مردان نمکی محافظت می شوند

به گزارش ایران اکونومیست؛ ابوالفضل عالی اظهار کرد: آخرین فصل کاوش باستان شناسی تیم مشترک میراث فرهنگی ایران و موزه و دانشگاه بوخوم آلمان در معدن نمک چهرآباد در پائیز 1390 انجام شده بود.
وی افزود: در این مرحله، کار ساماندهی و پاکسازی محدوده کاوش شده معدن نمک چهرآباد به منظور پاکسازی ترانشه های کاوش شده ، جمع آوری مصالح پوشش سقف ، اصلاح قسمتهایی از پوشش فلزی ، نقشه برداری مجدد محدوده کاوش و برداشت قطعات بزرگ صخره های نمک و رس از قسمتهایی فوقانی انجام شد .
وی اضافه کرد: دو فصل پژوهش میدانی تیم مشترک در سالهای 90-1389 به دنبال امضاء تفاهم نامه 5 ساله مابین پژوهشگاه میراث فرهنگی و دانشگاه و موزه بوخوم آلمان در سال 1389 بود.
وی با بیان اینکه به دنبال تمدید تفاهم نامه همکاری مشترک و پس از گذشت 4 سال از کاوش باستان شناسی معدن نمک، تصمیم بر آن شد تا مجدداً پژوهشهای میدانی جدیدی در معدن چهرآباد انجام یابد اظها رداشت : بر اساس برنامه ریزی های انجام یافته پژوهش های جدید در پائیز سال جاری و بهار و پائیز سال آینده انجام خواهد شد.
عالی ادامه داد: پیش از هرگونه کار میدانی جدید تصمیم گرفتیم تا محدوده کاوش شده در سالهای گذشته را در یک برنامه زمانی کوتاه و فشرده ساماندهی و پاکسازی کنیم.
 
**تخریب بخش هایی از ترانشه ها( فرورفتگی های مصنوعی یا طبیعی در سطح زمین )
عالی یکی از دلایل اصلی این کار را تخریب بخشهایی از ترانشه های کاوش شده سالهای 90-1389 به دلیل تخریب پوشش حفاظتی بخش کاوش شده و ورود نزولات جوی و آوار از قسمتهای فوقانی کوه به داخل محدوده کاوش شده اعلام کرد .
این باستان شناس گفت: هر چند اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در سال 1394 با انجام عملیات حفاظتی و مرمتی اقدام به رفع خطر و مسقف کردن محدوده کاوش شده کرده بود، اما برای انجام کاوش باستان شناسی اقدامات یاد دشه کافی نبود و می بایست کل محدوده برای آماده سازی برای کاوش ساماندهی و پاکسازی می شد.
وی افزود: پس از بازدید هیأت آلمانی از معدن نمک در پائیز سال 1394 تصمیم بر آن شد تا یک برنامه کوتاه مدت پاکسازی در معدن در بهار سال جاری انجام گیرد؛ به همین منظور با ورود سرپرست و دو تن از اعضای تیم دانشگاه و موزه بوخوم آلمان به زنجان در اردیبهشت ماه و صدور مجوز پاکسازی محل توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی، این برنامه در مدت زمان پیش بینی شده به انجام رسید.
عالی با بیان اینکه تمام اقدامات انجام یافته به منظور آماده سازی محوطه برای کاوش در پائیز و جلوگیری از اتلاف وقت در برنامه جدید بود اظهار کرد: همانگونه که اشاره شد آخرین فصل کار میدانی در معدن چهرآباد سال 1390 انجام گرفت و از آن زمان تا کنون یک وقفه 4 ساله بوجود آمده است.
کاوش تیم مشترک ایران و آلمان در معدن فقط دو فصل انجام یافت و مشخصاً طی 2 فصل با وجود بدست آمدن اطلاعات ارزشمندی از معدنکاوی در این معدن ارزشمند، پرسشها و ناشناخته های زیادی همچنان باقی ماند.
این باستان شناس با بیان اینکه با اتمام کاوش برنامه ریزی برای انجام فصول دیگر در آینده در نظر گرفته شد تصریح کرد: یکی از دلایل توقف کار میدانی تا به امروز، انجام مطالعات و تحلیل یافته ها برای نتیجه گیری از دو فصل کار میدانی بود.
وی تبیین کرد: پس از کاوش سال 1390 برنامه ریزی منسجم و گسترده ای برای بهره گیری از متخصصان مختلف علوم میان رشته ای جهت شروع کار بر روی یافته ها انجام یافت.
 
** ارایه آخرین نتایج پژوهش
عالی با بیان اینکه متخصصان مختلف در این مدت با انجام پژوهش بر روی یافته ها و تحلیل اطلاعات بدست آمده نتایج کار خود را در قالب انتشارات تخصصی ارائه کردندتصریح کرد: در این مدت همچنین دو نشست تخصصی در سالهای 1392 و 1394 در موزه بوخوم آلمان برگزار شد که در این نشستها سرگروههای تیمهای تخصصی به ارایه آخرین نتایج پژوهش بر مجموعه معدن نمک پرداختند.
وی از دیگر دلایل توقف کارهای میدانی به مدت 4 سال را انجام مطالعات بیشتر برای انتشار مقالات و گزارش نهایی کار عنوان کرد و گفت : بدین منظور گروههای مختلف تخصصی پس از انجام مطالعات خود مقالاتی را در نشریات مختلف منتشر کردند که از جمله آنها می توان به مقالات منتشر شده در زمینه باستان شناسی معدن، پالئوپارازیتولوژی(کرم شناسی باستانی)، بافته ها، انسان شناسی فیزیکی مومیایی ها و .... اشاره کرد.
به گفته عالی، در نهایت مجموعه پژوهشهای انجام یافته بصورت یک مجلد با 'عنوان باستانشناسی معدنکاران نمک ' به دوزبان فارسی و انگلیسی در نشریه موزه بوخوم آلمان (Metalla) در سال 1394 منتشر شد که با انتشار این کار تقریباً نتایج بیشتر پژوهشهای انجام یافته تا سال 1394 منتشر شده است.
او خاطرنشان ساخت که در سال گذشته مطالعات جدیدتر دیگری از جمله مطالعه رادیولوژی مجدد مرد نمکی 1و5، مطالعه روی یافته های سال 1372 که در موزه ملی نگهداری می شود، مطالعه بر یافته های معدن نمک و مطالعه پوستها و چرمهای معدن نمک انجام شده که امید هست نتایج آنها پس از انجام کاوشهای جدید، همچون گذشته انتشار یابد.
وی در ادامه با اشاره به ساماندهی و پاکسازی محدوده کاوش شده معدن نمک چهرآباد گفت :پس از اتمام کاوش باستان شناسی سال 1390 در معدن چهرآباد، به دلیل وجود پوشش فلزی بر روی محدوده، نگرانی چندانی از وضعیت ترانشه های کاوش شده وجود نداشت.
به گفته عالی ، طی دو فصل کاوش برش های لایه نگاشتی مختلف بر دیواره های ترانشه ها ایجاد و در داخل ترانشه ها نیز صخره های نمک و لایه های تاریخی تا فصل بعدی کاوش در زیر سقف رها شدند.
این باستان شناس گفت : در قسمتهایی که بدون پوشش بود همچون بخش شمال شرق محدوده کاوش شده، سقف موقتی از چوب و برزنت تهیه شده تا مانع از ورود نزولات جوی به داخل شود.
 
** سقوط صخره بسیار عظیم
وی افزود: با همه تمهیدات در نظر گرفته شده، متاسفانه کمتر از یکماه از پایان کاوش سال 1390، سقوط یک صخره بسیار عظیم بر روی بخشی از سوله فلزی و پوشش موقت چوبی- برزنتی قسمتهایی از سوله را تخریب و ویران کرد.
به گفته عالی ، در سالهای بعد نیز به دلیل قرار داشتن ترانشه های کاوش در مجاورت دیواره عمودی کوه معدن، ریزش خاک و آوار و صخره های رسی و نمکی ادامه یافت تا این که در پائیز 1393 وزش شدید باد و وقوع طوفان موجب تخریب بخش اعظم پوشش فلزی روی محدوده کاوش شده گردید.
وی گفت : متاسفانه این اتفاق در پائیز و زمانی رخ داد که میزان بارشهای فصلی زمستان و بهار در راه بود بدین منظور با استفاده از بیل مکانیکی سه تراس عریض هر کدام در حدود 5 متر و در اتفاعات متفاوت کوه ایجاد شد که به دلیل شیب بسیار زیاد کوه، این کار با سختی و مشکلات فراوانی به انجام رسید.
وی با بیان اینکه مرحله بعدی کار عملیات ساخت پوشش فلزی جدید بر بخش کاوش شده بود که 4 ماه پس از اتمام مرحله اول شروع شد افزود: در این مدت ورود نزولات جوی موجب آسیب دیدگی بخشهایی از ترانشه های کاوش سالهای گذشته شد . به گفته این باستان شناس، در نهایت کار ساخت پوشش نیز با استفاده از داربستها و ورقهای فلزی در زمستان سال 1394 به انجام رسید و کل محدوده کاوش شده در زیر سوله فلزی در چهار سطح قرار گرفت.
عالی عنوان کرد: با توجه به تخریب پوشش معدن نمک در پائیز 1393 و طولانی شدن عملیات رفع خطر و ساخت پوشش فلزی که موجب روباز ماندن محدوده کاوش شده به مدت بیش از یکسال شد، ترانشه های کاوش شده معدن در این مدت تا حدودی با خاک و آوار و قطعاتی از مصالح سقف فلزی پر شد.
به گفته عالی ورود نزولات جوی به داخل محدوده و شسته شدن قسمتهایی از صخره های نمکی و رسی موجب تخریب مضاغف این محدوده نیز شد، بنابر این پس از بازدید هیأت آلمانی در پائیز 1394 و مشاهده تخریب های صورت گرفته، تصمیم بر آن شد تا در یک پروژه زمانی فشرده و کوتاه مدت؛ پاکسازی بخشهای کاوش شده و ساماندهی کل محدوده جنوبی معدن نمک پیش از انجام کار میدانی جدید، در دستور کار قرار گیرد.
 
**پاکسازی ترانشه ها
وی، پاکسازی ترانشه های کاوش شده سالهای گذشته از خاک و آوار پر شده، جمع آوری مصالح پوشش سقف شامل قطعات داربستها، ورقهای فلزی و آشغالهایی که توسط کارگران و وزش باد در سرتاسر محدوده جنوبی معدن پخش شده بود، اصلاح قسمتهایی از پوشش فلزی که اتصلات نادرستی داشتند و آب باران از بخشهایی از آنها به داخل محدوده وارد می شد، نقشه برداری مجدد محدوده کاوش به دلیل به هم خوردگی عوارض زمین پس از طوفان و تخریبهای انجام یافته و برداشت قطعات بزرگ صخره های نمک و رس از قسمتهایی فوقانی بخش شمال شرق محدوده کاوش به دلیل ریزش و خطرات احتمالی در کاوش پائیزرا از اهداف اجرای این پروژه عنوان کرد .
عالی ، جمع آوری داربستها و ورقهای فلزی، نصب دوباره تابلوهای اخطار، تعمیر و اصلاح سوله فلزی ونقشه برداری مجدد محدوده کاوش شده و قسمتهایی از بیرون محوطه را کار میدانی این فصل اعلام کرد .
وی تصریح کرد: علاوه بر کار میدانی در معدن نمک، در مدت زمان حضور تیم آلمانی در زنجان، مجموعه اقداماتی نیز برای حفاظت از مجموعه مکشوفه از معدن نمک در موزه باستانشناسی زنجان انجام یافت.
 
این باستان شناس گفت: نمونه برداری از مومیایی شماره 4 توسط متخصصین دانشکده بهداشت دانشگاه تهران برای مطالعه و آزمایش در خصوص وجود یا نبود قارچها و باکتریها در مومیایی از این اقدامات بود زیرا که با توجه به شرایط متغییر دما و رطوبت سالن نگهداری مومیایی ها، احتمال رشد قارچها و باکتریها بر روی مردان نمکی وجود داشت.
وی با اشاره به اینکه بنابر این نمونه برداری جهت آگاهی از این موضوع کاملاً ضروری بود تصریح کرد : این کار توسط متخصصین دانشکده بهداشت دانشگاه تهران انجام یافت تا در صورت وجود آلودگی تمهیدات لازم برای رفع آن در نظر گرفته شود.
عالی افزود: خوشبختانه پس از مدت کوتاهی نتیجه آزمایش که نشان از نبود آلودگی بود، ارائه شد. با توجه به اهمیت مومیایی شماره 4 و احتمال صدمه دیدن آن نسبت به نمونه های دیگر، سلیکاژلهای جدیدی که توسط تیم آلمانی تهیه شده بود در داخل ویترین مرد نمکی شماره 4 قرار داده شد.
این باستان شناس گفت : اهمیت سلیکاژهای جدید بر خلاف نمونه های قدیمیتر در جذب و بازپس دادن رطوبت داخل ویترین است.
وی از دیگر اقدامات انجام شده را قرار دادن دستگاههای ثبت اطلاعات جدید در ویترین و سالن مردان نمکی اعلام کرد و گفت : از سال 1388 که ویترینهای مردان نمکی تهیه شد، لاگرهای ثبت اطلاعات دما و رطوبت در داخل ویترینها کارگذاشته شد.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به تصمیم به خرید دستگاه جدید کنترل دما و رطوبت، لازم بود تا لاگرهای دقیقتر ثبت دما و رطوبت در داخل ویترین و سالن قرار گیرد تا اطلاعات فضای نگهداری مومایی ها پس از مدت زمانی در اختیار شرکت سازنده قرار گیرد.
عالی یادآورشد: قرار دادن تله های حشرات در اتاق نگهداری مجموعه اشیای مکشوفه از معدن نمک نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته بود.