موقوفه آستان قدس رضوی، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زائری، استاد دانشگاه و کارشناس فقه و مبانی حقوق اسلامی، در آیین گرامی‌داشت میلاد امام رضا علیه‌السلام در نخستین موزه وقفی- خصوصی ایران با بیان این مطلب افزود: با توجه به روایتی که مرحوم صدوق از عیون اخبار الرضا نقل می‌کند، قدرت دانش و علم و اندیشه در ایجاد نسبت و روابط میان افراد، از نسبت‌های خونی و پدری قوی‌تر است، به گونه‌ای که رابطه ادب، اندیشه و دوستی موجب می‌شود گاهی با برخی افراد پیوندی صمیمانه‌تر از روابط خانوادگی برقرار کنیم.
وی با بزرگ‌داشت یاد و خاطره حاج حسین ملک، بنیان‌گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک افزود: در روز میلاد امام هشتم علیه‌السلام سزاوار است از علم و اندیشه سخن برانیم زیرا آن حضرت به عنوان عالم آل محمد شناخته می‌شوند و حضور ایشان در توس، آفتاب علم و دانش را در ایران گسترانیده است. ابن شعبه حرانی در کتاب تحف العقول نقل کرده انسان خردمند تا زنده است از دانش‌اندوزی خسته نمی‌شود. پرسشی اما در اینجا مطرح می‌شود؛ چرا سایه علم و دانش در زندگی ما به عنوان ملتی در زیر سایه امام علم و اندیشه، چندان پررنگ نیست؟
آموختن، مانند نماز و روزه واجب است
این کارشناس فقه و مبانی حقوق اسلامی در تشریح ضرورت پاسخ به این پرسش گفت: می‌دانیم پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند دانش‌اندوزی واجب دینی به شمار می‌آید و همچون نماز و روزه بر ما واجب شده است. در برابر، اما می‌بینیم افرادی که نماز نمی‌خوانند بی‌دین به شمار می‌آیند، اما فرد بی‌علم با این سنجه مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. ما خواسته یا ناخواسته دین را به یک حداقل مناسکی تقلیل داده و در اندازه یک رساله توضیح المسائل خلاصه کرده‌ایم. بر اساس این حداقل‌ها، افرادی که در دایره موارد یادشده جای گیرند، دین‌دار و دیگر افراد بی‌دین برشمرده می‌شوند. به معنای دیگر اگر کسی پشت تلفن جواب مردم را بد بدهد یا شاخه درختی را بشکند، او را بی‌دین نمی‌دانیم و از سوی دیگر هم اگر فردی به انسان یا حیوانی آب دهد او را مومن برنمی‌شمریم.
وی افزود: از پیامبر اکرم (ص) پرسیدند اسلام چیست؟ ایشان خوش‌اخلاقی را اسلام دانستند، اما امروز اگر از ما درباره اسلام بپرسند، نخستین پاسخ به این پرسش، نماز خواندن و پس از آن روزه، حجاب و مواردی اینچنین است. اسلام اما فقط این‌ها نیست، که، علم و اخلاق نیز بخشی مهم از دین است. این موارد در عرف جامعه امروز ما اما جزو دین‌داری به شمار نمی‌آید.
این استاد دانشگاه با تاکید بر ضرورت اداره درست جامعه افزود: ما ادعای پیروی از امامان را داریم، اما امروز با نگاهی به جامعه درمی‌یابیم آثار این تبعیت چندان پررنگ نیست؛ ما تا روزی که دانش‌اندوزی عبادت به شمار آید، فاصله داریم و به همان اندازه نیز با اسلام فاصله خواهیم داشت. باید روزی برسد همه افراد جامعه احساس کنند کتاب خواندن وظیفه شرعی و دینی آنان است. زمانی برای کاهش تیراژ کتاب به یک هزار نسخه نگران می‌شدیم اما اکنون انتشار کتاب‌هایی در 30 نسخه را شاهدیم و تازه می‌هراسیم که نکند همین اندک هم فروخته نشود. رهبر انقلاب زمانی فرمودند خود و فرزندان‌شان با کتاب به خواب می‌روند اما این موضوع چه اندازه در دیگر بخش‌ها گسترانیده شده است. باید ببینیم دیگران تا چه میزان این روش را الگوی خود قرار داده‌اند و مردم تا چه میزان در گفتار آنان این مسایل را احساس می‌کنند.
حجت‌الاسلام و المسلین زائری در پایان خاطرنشان کرد: باید در پی راهی باشیم تا بتوانیم علم‌اندوزی را به عنوان وظیفه دینی به مردم بیاموزیم. آموختن، مانند نماز و روزه واجب است؛ باید در کتاب‌های توضیح المسائل در کنار تاکید بر انجام فرایض دینی، بر علم‌اندوزی و کتاب‌خوانی نیز تاکید شود.
کتابخانه‌ها و موزه‌ها کوه‌های یخ‌اند؛ پیدا اما پنهان!
در آیین گرامی‌داشت میلاد امام رضا علیه‌السلام که هم‌زمان با مراسم پایانی هشتمین جشنواره فرهنگی هنری ماه هشتم، عصر روز یکشنبه 24 مرداد 1395 خورشیدی با حضور دسته‌هایی از دوستداران فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی به ویژه گروهی از نمایندگان کشورهای دیگر در ایران، در کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد، سیدمجتبی حسینی، مدیرعامل موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با تبریک فرارسیدن میلاد امام رضا علیه‌السلام گفت: در سال‌های گذشته با فرارسیدن دهه کرامت، برنامه‌هایی در قالب جشنواره فرهنگی هنری ماه هشتم برگزار کرده‌ایم. امسال نیز به همین مناسبت چند برنامه فرهنگی به اجرا درآوردیم.
وی افزود: نمایشگاه‌هایی تخصصی در 5 مرکز فرهنگی تهران و دیگر استان‌ها با بهره‌گیری از تصویر آثار موزه‌ای برپا شده است. همچنین توانستیم طرح نمایش آثار فرهنگی و تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک را در هشت بیمارستان تهران به اجرا درآوریم.
به گفته وی، هدف از برپایی این نمایشگاه‌های ابتکاری، کمک روحی به بیماران و همراهان آنان در بیمارستان و نیز آرامش‌بخشی به کادر درمانی بوده است: با توجه به بازخوردهایی مثبت که از برپایی این نمایشگاه گرفته‌ایم، طرحی کامیاب به شمار آید. افزون بر نمایشگاه‌های بیمارستانی، سه نمایشگاه «مدارس اسلامی به روایت نسخه‌های خطی»، «کودکان کار و موزه» و «نسخه‌های خطی، سکه‌ها و تمبرهای یادبودی امام رضا علیه‌السلام» نیز در مکان این گنجینه برگزار شده است.
وی در تشریح ضرورت برپایی نمایشگاه مدارس اسلامی به روایت نسخه‌های خطی تاکید کرد: آموزش عالی همواره دغدغه ایرانیان در گذر تاریخ بوده است به گونه‌ای که از دوره شکل‌گیری جندی‌شاپور در ایران باستان تاکنون، این موضوع همواره در صدر توجه جای گرفته است. افزون بر این با ورود اسلام به ایران، موضوع از زاویه‌ای دیگر نیز اهمیت یافته است از این‌رو نمونه‌هایی بسیار از مدارس بغداد، اصفهان، شیراز، قم و نجف گردآوری شده و گزیده آن‌ها در قالب نمایشگاه مدارس اسلامی به روایت نسخه‌های خطی در آستانه بازدید همگان جای گرفته است.
حسینی با اشاره به کارگاه‌های آموزشی هشتمین جشنواره ماه هشتم افزود: افزون بر نمایشگاه‌ها، کارگاه‌های گوناگون آموزشی در زمینهفرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی به ویژه مرمت آثار فرهنگی و کاغذسازی برپا شد. همچنین تور صحنه و پشت صحنه، همچون سه سال گذشته در کتابخانه و موزه ملی ملک به اجرا درآمد. موزه‌ها و کتابخانه‌ها به کوه یخ تشبیه شده‌اند که تنها 20 درصدشان قابل مشاهده است. برخلاف باور همگان، فعالان این حوزه برای حفظ آرامش ظاهری کتابخانه و موزه، تلاطم و مشکلاتی فراوان پشت سر می‌گذارند تا فضا را آراسته نگه دارند. بازدیدکنندگان در تور صحنه و پشت صحنه کتابخانه و موزه ملی ملک می‌توانند از همه زوایای ناپیدای این گنجینه بازدید کنند. این تور در واقع پاسخی به پرسش‌های آنان در زمینهعملکرد موزه‌ها و کتابخانه‌ها است.
وی در پایان سخنان خود، در تشریح دیگر فعالیت‌های صورت گرفته به مناسبت دهه کرامت و جشنواره ماه هشتم یادآور شد: تور وقف‌گردی نیز دیگر از مواردی بود که امسال برگزار شد و مخاطبان توانستند در جریان آن با مراکز موقوفه در تهران آشنا شوند. این موقوفه همچنین میزبان برپایی نشستی تخصصی درباره نقش و تاثیر اجتماعی موقوفه‌ها بود. در کنار این‌ها توری ویژه برای کودکان کار طراحی و اجرا شد تا آن‌ها بتوانند با آثار فرهنگی آشنا شوند. این کودکان فرصتی کم‌تر برای زندگی در دنیای کودکانه خود یافته‌اند و با کمک کارگاه و تورهای اینچنینی می‌توان آنان را به سوی دنیای قصه‌ها حرکت داد.
تعزیه‌خوانی در منقبت امام رئوف علیه‌السلام
آیین گرامی‌داشت میلاد امام رضا علیه‌السلام همچنین میزبان برنامه‌هایی از جمله تعزیه‌خوانی و منقبت‌خوانی و پخش چند نماهنگ در وصف مناقب امام رئوف علیه‌السلام و نیز فعالیت‌های انجام‌شده با کودکان کار بود. در بخشی از این آیین، از بیمارستان‌های بقیه الله الاعظم (عج)، سپیر، لاله، امیراعلم، موسسه پژوهشی درمانی رسول اکرم (ص)، آتیه و مرکز درمانی درنیان به دلیل میزبانی از برنامه نمایشگاهی با نام «تماشا در شفاخانه» و نیز از موسسه ارتقا کیفیت زندگی ایرانیان (ایلیا) و جمعیت دفاع از کودکان کار پاسگاه نعمت‌آباد برای همکاری در زمینه اجرای کارگاه‌های آموزشی برای کودکان کار و خیابان تقدیر شد.
گذری بر دستاوردهای هشتمین جشنواره فرهنگی هنری ماه هشتم
هشتمین جشنواره فرهنگی هنری ماه هشتم که در دو حوزه تخصصی موزه‌داری و کتاب‌داری در گستره فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی از 14 تا 24 مرداد 1395 خورشیدی برگزار شد، نمایشگاه‌های مدارس اسلامی به روایت نسخه‌های خطی، کودکان کار و موزه و نیز نسخه‌های خطی، سکه‌ها و تمبرهای یادبودی امام رضا علیه‌السلام را دربرمی‌گرفت. همچنین در این جشنواره، یک نمایشگاه ویژه به نام «تماشا در شفاخانه؛ نمایشگاه‌های سیار در بیمارستان‌های تهران» به اجرا درآمد. نشست‌های تخصصی و کارگاه‌های تجربه هنرهای اسلامی، تور سنت وقف و تور صحنه و پشت صحنه، از دیگر برنامه‌های این جشنواره بود. نمایشگاه موزه و کودکان کار؛ دست‌ساخته‌های کودکان کار بر اساس آثار موزه‌ای کتابخانه و موزه ملی ملک، دستاورد فعالیت‌های سه سال گذشته این موسسه در حوزه ارایه خدمات عام‌المنفعه فرهنگی به کودکان کار به شمار می‌آید. در این نمایشگاه که با همکاری جمعیت دفاع از کودکان کار پاسگاه نعمت‌آباد و موسسه ایلیا برگزار شده است، آثار کودکان کار همچون کاردستی، عروسک، نقاشی و دست‌نوشته‌ها و همچنین تصویرهای آنان در زمان بازدید از کتابخانه و موزه ملی ملک و حضور در کارگاه‌های آموزشی به چشم می‌خورد. کودکان پس از بازدید از موزه، تجربیات خود را از آشنایی با تاریخ و فرهنگ ایران، بیان داشته و احساس خود را نسبت به این گنجینه و نیز فرهنگ و تاریخ سرزمین‌شان در قالب متن و نقاشی ابراز کرده‌اند.
همچنین در نمایشگاه مدارس اسلامی به روایت نسخه‌های خطی، با توصیفی از سنت استنساخ (نسخه‌برداری) در مدارس اسلامی، بیش از 42 نسخه خطی در قاب تصویر و 12 کتاب خطی به نمایش گذاشته شده است. در این نمایشگاه، تابلوهایی از نسخه‌هایی به نمایش درآمده که در مدرسه‌های سرزمین‌های اسلامی اسنتساخ شده‌اند. در این بخش، شرحی از نسخه، نویسنده اثر، شخصی که نسخه را استنساخ کرده، تاریخ استنساخ و مدرسه‌ای که نسخه در آن استنساخ شده، آمده است. در میان این‌ها آثاری همچون «شرح التلویحات» از سعد بن منصور ابن کمونه، «الموجز» از علی بن ابی الحزم ابن النفیس قرشی و «اللمعه الدمشقیه» نوشته محمد بن مکی شهید اول و همچنین کتاب‌هایی نفیس از جمله «حل مشکلات الاشارات» نوشته خواجه نصیرالدین طوسی و «ذخیره خوارزمشاهی» نوشته اسماعیل بن حسن جرجانی به چشم می‌خورد.
افزون بر این، نقشه ایران با نموداری از نام و نشان مدرسه‌های اسلامی در تاریخ که نسخه‌ای از آن‌ها در گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک وجود داشته، در بخشی از نمایشگاه جای دارد. در بخشی دیگر از نمایشگاه، تاریخ‌نگاری از نسخه‌های خطی موجود در گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک نمایش داده شده است که در مدارس سرزمین‌های اسلامی استنساخ شده‌اند. مرکز نمایشگاه نیز میزبان حجره یک مدرس به شیوه بازسازی گرافیکی است.
فعالیت هر دو نمایشگاه با وجود پایان‌یافتن هشتمین جشنواره ماه هشتم در کتابخانه و موزه ملی ملک همچنان ادامه دارد و دوستداران فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی می‌توانند از آن‌ها بازدید کنند.
