ویژه سینما پرداخت.
همزمان با برپایی نمایشگاه قرآن فرصتی فراهم شد تا پای صحبت های برخی فیلمسازان و کارگردانان و اهالی سینما بنشینیم و نظرات آنان را در این زمینه جویا شویم که هر یک نیز راهکارهایی برای ترویج مفاهیم قرآنی و دینی به زبان هنر هفتم ارائه دادند.

** هنرمندان را دریابید
دو تن از کارگردانان سینما معتقدند برای تقویت سینمای دینی و ترویج دقیق آموزه های دینی باید مسئولان و جامعه قرآنی پیشقدم شده و هنرمندانی را دریابند که دغدغه تولید فیلم های دینی دارند.
مسعود اطیابی کارگردان فیلم سینمایی «ماه گرفتگی» گفت: وظیفه اصلی ارتباط بین هنر و قرآن در ابتدا بر عهده جامعه قرآنی است؛ یعنی در واقع اهالی قرآن از جمله قاریان، حافظان و مدیران قرآنی باید ابتدا برای انتقال مفاهیم قرآنی با زبان هنر پیشقدم شوند.
وی افزود: جامعه قرآنی کشور که به صورت متمرکز و مستمر با مفاهیم قرآنی در ارتباط هستند و از طرف دیگر نیز با مردم سخن می گویند، اهمیت این ارتباط و راه‌های انتقال آن را دریابند و در ادامه با اقشار مختلف از جمله هنرمندان و مخصوصاً سینماگران برای انتقال جذاب آن مذاکره کنند.
این تهیه کننده سینما اضافه کرد: البته هنرمندان نیز علاقه و ارتباط نزدیک با قرآن و مفاهیم دینی دارند و با این آموزه‌ها از دوران کودکی عجین بوده‌اند و با آغوش باز از این کار استقبال می‌کنند.
وی ادامه داد: البته بخشی از هنرمندان ما از دوران کودکی با آموزه‌های قرآنی آشنا هستند اما باید بپذیریم که بعضی از هنرمندان کمتر با این آموزه ها آشنا هستند و اینجا می‌طلبد که فعالان قرآنی ورود کنند و با در اختیار قراردادن دائرة ‌المعارف قرآنی به هنرمندان آنها را با بخشی از این اخلاقیات آشنا کنند.
کارگردان فیلم سینمایی «اخلاق تو خوب کن» تاکید کرد: این نوع اقدام فعالان قرآنی به معنای این نیست که سفارشی به هنرمندان دهند و یا توصیه ای برای تولید یک اثر قرآنی کنند بلکه فیلمسازان و جامعه هنری کشور همواره نشان داده وقتی در مسیر قرار گیرد، خود به آن سمت تمایل پیدا می کند.
اطیابی با تاکید بر اینکه باید عادت کنیم برای پاسخ به پرسش هایمان به قرآن رجوع کنیم، خاطرنشان کرد: اگر فاصله‌ای میان مردم و آموزه های قرآنی هر چند اندک هم به وجود آمده است باید برای جبران این خلاء اخلاق دینی را در جریان زندگی وارد کنیم که بخشی از این کار با ساخت فیلم و سریال‌های تلویزیونی قابل امکان است.
علی قوی تن کارگردان و تهیه کننده سینما نیز معتقد است مهمترین پشتوانه ساخت فیلم های دینی و قرآنی، حمایت متولیان و مسئولان دینی و فرهنگی است و از این رو خواستار رصد کردن فیلم های ارزشی و دینی از سوی این مسئولان است.
کارگردان فیلم سینمایی «آفتاب، مهتاب، زمین» در ابتدا گفت: مفاهیم قرآنی و دینی را نمی توان به صورت اجباری در افراد نهادینه کرد تا به سراغ فیلم های قرآنی بروند، بلکه باید کسانی را حمایت کرد که ذاتا به اینگونه مسائل گرایش دارند و با گذاشتن وقت و سرمایه خود به تولید فیلم های دینی و قرآنی می پردازند.
وی تاکید کرد: نهادهای دینی باید رصد کنند که چه کسانی استعداد و گرایش ساختن فیلم های دینی را دارند و اگر فیلمساز و هنرمندی فیلم ساخت، او را حمایت و تقویت کنند تا فیلمسازی با مضامین دینی را ادامه دهد.
کارگردان «بادهای بهاری» که بیشتر درد دل می کرد تا انتقاد، افزود: متاسفانه مسئولان و نهادهایی که مرتبط با این موضوع ها هستند و در واقع بخشی از اهداف و ماموریت آنها فعالیت در حیطه مسائل قرآنی است، پیگیر تولیدکنندگان آثار دینی نیستند.
وی اینگونه توضیح داد: مسئولان باید زمانی به سراغ این هنرمندان بیایند که آنان با تولید آثار دینی به ویژه در زمینه فیلمسازی که هزینه های سنگینی هم برای فیلمسازان دارد، خود را عرضه می کنند و نهادهای قرآنی و دینی می توانند با پشتیبانی از فیلمسازان این حوزه، گام هایی را برای تولید بیشتر این آثار بردارند.
قوی تن از این نهادها و سازمان ها خواست تا با دعوت از سازندگان فیلم های دینی پای سخنان آنان بنشینند و با حمایت های خود به تولیدکنندگان چنین آثاری دلگرمی ببخشند.
وی وضعیت سینمای کودک را نیز بهتر از سینمای دینی ندانست و گفت که سینمای کودک نیز چه در پخش و چه در مرحله تولید، حامی و پشتوانه ای ندارد و معتقد است فقط معجزه می تواند فیلمسازان علاقه مند به این حوزه ها را حفظ کند.
این کارگردان همچنین به یکی از آخرین ساخته هایش به نام «بازگشت» اشاره کرد که هنوز به نمایش درنیامده و افزود: این فیلم سینمایی، تکمیل شده و آماده نمایش است و دو سال پیش در سی و دومین جشنواره فیلم فجر از سوی گروه هنر و تجربه انتخاب شد ولی تاکنون آنها نیز حمایتی نکرده اند.
وی تاکید کرد: البته از گروه هنر و تجربه انتظاری ندارم بلکه انتظار من از مسئولان فرهنگی و دینی است، چون این فیلم یک اثر دینی و قرآنی است و به نظرم یک اثر قوی است که مسئولان دینی نباید آن را فراموش کنند.
خطاب این تهیه کننده سینما بیشتر بر روی نهادهایی همچون حوزه علمیه قم، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری و حتی ستاد اقامه نماز بود که مسئولیت ترویج دین و قرآن را به عهده دارند.

** تربیت هنرمندان جوان و متعهد
برخی از اهالی سینما معتقدند جذب نیروهای جوان و مستعد هنر هفتم و آموزش آنان بهترین راه انتقال مفاهیم قرآنی و دینی به زبان سینماست.
محسن محسنی نسب  گفت: تحقق و یافتن بهترین راه انتقال مفاهیم قرآنی به زبان سینما نیازمند یک کار ریشه ای و انقلابی است، یعنی گروهی فیلمساز از خودگذشته و ایثارگر تصمیم بگیرند که تعدادی از جوانان مستعد فعالیت های هنری را از مساجد و پایگاه های بسیج انتخاب کرده و به آنان آموزش دهند.
کارگردان فیلم سینمایی «کریستال» افزود: در رقابت های عرصه سینما، فیلمسازان به صورت مدون و آکادمیک نیروهایی را جذب کنند تا جوانان با رقابتی سالم وارد این حوزه شوند و تفکر دینی و انقلابی و در مجموع سینمای سالم را ترویج کنند.
وی از این اقدام به عنوان یک کار آکادمیک و حساب شده یاد کرد که به صورت قانونی قابل اجراست و افزود: اوایل انقلاب برای عملی کردن سخنان امام خمینی (ره) و ایجاد یک سینمای انقلابی، مرکزی به نام «تل فیلم» تاسیس شد و دانشجویانی از دفتر تحکیم وحدت انتخاب شدند تا در سینما حضور پیدا کنند و این دانشجویان که نه هنرمند بودند و نه در حوزه سینما فعالیتی داشتند، تحت آموزش قرار گرفته و به مرور وارد سینما شدند.
البته نویسنده فیلم سینمایی «یاس های وحشی» بر مساله شناخت به عنوان مهمترین موضوع برای انتقال مفاهیم الهی به زبان هنر تاکید کرد و خواستار تشکیل بنیادی برای تربیت نیروی جوان و ترویج سینمای دینی شد.
محسنی نسب گفت: اگر از میان نوجوانان 16 ساله امتحان گرفته شود و از مجموع پنج هزار یا 50 هزار داوطلب، یک گروه 50 نفره با استعداد هنری، انتخاب شوند، می توان به صورت روشمند برای آنان دوره های آموزشی فشرده تشکیل داد و هسته های فیلمسازی ایجاد کرد. البته آموزش این افراد در حدود دو سال به طول می انجامد ولی می توان پس از 10 سال شاهد سینمایی جذاب با مفاهیم صحیح باشیم.
محسنی نسب اضافه کرد: البته تمام این برنامه ها در کنار سینمای فعلی انجام می شود تا نیروهای قوی به گونه ای تربیت شوند که اهالی سینما را به سوی خود جذب کنند نه این که آنان در سینمای فعلی جذب شوند.

** ضرورت دانش عمیق فقهی برای فیلمساز دینی
برخی دیگر از اهالی سینما نیز معتقدند ترویج آموزه های دینی به زبان هنر نیازمند مقدماتی است که یکی از مهمترین مقدمات، دانش عمیق فقهی است.
مهدی سجاده چی فیلمنامه نویس و مدرس سینما از آن دسته افرادی است که معتقد است یک فیلمساز دینی علاوه بر تبحر در موضوع سینما باید از دانش عمیق فقهی نیز برخوردار باشد.
سجاده چی  گفت: گاهی یک کارگردان به خاطر دغدغه های دینی، فیلم می سازد که این مقوله جداگانه است ولی وقتی قرار است یک فیلم قرآنی و دینی بسازد باید افزون بر دانش عمیق فقهی و دینی با اقتضائات روز نیز آشنا باشد.
نویسنده فیلم سینمایی «روز سوم» بر جوهره و استعداد ذاتی فیلمساز تاکید کرد و گفت: فیلم دینی چیزی نیست که فیلمساز آن را از کسی بگیرد بلکه باید دیدگاه خود را بیان کند و چنین مساله ای در تمام گونه های فیلم مانند دفاع مقدس یا موضوعات خانوادگی نیز مصداق دارد ولی باید توجه کنیم که این موضوع در فیلم های ارزشی و اخلاقی، از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
سجاده چی از مشکلات ساخت فیلم دینی در کشور سخن گفت و با اشاره به نظرات مراجع دینی درباره فیلم «رستاخیز» اظهار کرد: گاهی یک موضوع میان فقها مورد اختلاف است که چنین اختلافاتی مشکلی ایجاد نمی کند ولی همین اختلافات ممکن است در عرصه سینما مشکلاتی را ایجاد کرده و حاشیه ساز شود.
وی افزود: مثلا فقها درباره نشان دادن چهره بزرگان دینی نظرات مختلفی دارند به همین دلیل ساخت فیلم «رستاخیز»، حاشیه های فراوانی به دنبال داشت و در نهایت قرار شد برای جبران فروش داخلی این فیلم مبلغی درخور توجه به کارگردان آن پرداخت کنند و در واقع این جریمه برای هر دو طرف (فیلمساز و خریدار فیلم) محسوب می شود.
سجاده چی ساخت فیلم هایی درباره پیامبران بنی اسراییل همچون یوسف پیامبر(ع)، حضرت موسی(ع) یا ملک سلیمان(ع) را بدون هر گونه حساسیتی دانست که هزینه های میلیاردی نیز صرف ساخت این فیلم ها می شود زیرا شخصیت های دینی حساسیتی در این زمینه ندارند.
نویسنده فیلم «مرد نامرئی» ادامه داد: در حوزه فیلمسازی دینی دو راه بیشتر وجود ندارد، یا باید بخشی از جهان امروز را کنار بگذاریم و بگوییم با آن کاری نداریم و یا به ضرورت تاریخی امروز عقیده داشته باشیم.
وی تاکید کرد: به نظرم اجتناب از این ضرورت تاریخی غیرقابل بخشش است و باید به این حوزه وارد شد، هرچند در آن احتمال خطا و اشتباه نیز ممکن است ولی در نهایت به محصول نهایی آن خوش‌بین هستم که یک فیلمساز بتواند در زمینه دینی قدرت اجتهاد داشته باشد و بداند که درباره چه چیزی صحبت می کند.
سجاده چی به فعالیت برخی مراکز هنری تخصصی در قم به منظور تربیت طلاب حوزه های علمیه برای فیلمسازی اشاره کرد و افزود: اکنون بخشی از طلاب علوم دینی همزمان با فراگیری علوم دینی مشغول آموزش دیدن در هنرهای تصویری نمایشی مانند سینما هستند.
وی افزود: کسانی که از این مسیر وارد عرصه سینما می شوند باید مواظب باشند تا به مرور اهمیت و جدی بودن خود را در حوزه فقاهت و شرع از دست ندهند و به همان نسبت که به سینما نزدیک می شوند از حوزه علمیه دور نشوند.
این فیلمنامه نویس همچنین گفت: برخی روحانیانی که وارد عرصه سینما شده اند در ادامه به مسیر دیگری گام نهاده اند و به همین دلیل معتقدم تمام کسانی که وارد این عرصه می شوند باید به نقاط زرد و حاشیه ای سینما اهمیتی ندهند.
به گفته وی، طلاب علوم دینی در چنین وضعیتی، شخصیتی دوجانبه (یک شخصیت رسانه ای و یک شخصیت واقعی) خواهند داشت ولی مشکل زمانی آغاز می شود که شخصیت رسانه ای، غالب شود.
سجاده چی افزود: تربیت چندین کارگردان برجسته سینمای دینی، موجب می شود این افراد همزمان بر معارف دینی و سینما اشراف داشته باشند و به گونه ای برای مردم کشور و حتی جهان فیلم بسازند که هر بیننده ای بتواند با هر عقیده و سلیقه ای به تماشای آثار آنان بنشیند.
اینک که سید رضا صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مصمم است تا فعالیت معاونت های تخصصی این وزارتخانه نیز رنگ و بوی قرآنی بگیرد، شاید بهترین فرصت برای ترویج و نهادینه کردن فیلم های دینی و قرآنی در جامعه باشد، جامعه ای که به گفته وزیر ارشاد اگر به گسترش فرهنگ و گفتمان قرآنی بی توجهی کند با انبوهی از مشکلات و آسیب های اجتماعی روبرو خواهد بود.