سه گام‌ برای توقف «خام فروشی» نفت

در گزارشی کارنامه دولت برای ارزآوری حداکثری «طلای سیاه» را بررسی کرد و نوشت: برای نخستین بار طی 100 سال گذشته، روزانه حدود 500 هزار بشکه انواع فرآورده نفتی شامل گازوئیل، گاز مایع، نفت سفید و مازوت در سال 95 صادر شد بخش خصوصی سال گذشته 10 میلیارد دلار فرآورده نفتی صادر کرد.

جلوگیری از خام‌فروشی و تولید و صادرات محصولاتی که ارزش افزوده بالاتری دارد، هرچند همواره در تمام برنامه‌های بلندمدت و میان مدت توسعه‌ای مورد تأکید قرار داشته، ولی در دهه‌های اخیر، کمتر این مهم عملیاتی شده است. با آغاز فعالیت دولت یازدهم و تأکید بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی گام‌های بلندی دراین بخش برداشته شد.

در نخستین و مهم‌ترین گام سهم درآمدهای نفتی در بودجه از 80 درصد به حدود 30 درصد کاهش یافت و تأمین بقیه مخارج بودجه به مالیات سپرده شد. ازسوی دیگر برای کمرنگ‌تر کردن سهم نفت خام در تجارت خارجی و صادرات ایران دو هدف به صورت همزمان دنبال شد. هدف اول بالابردن سهم صادرات کالاهای غیرنفتی در موازنه تجارت خارجی کشور و دومین هدف جلوگیری از خام‌فروشی نفت خام از طریق صرفه‌جویی درمصرف انرژی و تولید فرآورده‌های با ارزش افزوده بالاتربود.

براین اساس در دوره فعالیت دولت یازدهم موفقیت‌های چشمگیری در هر دو هدف به دست آمد. ابتدا، درحالی که طی بیش از سه دهه گذشته همواره واردات بر صادرات برتری داشته است، ورق به نفع صادرات برگشت و پس از 37 سال تراز تجاری کشور که پس از کسر واردات از صادرات به دست می‌آید، مثبت شد. درشرایطی تراز تجاری کشور از سال 1394 مثبت شد و تاکنون نیز مثبت مانده که در سال‌های فعالیت دولت‌های نهم و دهم کسری تجارتی ایران اعداد بالای 30 میلیارد دلار منفی را تجربه کرده است به این معنا که واردات بیش از 30 میلیارد دلار از صادرات بیشتر بوده است.

البته در کنار رشد صادرات و مهار واردات، ترکیب کالاهای وارداتی نیز تغییر کرد و با اتخاذ سیاست‌های ویژه واردات کالاهای غیرضرور و مشابه داخل به حداقل رسید و درمقابل سهم کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای مورد نیاز بخش تولید بیشتر شد.

اما نشانه‌های دومین هدف برای جلوگیری از خام فروشی که همان تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر بود نیز از سال گذشته نمایان شد. درواقع از محل صرفه‌جویی در مصرف نفت خام و فرآورده‌های نفتی و جایگزینی گاز با آن و همچنین افزایش تولید این فرآورده‌ها، زمینه جهش صادرات فرآورده‌های نفتی پس از 100 سال فراهم شد. طی 100 سال گذشته ایران برای تأمین نیازهای داخلی خود درکنار بنزین اقدام به واردات سایر فرآورده‌های نفتی نیز می‌کرد، ولی از سال گذشته ایران به صادرکننده فرآورده‌های نفتی تبدیل شد.

درهمین زمینه مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی درگفت‌و‌گو با «ایران» از صادرات فرآورده‌های نفتی پس از 100 سال خبر داده وگفته بود: از سال‌ 1395 به صادرکننده فرآورده‌های نفتی تبدیل شده‌ایم. به گفته عباس کاظمی برای نخستین بار طی 100 سال گذشته، روزانه حدود 500 هزار بشکه انواع فرآورده نفتی شامل گازوئیل، گاز مایع، نفت سفید و مازوت صادر می‌کنیم. این در حالی است که تا سال 1394 ایران وارد‌کننده این فرآورده‌ها بود و بخشی از نیاز خود را از سایر کشورها خریداری می‌کرد، ولی از سال‌ گذشته با افزایش ظرفیت‌های تولید، ایران به جمع صادرکنندگان این فرآورده‌ها پیوسته است و امید می‌رود از سال‌جاری با افزایش تولید بنزین ضمن خودکفایی به صادرکننده بنزین نیز تبدیل شویم.

معاون وزیر نفت افزوده: صادرات روزانه 500 هزار بشکه فرآورده نفتی به غیر از رقمی است که از طریق بانکرینگ(فروش سوخت به کشتی‌های عبوری در خلیج فارس و دریای عمان) به فروش می‌رود. براساس گفته‌های کاظمی، درسال گذشته حتی در برخی روزها صادرات فرآورده‌های نفتی به 600 هزار بشکه در روز نیز رسیده است. فرآورده‌های نفتی در سال‌جاری از بنادر ماهشهر، بندرعباس، عسلویه و لاور صادر شده که با برنامه‌ریزی انجام شده، تلاش می‌شود در سال‌های آینده رقم صادرات 600 هزار بشکه فرآورده‌های نفتی در روز تثبیت شود.

**10 میلیارد دلار صادرات فرآورده‌های نفتی توسط بخش خصوصی
رکوردشکنی صادرات فرآورده‌های نفتی باعث شده تا بخش خصوصی نیز از گشایش‌های صورت گرفته استفاده بیشتری کند. به طوری که براساس گفته‌های رئیس اتحادیه فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ارزش صادرات این اتحادیه در سال 1395 به حدود 10 میلیارد دلار رسیده است.
فرزان گلچین در گفت‌و‌گو با ایسنا، درمورد ارزش صادرات فرآورده‌های نفتی در سال 1395 اظهار کرد: ارزش صادرات فرآورده‌های نفتی توسط اتحادیه فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی حدود 10 میلیارد دلار است.

وی با بیان اینکه در مورد ارزش صادرات توسط اتحادیه فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی آمارهای مختلفی ارائه شده است، توضیح داد: این آمارها تفکیکی است و بخشی از آن از منابع درونی اقتباس می‌شود، بخشی از گمرک گرفته می‌شود و بخشی از آن هم تلفیقی است. متأسفانه هنوز نتوانستیم آمار هماهنگی را ارائه کنیم و به همین دلیل ممکن است آمارهای مختلفی ارائه شود.
رئیس اتحادیه فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی با تأکید بر اینکه ارزش
10 میلیارد دلار به واقعیت نزدیک‌تر است، گفت: علی رغم همه مشکلاتی که وجود داشت این اتحادیه توانست این میزان از صادرات را انجام دهد.

**صرفه‌جویی و صادرات
بهره‌برداری از طرح‌های پالایشگاهی، صرفه‌جویی و جایگزینی گاز با سوخت مایع از مهم‌ترین دلایل ورود ایران به باشگاه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی است. درحالی که در سال 92 حدود
48 درصد از سوخت پالایشگاه‌های ایران مایع بود اما امسال این رقم به 10درصد کاهش یافته است. قیمت مصرف سوخت گاز با قیمت مصرف سوخت مایع در پالایشگاه‌ها کاملاً متفاوت است و هرچه گاز بیشتری جایگزین سوخت مایع شود، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی را قادر می‌سازد تا سوخت مایع را صادر کند و هزینه کمتری برای مصرف سوخت بپردازد؛ علاوه بر این گاز سازگاری بیشتری با محیط زیست دارد. برهمین اساس میزان صادرات فرآورده‌های نفتی، پس از توسعه گازرسانی در کشور و افزایش نیروگاه‌ها روندی روبه رشد یافته است.

**فرآورده‌های نفتی ایران به کدام کشورها صادر شد؟
میزان صادرات فرآورده‌های نفتی ایران در روزهای پایانی سال 1395 به 450 هزار بشکه در روز معادل بیش از 64 میلیون لیتررسید و کشورهای مختلفی از سرتاسر دنیا، از جمله کشورهای اروپایی میزبان این محصولات بودند. محصولاتی که قابلیت افزایش و صادرات تا 600 هزار بشکه را نیز دارند.
در روزهای پایانی سال 1395 روزانه یک میلیون و 800 هزار بشکه نفت خام در کشور تصفیه می‌شد که از این میزان حدود 450 هزار بشکه یعنی حدود 25 درصد آن صادر می‌شد، طبق گفته مسئولان چنانچه مصرف داخل کشور مدیریت و گاز جایگزین سوخت مایع شود، میزان صادرات فرآورده‌های نفتی تا حدود 550 تا 600 هزار بشکه در روز قابلیت افزایش دارد.

طبق گفته شاهرخ خسروانی، معاون شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، از یک سو فرآورده‌های نفتی ایران خواهان زیادی دارد و از سوی دیگر ممنوعیتی هم برای صادرات فرآورده‌های نفتی به کشورهایی که قانون اجازه می‌دهد، وجود ندارد. کشورهای زیادی از نقاط مختلف دنیا متقاضی فرآورده‌های نفتی ایران هستند. البته کشورها رأساً اقدام به خرید فرآورده نمی‌کنند بلکه این شرکت‌های بین‌المللی هستند که فرآورده‌ها را خریداری می‌کنند برای مثال شرکت شل که در هلند فعالیت می‌کند در همه جای دنیا شعبه دارد.

شرکت‌های اروپایی هم متقاضی فرآورده‌های نفتی ایران هستند. برخی از کشورهای اطراف ایران مانند هند، پاکستان، افغانستان، عراق، ترکیه و... مشخصاً خودشان خرید می‌کنند، اما هنگامی که از این حوزه خارج می‌شویم بیشتر جنبه کمپانی دارد. علیرضا رجب‌پور، مدیر صادرات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی نیز با بیان اینکه افزایش توان تولید باعث افزایش صادرات شده است، در مورد بازارهای صادراتی فرآورده‌های نفتی ایران گفت به طور کلی دو بازار پیرامونی (کشورهای همسایه) و بازار خاور دور جزو اهداف صادراتی ایران محسوب می‌شوند.

مدیر صادرات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در مورد کشورهایی که فرآورده‌های نفتی ایران به آنها صادر می‌شود، توضیح داد کشورهای افغانستان، ارمنستان، عراق، چین، هند و سریلانکا مهم‌ترین کشورهای هدف ما برای صادرات هستند. در حال حاضر 5 فرآورده نفتی شامل نفت سفید، نفت گاز، سوخت هواپیما، گاز مایع و گوگرد صادر می‌شود.