عراق بازاری با نقاط قوت بسیار برای بخش خصوصی ایران

به گزارش ایران اکونومیست؛  با تشکیل دولت جدید عراق در سال 1384 روابط ایران و عراق وارد مرحله جدیدی شد و علاوه بر روابط سیاسی که رو به بهبود بود روابط تجاری ایران و عراق نیز گستره نوینی را تجربه کرد.
افزایش سفر مردم ایران به عتبات عالیات و زیارت مردم عراق از حرم امامان معصوم (ع) در ایران، گسترش صنعت گردشگری بین ایران و عراق، فعالیت تجار ایرانی که سال ها در عراق زندگی کرده اند و سپس به کشور خود بازگشته اند، تعدد و امنیت مرزهای ایران، تیره شدن روابط عراق و ترکیه و تحریم کالاهای ترک و سعودی به دلیل حمایت این کشورها از داعش، گرایش به محصولات ایرانی را در عراق و همچنین ارتباط ملت های دو کشور را فزونی بخشیده است.
در سال های گذشته کشورهای چین، ترکیه و ایران به ترتیب بیشترین تامین کننده کالاهای مورد نیاز کشور عراق بودند. ترکیه، اصلی ترین رقیب تجاری ایران در عراق است و این کشور براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران 24 درصد سهم بازار واردات کشور عراق را در سال 1393 (2014) در اختیار داشت.
کشور ترکیه براساس آمار اعلام شده تا پیش از حمله داعش، سالیانه افزون بر 18 میلیارد دلار صادرات به عراق داشته که در حال حاضر به دلیل بسته شدن راه های مواصلاتی از غرب (مرزهای اردن و سوریه) و از شمال مرزهای ترکیه و همچنین تحریم کالاهای سعودی و ترک به دلیل حمایت این دو کشور از داعش، میزان صادرات اش به عراق از نصف این رقم هم کمتر شده و براساس آمارهای اعلام شده از سوی گمرک ترکیه، صادرات این کشور به عراق به 8 میلیارد دلار کاهش یافته است.
بنابراین دو رقیب اصلی بازار تجاری عراق، یعنی ایران و ترکیه اکنون بیش از هر زمان دیگر از نظر میزان صادرات به عراق به هم نزدیک شده اند. ایران در حال حاضر واردات قابل توجهی از عراق ندارد و صادرکننده به این کشور است. ارزش صادرات ایران به عراق در سال 1395 حدود 6 میلیارد و 111 میلیون دلار بوده است.
بنابراین با پتانسیل هایی که در بازار عراق وجود دارد باید به فکر توسعه حضور و مبادلات تجاری با این کشور همسایه باشیم.
«علی آقا محمدی» رئیس انجمن دوستی ایران و عراق در نشست تحولات آینده عراق که بیستم خرداد ماه جاری در محل اتاق ایران برگزار شد، ضمن اشاره به اهمیت روابط تجاری ایران و عراق گفت: عراق در چند سال آینده جمعیتی بیش از جمعیت ایران خواهد داشت، بنابراین با یک موقعیت بزرگ مواجه هستیم و نباید در تجارت با عراق فقط نقاط ضعف این کشور را در نظر بگیریم بلکه باید نقاط قوت را هم ببینیم و آن‌ها را تقویت دهیم.
وی فراهم کردن زیرساخت‌ها برای تجارت با عراق را یکی از نکات مهم عنوان کرد و گفت: 2 عرصه مهم برای فعالیت در زیرساخت های عراق مانند فناوری اطلاعات ( آی تی)، تلفن همراه و میکروالکترونیک و همچنین گروه کالاهای مصرفی وجود دارد.
رئیس انجمن دوستی ایران و عراق گفت: عراق یک منطقه راهبردی بنیادین اقتصادی است، به شرط آنکه با عراقی ها همکاری و شراکت کنیم.
منطقه اطراف و همسایگان ایران دستکم تا سال 2030 آبستن حوادث بسیار است اما باید یاد بگیریم در شرایط ناامن فعالیت کنیم.
به گفته آقامحمدی، بازار بسیار پرسودی در منطقه وجود دارد اما باید فعالیت در این عرصه را دست اهل آن بدهیم تا سرمایه کشور باقی بماند.
وی تاکید کرد، عراق از نظر بازار اقتصادی به هیچ عنوان با سوریه، الجزایر، لیبی و ... قابل قیاس نیست و برای توسعه همکاری با این کشور پیشنهاد کرد که تمهیدی اندیشیده شود تا عراقی ها نیز بتوانند در ایران به کسب و کار و تجارت بپردازند.
رئیس انجمن دوستی ایران و عراق تصریح کرد: عراق در اتحادیه عرب عضویت دارد. این مساله به معنای برد ایران است؛ زیرا می توان برخی کالاها را به جای ایران در عراق تولید کنیم تا مشتریان بیشتری برای کالای خود بیابیم.
آقامحمدی ضمن تاکید بر اینکه باید به دنبال شریک اقتصادی و نه مصرف کننده در عراق باشیم تا در بازار این کشور موفق شویم، به ایجاد شبکه های پیشرفته ارتباطی با مشارکت طرف عراقی در این کشور اشاره کرد و گفت: باید خط ارتباطی مهران- کربلا را به اتوبان تبدیل کنیم تا به پروازهای همه روزه به عراق نیازی نباشد، بلکه پروازها به ایلام ختم و بقیه مسیر به صورت زمینی طی شود.
«شاکر رزاق الدعمی» رایزن بازرگانی عراق در ایران نیز چندی پیش اعلام کرد: ایران سومین کشور تامین کننده کالاهای مورد نیاز عراق است.در همکاری اقتصادی و صادرات به عراق جایگاه نخست متعلق به چین و جایگاه دوم مربوط به ترکیه است.
به گفته وی، در سال 2016 ایران از نظر صادرات به عراق جایگاه سوم را داشت که اکنون میزان صدور کالا و خدمات افزایش یافته است.
«سیدحمید حسینی » عضو هیات رئیسه و دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق نیز بیست و دوم خرداد ماه جاری  از پیش بینی بودجه 500 میلیون دلاری برای تامین مالی پروژه های شرکت های ایرانی در عراق از سوی ستاد اقتصاد مقاومتی خبر داد.
وی افزود: عراق از بازارهای بزرگ منطقه برای ایران است که هم نیاز به کالاها و خدمات مختلف بویژه خدمات فنی و مهندسی و مبادلات اقتصادی و فرهنگی دارد و هم از توان مالی خوبی برخوردار است.
به گفته این مقام مسئول، سطح روابط تجاری و اقتصادی دو کشور در چند سال گذشته در حد سالیانه هشت تا 9 میلیارد دلار باقی مانده و با برنامه ریزی های انجام شده در زمینه اتصال خطوط راه آهن، مخابرات، برق، سوآپ نفت، توسعه گردشگری و ... تلاش شده تا علائق بین دو کشور به حداکثر رسیده و طرفین از این ارتباط سود ببرند.
حسینی با اشاره به مقوله تامین امنیت در عراق، اظهار داشت: این کشور قوانین و مقررات تثبیت شده ای ندارد و نظام سیاسی و مسئولان عراقی از ثبات لازم برخوردار نیستند.
وی یادآوری کرد: اکنون وزارتخانه های اصلی این کشور نظیر وزارت دفاع، کشور، بازرگانی و صنعت به دلیل اختلافات سیاسی بدون وزیر هستند، بر همین اساس فعالان اقتصادی کشورمان برای حضور در بازار عراق خود به تامین امنیت می پردازند یا در مناطقی نظیر جنوب عراق که از امنیت بالاتری برخوردار است کار می کنند.
دبیرکل اتاق ایران و عراق خاطرنشان کرد: با اتفاقاتی که در موصل حادث شده و امیدواری هایی که در خصوص اضمحلال داعش داده می شود، در آینده باید به فکر توسعه روابط اقتصادی و تجاری با اهل تسنن و مناطقی که امروز تحت نفوذ داعش است نیز باشیم.
حسینی در ادامه درباره فعالیت شرکت های نفتی ایرانی در عراق، گفت: از آنجایی که نظام استاندارد صنایع نفتی عراق از استانداردهای آمریکایی تبعیت می کند و ایران نمی تواند به دلیل تحریم ها از آنها استفاده کند، شرکت های ایرانی در این کشور توفیقی نداشته اند.
این مقام مسئول ادامه داد: عراقی ها به دلیل مسائل مالی، بطور عمده نیازمند سرمایه گذاری اند و عملیات پیمانکاری کمتری دارند.
وی همچنین با اشاره به مساله ریزگردهای ایران که منشا عمده آنها از کشور عراق است، تاکید کرد: ریزگردها بیشتر متاثر از سدسازی های بی رویه ترکیه در سال های گذشته و همچنین بروز خشکسالی های پیاپی در منطقه است؛ موضوعی که جز با تعامل و همکاری کشورهای تاثیرگذار و تاثیرپذیر از این موضوع یعنی ایران، ترکیه، عراق، سوریه و عربستان حل نمی شود.
حسینی یادآوری کرد: در آینده نزدیک ایران میزبان سمیناری بین المللی با موضوع تالاب ها و محیط زیست خواهد بود که می تواند در جلب توجه هرچه بیشتر نهادها و سازمان های بین المللی به موضوع ریزگردها و دخالت موثر جهانی برای مقابله با آن موثر باشد.

** روند تجارت ایران و عراق
براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی و جمع بندی وزارت صنعت، معدن و تجارت که در خرداد ماه 1394 منتشر شد، در بازه زمانی چهارساله 2010 تا 2014 (93ـ 1389 ) صادرات ایران به کشور عراق در سال 1389 که چهار میلیارد و 445 میلیون دلار بود در سال 1393 به 6 میلیارد و 140 میلیون دلار رسیده است.
عمده کالای صادراتی ایران به عراق در صنایع ساختمانی عبارتند از سیمان، کاشی و سرامیک، بلوک سیمانی، آجر، سنگ تراش داده شده، شیشه جهت تزئینات و شیشه فلوت است که 55 درصد از حجم واردات عراق را از بازارهای جهانی شامل می شود. ارزش سهم ایران از واردات 2 میلیارد دلاری صنایع ساختمانی عراق، یک میلیارد و 100 میلیون دلار است.
دومین مرتبه صادرات ایران به عراق را سوخت های معدنی و محصولات پالایشگاهی به خود اختصاص داده که از ارزش 616 میلیون دلاری بازار جهانی واردات عراق 294 میلیون دلار آن (معادل 48 درصد) به ایران تعلق دارد و شامل پروپان مایع، روغن های نفتی، مخلوط قیر و موم معدنی است.
ایران بعد از کشورهای ترکیه و اردن رتبه سوم را در صادرات فرآورده های آرایشی و بهداشتی به کشور عراق دارد. ارزش واردات فرآورده های آرایشی و بهداشتی عراق 430 میلیون دلار است که سهم ایران از این میزان واردات 90 میلیون دلار و شامل فرآورده های شستشو (87 میلیون و 800 هزار دلار) و انواع صابون (یک میلیون و 600 هزار دلار) است.
کشور عراق در زمینه صنایع نساجی نیز وضعیت مناسبی ندارد و مبلغی بالغ بر 2 میلیارد و 800 میلیون دلار از سهم واردات خود را به این حوزه اختصاص داده است که 312 میلیون دلار از این میزان واردات به ایران اختصاص دارد (یعنی معادل 11 درصد).
نکته قابل توجه این است که چین و ترکیه در این زمینه قوی سبقت را از ایران ربوده اند و ایران در رتبه سوم قرار دارد. سهم ایران در بحث صادرات کفش 65 میلیون دلار، لباس کشباف 16 میلیون دلار، لباس غیرکشباف 15 میلیون دلار و فرش و سایر کفپوش ها نیز 9 میلیون و 300 هزار دلار است.
میزان واردات فلزات و مصنوعات فلزی کشور عراق پنج میلیارد و 200 میلیون دلار است که ایران صادرات آهن، فولاد و آلومینیوم 560 میلیون دلار از این مبلغ را به خود اختصاص داده و در رتبه سوم صادرات به کشور عراق قرار دارد.
بیسکویت، آدامس، رب گوجه فرنگی، انواع مخمر، انواع چربی های حیوانی، انواع روغن نباتی و روغن پالم از عمده محصولات غذایی هستند که ایران به کشور عراق صادر می کند و ارزش این صادرات 29 میلیون دلار است که 9 درصد از 344 میلیون دلار واردات عراق را در این بخش شامل می شود.
ارزش واردات صنایع شیمیایی عراق از بازارهای جهانی 332 میلیون دلار است که ایران با صادرات رنگ ساختمان به ارزش 19 میلیون دلار، صفحه ها و ورق به ارزش 9 میلیون دلار، اکسید آلومینیوم به ارزش 8 میلیون دلار، لوله و شیلنگ به ارزش 6 میلیون و 300 هزار دلار و در مجموع به ارزش 75 میلیون دلار رتبه چهارم را در صادرات صنایع شیمیایی به عراق دارد.
در بحث صادرات صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی به عراق ایران تنها در زمینه صادرات آنتی بیوتیک و داروهای متشکل از محصولات مختلط و آنتی سرم فعالیت می کند و ارزش صادراتی این محصولات به کشور عراق که با توجه به جنگ و شرایط ناامنی این کشور نیاز شدیدی به این اقلام دارد تنها 4 میلیون دلار است.
خودروهای سواری، بدنه خودرو، اجزا و قطعات وسایل نقلیه، تراکتور و تریلر از جمله صادرات کشورمان در حوزه وسایل نقلیه به عراق است که از 4میلیارد و 300 میلیون دلار واردات عراق تنها 173 میلیون دلار را به خود اختصاص داده و در حقیقت چهار درصد بازار این کشور است.
کشورهای ترکیه، چین و ایتالیا رتبه های یکم تا سوم صادرات مبلمان و وسایل روشنایی را به کشور عراق دارند و ایران در این حوزه رتبه پنجم را کسب کرده است و 20 میلیون دلار صادرات دارد.
کیف و چمدان، لباس از پوست چرم طبیعی، چرم دوباره ساخته شده از اقلام وارداتی کشور عراق است که 75 میلیون دلار از مجموع واردات این کشور را به خود اختصاص داده و سهم ایران از این میزان 2.7 درصد (به ارزش 2 میلیون دلار) است.
 ایران و عراق در راستای گسترش همکاری با کشور عراق اردیبهشت ماه امسال نیز تفاهم نامه همکاری بانکی با محوریت روابط کارگزاری بین بانک های مرکزی دو کشور و توسعه همکاری ها امضاء کردند.
تفاهم نامه همکاری های بانکی ایران و عراق با محوریت روابط کارگزاری بین بانک های مرکزی دو کشور، افتتاح حساب متقابل به ارز یورو، مکانیزم استفاده از ارزهای محلی دو کشور در تسویه وجوه تجاری، اتصال سیستم پرداخت کارتی طرفین به یکدیگر، حمایت و تسهیل افتتاح شعب بانک های تجاری ایران و عراق در کشور میزبان، تسهیل در پرداخت و نقل و انتقالات وجوه مسافران و زائران دو کشور و همچنین آموزش کارکنان بانک های مرکزی و تجاری عراق امضا شد.
«مجتبی خسرو تاج» معاون وزیر صنعت ، معدن و تجارت نیز سال گذشته در سفر به بغداد و در دیدار با سرپرستان دو وزارت خانه بازرگانی و صنعت و معدن عراق روابط اقتصادی ایران و عراق را در 3 سال گذشته، ممتاز توصیف کرد.
وی میانگین حجم سالانه مبادلات دو کشور را 6 تا 6 و نیم میلیارد دلار ذکر کرد و گفت: این مبادلات در 9 ماهه سال جاری (سال 1395) نسبت به مدت مشابه سال قبل 5 درصد رشد ارزشی داشته و این درحالی است که ارقام اعلامی تنها شامل مبادلات تجاری است و خدمات فنی و مهندسی را شامل نمی شود که اگر آن را هم محاسبه کنیم، میانگین ارزش مبادلات دو کشور از مرز 8 میلیارد دلار نیز عبور خواهد کرد.
امروزه محصولات ایران در بازار عراق به کالاهای بومی تبدیل شده و عراق به استفاده از آن انس گرفته اند که برای حفظ اعتماد ایجاد شده به محصول ایرانی، تلاش بیشتر برای ارتقای کیفیت و خدمات، همراه با قیمت های رقابتی، از سوی تولید کننده و تاجر ایرانی مورد نیاز است.