۲۰ تير ۱۳۹۵ - ۱۱:۱۴
شتاب علمی دولت تدبیر و امید در دوره پسابرجام
عزم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دولت یازدهم برای به اهتزار درآوردن پرچم جمهوری اسلامی در قله های رفیع علم و دانش جهان در دوران پسابرجام، به سبب افزایش تعاملات همکاری های علمی دانشگاه های بین المللی با مراکز علمی کشور، شتاب بیشتری به خود گرفته است.
تعامل با دنیا و زدودن نا امیدی در جامعه از جمله اقدامات دولت تدبیر و امید در کنار حل موضوع هسته ای و کنترل تورم، طی سه سال گذشته سبب شده در این فرایند، اقشار مختلف جامعه به ویژه دانشگاهیان با شور و شوق مشغول تلاش دوچندان شوند.
بر همین اساس، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خود را مکلف می داند با تمام قوا و با خودباوری و داشتن نگاه به درون، به سوی اهداف متعالی پیش بینی شده در سند چشم انداز که همان جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی است، در مسیر ترسیم شده توسط نقشه جامع علمی کشور حرکت کرده و با اجرای سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل، الهام بخش کشورهای منطقه و جهان اسلام باشد.
«تلاش برای ادامه شتاب رشد علمی کشور»، «تبدیل نقشه جامعه علمی کشور به یک گفتمان پذیرفته شده و عملیاتی کردن آن»، «تکمیل و عملیاتی کردن سند آمایش آموزش عالی»، «القای روحیات مطلوب به نسل جوان مشغول به تحصیل توسط اساتید»، «تبعیت دانشگاه و وزارت علوم از مصوبات شورای تحول و اجرایی و عملیاتی کردن تلاش‌ها در این زمینه (تحول در علوم انسانی)»، «توجه ویژه به مطالبات تشکل‌های دانشجویی و عدم سخت‌گیری و عدم ایجاد محدودیت در فعالیت تشکل‌ها» و «تشکیل کرسی‌های آزاد اندیشی به معنای واقعی» از جمله مطالبات مقام معظم رهبری از جامعه علمی کشور بوده است.
همچنین برنامه رئیس جمهوری در حوزه علم و فناوری و اهداف راهبردی شامل محورهایی همچون «اعتلای اخلاق و معنویت در دانشگاهیان، دانش‌آموختگان و دانشجویان»، «دستیابی به جامعه و اقتصاد دانش بنیان»، «گسترش اشتغال دانش آموختگان»، «نیل به توسعه و پیشرفت پایدار، درون زا، و متوازن از مسیر توسعة علمی»، «پیشبرد بهره وری و شکوفایی علمی و ظرفیت سازی برای توسعه فناوری، گسترش مرزهای دانش همراه با پاسخ به نیازهای کشور»، «توسعه عدالت آموزشی (فرصت های برابر آموزشی)»، «تربیت دانش آموختگان کارآفرین، توانمند و خلاق و اخلاقی»، «دستیابی به دانشگاه هایی جهان تراز، کارآفرین، دانش افزا، و ثروت آفرین» بوده است.
اولویت های راهبردی در این اهداف شامل اتصال حلقه علم و فناوری به حلقه تجارت و ثروت ملی، ایجاد پیوند پویا میان دانشگاه، مراکز پژوهشی و جامعه و همگانی سازی علم، کارآفرینی و شغل آفرینی برای دانش‌آموختگان، روزآوری آموزش و پژوهش و پیوند آنها با دانش روز و نیازهای کشور، کاهش تمرکز در اداره امور دانشگاه ها و گسترش نقش آفرینی بخش غیردولتی، تسهیل در تشکیل و رشد تشکل های سیاسی، صنفی و اسلامی، ترویج نوآوری و آزاداندیشی، تامین مجدانه و تخصیص عادلانه منابع، توسعه ارتباطات علمی جهان گستر است.
** جایگاه علم و فناوری در اسناد بالادستی
جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان با تاکید بر تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه پردازی، ارتقا جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام، توسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادی و افزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی، ازدیاد توان ملی و ارتقاء کارآمدی در سیاست های کلی علم و فناوری آمده است.
** سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی
در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی نیز به پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه تاکیده شده است.
دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخشی در جهان، استقرار جامعه دانش بنیان، عدالت محور و برخوردار از انسان‌های شایسته و فرهیخته و نخبه برای احراز مرجعیت علمی در جهان، دستیابی به توسعه علوم و فناوری های نوین و نافع، متناسب با اولویت‌ها و نیازها و مزیت‌های نسبی کشور و انتشار و به کارگیری آنها در نهادهای مختلف آموزشی و صنعتی و خدماتی و افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوری داخلی به بیش از 50 درصد تولید ناخالص داخلی کشور از اهداف کلان نظام علم و فناوری در نقشه جامعه علمی کشور است.
این اهداف کلان نظام در بخش آموزش عالی با همت جهادی مسئولان دولت یازدهم عملیاتی می شود و این روند در دوران پسابرجام شیب تندتری به خود گرفته است.
** پژوهش و فناوری
جایگاه و رتبه علمی کشور در جهان بر اساس داده های پایگاه استنادی در سال 2010 میلادی 22 بود که این میزان در سال 2014 میلادی به رقم 21 و در سال 2015 میلادی و در دوران پسابرجام به 18 کاهش یافت.
همچنین درصد سهم ایران در تولید علم بر اساس داده های پایگاه استنادی در سال 2010 میلادی 0.8 بوده که این میزان در سال سال 2015 و در دوران پسابرجام به 1.63 افزایش یافت.
بر اساس داده های پایگاه استنادی اسکوپوس نیز جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان اسلام دارای جایگاه نخست بوده و در بین کشورهای عضو جنبش عدم تعهد نیز رتبه دوم را دارد.
تعداد دانشگاه های ایران در یک درصد مراکز علمی برتر و تاثیرگذار دنیا نیز که طی سال 2012 صفر بود در دوران پسابرجام به 13 عدد رسید.
بر اساس آمار مربوط به زیرساخت های پژوهشی (وابسته به شورای عتف) نیز تعداد نشریات علمی - پژوهشی و ترویجی در سال آخر دولت دهم (سال 1391) 881 عدد بود که این میزان در سال گذشته به 1109 مورد افزایش یافت.
همچنین تعداد قطب های علمی، انجمن های علمی، موسسات پژوهشی دولتی و غیردولتی، در آخرین سال دولت دهم (1391) به ترتیب 113، 233، 364 و 185 عدد بود که این میزان در سال گذشته به ترتیب به 154، 348، 495 و 281 مورد افزایش یافت.
این آمار در حالیست که اولویت نخست وزارت علوم دولت یازدهم در موضوع تعداد مؤسسات پژوهشی، انجمن‌های علمی، قطب‌های علمی و نشریات علمی افزایش کیفیت به جای کمیت بود.
تعداد موسسات پژوهشی دولتی و غیردولتی نیز در سال 1389 به میزان 549 مورد بود که این رقم در سال گذشته و در دوران پسا برجام به 766 مورد افزایش یافت.
** وضعیت و آمار فناوری کشور
تعداد پارک های علم و فناوری و مراکز رشد علم و فناوری در سال 92 به ترتیب 28 و 98 بود که این میزان در سال گذشته(1394) به 36 و 154 عدد افزایش یافت.
همچنین تعداد واحدهای فناوری مستقر در پارک ها و مراکز رشد علم و فناوری در سال 1392 به میزان 3000 هزار عدد بود که این میزان در سال 94 به 4400 عدد افزایش یافت.
تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌ها و مراکز رشد علم وفناوری نیز که در سال 1392 به میزان 61 عدد بود در سال 94 به تعداد 586 عدد افزایش یافت.
همچنین تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان خارج از پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری نیز که در سال 92 تعداد 159 عدد بود در سال 94 به 930 واحد افزایش یافت.
تعداد مراکز کارآفرینی و اشتغال‌زایی نیز که در سال های 91 و 92 به ترتیب 21 و 55 عدد بودند در سال 94 به 112 عدد رسید.
میزان مبلغ حمایت از پارک‌ها توسط وزارت علوم (به غیر از ردیف بودجه مستقل آنها) طی سال گذشته نزدیک به 27 میلیارد تومان بود که نسبت به سال 1391 رشد 900 درصدی را نشان می‌دهد و آمار ثبتی اداره گمرک نشان می‌دهد از 17 پارک، حدود 28 میلیون دلار صادرات دانش‌بنیان انجام گرفته است.
میانگین سرمایه‌گذاری انجام شده برای ایجاد هر یک شغل در کشور بیش از دویست میلیون تومان برآورد شده، درحالیکه این میزان سرمایه لازم در پارک‌ها کمتر از 400 میلیون ریال است.
** همکاریهای علمی وبین‌المللی (دیپلماسی علمی و فناوری)
دوران پسابرجام فرصتی مغتنم و ارزشمندی ایجاد کرده تا ضمن آشنا ساختن جوانان با دانش و فناوری های جدید مراکز علمی و معتبر جهانی، سبب انتقال تکنولوژی های مدرن به کشور شود.
ایجاد فضای تعامل با دنیا و زدودن عوامل یاس و نومیدی در جامعه از جمله اقدامات دولت در کنار حل موضوع هسته ای و کنترل تورم بوده که سبب شده در این فرایند اقشار مختلف جامعه بویژه دانشگاهیان با شور و شوق مشغول کار و تلاش دوچندان شوند که به طور قطع از مهمترین دستاوردهای دولت به شمار می آید.
وزارت علوم دولت یازدهم در زمینه همکاری های علمی، دانشگاهی، تبادل استاد و دانشجو اقدامات فراوانی بویژه پس از برجام انجام داده که در ذیل به چند محور آن اشاره می شود.
- برگزاری اجلاس وزرای علوم، تحقیقات و فناوری کشورهای عضو جنبش عدم تعهد با حضور 61 وزیر و معاون وزیر و روسای سازمانهای بین‌المللی در تهران و ملاقات و مذاکره با وزیر علوم - اسفندماه 1393
- برگزاری نشست روسای 50 دانشگاه منطقه قفقاز - اردیبهشت 1394
- ورود هیات‌های دانشگاهی از کشورهای آلمان، اتریش، آمریکا، استرالیا، عمان، ایتالیا، فرانسه، ژاپن، ترکیه، اندونزی، اواکراین، مغولستان، تونس، گرجستان، عراق، چین، نیوزیلند، ویتنام، کره‌جنوبی، اسپانیا و... و مذاکره و امضای تفاهمنامه همکاری مشترک در زمینه‌های مختلف علمی، آموزشی، پژوهشی در سال های 93 و 94
- سفر دبیرکل یونسکو پس از 10 سال و مسئولان سازمانهای بین‌المللی معتبر از جمله سازمان آژانس همکاریهای بین‌المللی ژاپن (جایکا) - مرکز تبادلات دانشگاهی آلمان (DAAD) مرکز تحقیقات ایتالیا (CNR) - آکادمی علوم اتریش - مرکز تحقیقات فیزیک نظری عبدالسلام (تریست) و غیره
- حضور بیش از 1832 نفر از اساتید خارجی در سال 93 برای تدریس، تحقیق، شرکت در کارگاه های آموزشی و سایر رویدادهای علمی در کشور که این رقم در سال 92ت عداد 760 نفر بوده است.
- برگزاری نشست روسای دانشگاههای اتحادیه حاشیه دریای خزر با حضور بیش از 30 رئیس دانشگاه
همچنین وزارت علوم در زمینه استفاده از توان علمی نخبگان ایرانی خارج از کشور و اعمال سیاست چرخش مغزها اقداماتی فراوانی همچون «برگزاری 164 مورد دوره‌های مشترک آموزشی و سمینار در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی با استفاده از اساتید ایرانی مقیم خارج از کشور» و «اجرای 11 پروژه تحقیقاتی مشترک با همکاری اساتید ایرانی خارج از کشور» انجام داده است.
وزارت علوم دولت یازدهم در راستای ایجاد، تقویت و گسترش کرسی‌های زبان فارسی، ایران شناسی و اسلام‌شناسی در دانشگاه ها و مراکز علمی خارج از کشور نیز اقداماتی همچون اعزام تعداد 37 استاد زبان و ادبیات فارسی، ایرانشناسی و اسلام‌شناسی به کشورهای فرانسه، آلمان، اسلوواک، رومانی، روسیه، تونس، لبنان، چین، لهستان، الجزایر، اواکراین، استرالیا، گرجستان، پاکستان، بوسنی، اسلوونی، بلاروس، کلمبیا، ترکیه، چک، ارمنستان، سنگال، عمان، کرواسی، بنگلادش، قزاقستان، بلغارستان؛ بلژیک، قرقیزستان و غیره، تدریس و تحقیق در 52 دانشگاه و مرکز علمی و تأمین کتب و منابع آموزشی و برگزاری برنامه‌های مشترک علمی و ادبی در بیش از 30 کشور و تحصیل بیش از 2570 دانشجوی در رشته زبان فارسی، ایرانشناسی و اسلام‌شناسی در دانشگاه های خارج از کشور داشته است.
« عقد تفاهمنامه همکاری میان 9 دانشگاه و مرکز پژوهشی با وزارت نفت»، «اجرای طرح کلان ملی میکروالک»، «تدوین لایحه ماده واحد مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی»، «مستند سازی 264 مورد اموال غیر منقول وزارت متبوع و دانشگاهها»، « 254 مورد ملاقات با نمایندگان مجلس دهم»، «14 هزار و 477 مورد پاسخ به مکاتبات نمایندگان»، «برگزاری 5 نشست تخصصی برای اولین بار در خصوص مسائل مبتلا به کشور در مواردی آب، زمین و محیط زیست، نفت، گاز، انرژی های تجدید پذیر و سیاست های آینده» و «برنامه ایران پس از 2015 در حوزه توسعه پایدار» و «فناوری های اطلاعات و نحوه زندگی دیجیتال» از جمله سایر اقدامات وزارت علوم به شمار می رود.
** وعده های تحقق یافته دولت
حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی در کارزار انتخابات یازدهم ریاست جمهوری به دفعات بر لزوم شتاب بیشتر رشد علمی تاکید داشت و معتقد بود که هر چند تولید علم در جمهوری اسلامی ایران چه از لحاظ کمیت و چه از لحاظ کیفیت نسبت به سال های قبل از انقلاب پیشرفت های چشمگیری کرده، اما لازم است تا برای کسب مرجعیت علم و فناوری جهان چنانچه خواست مقام معظم رهبری در سیاست های کلان علم و فناوری نیز است، گام های اساسی در دیپلماسی علمی و فناوری، اثرگذاری اقتصادی و همچنین مرجعیت علمی و فناوری برداشته شود.
اکنون این چشم انداز و سیاست دولت پس از مذاکرات هسته ای و توفق نامه برجام، در شاخه های مختلفی همچون افزایش توان علمی جوانان ایرانی و کسب دانشجوی خارجی در دانشگاه های کشور رشد بیشتری گرفته است.
بر اساس اعلام وزارت علوم دولت یازدهم، این وازرتخانه سعی دارد در راستای افزایش همکاری های بین المللی در محورهایی همچون «توسعه دیپلماسی علمی و فناوری از طریق جذب دانشجو و تبادل استاد و افزایش کرسی های زبان فارسی و ایران شناسی در دنیا»، «بهره گیری از توان استادان و نخبگان ایرانی مقیم خارج از کشور با انجام پروژه های مشترک با داخل وتدریس کوتاه مدت» و «تبادل فناوری، صادرات کالاها وخدمات دانش بنیان از طریق پارک ها و مراکز رشد» گام های بیشتری بردارد.
** تولید 800 محصول فناورانه در سال گذشته/تبدیل 750 ایده به محصول
نگاهی گذرا به آمار منتشر شده توسط وزارت علوم نشان می دهد که در سال گذشته، حدود 800 محصول فناورانه در پارک ها و مراکز رشد تولید شده اند و بیش از 750 ایده دانشگاهی تبدیل به محصول شده اند که از این تعداد، 600 محصول تجاری سازی و روانه بازار شده است.
در حوزه ارتباط دانشگاه با صنعت، 15 تفاهمنامه بین وزارت علوم با سایر وزارتخانه ها و دستگاه ها منعقد شده و برای اولین بار مدیریت پژوهش و فناوری 20 میدان نفتی بزرگ کشور با اعتبار ببیش از یکهزار میلیارد تومان به 9 دانشگاه و پژوهشگاه واگذار شده است.
بیش از 200 دانشمند ایرانی مقیم داخل در فهرست دانشمندان تاثیرگذار و یک درصد برتر دنیا قرار گرفته اند.
دانشمندان و محققان کشور در سال 2016 میلادی، 1.9 درصد مقالات علمی دنیا را تولید کرده اند(در حالیکه جمعیت ایران، یک درصد جمعیت دنیاست) این رقم در سال 2000، فقط 0.14 درصد و در فاصله سال های 2011 تا 2015 حدود 1.5 درصد بوده است.
نام 14 دانشگاه ایران در پایگاه لایدن و نام هشت دانشگاه ایران در پایگاه «یو اس نیوز» در زمره دانشگاه های برتر و تاثیرگذار دنیا قرار گرفته است، در حالیکه تا سال 2013، هیچ دانشگاهی از ایران در این فهرست قرار نداشت.
نام هشت دانشگاه ایرانی در رتبه بندی تایمز که کار رتبه بندی دانشگاه های برتر جهان را انجام می دهد، می درخشد، درحالیکه تا سال 2012 فقط نام یک دانشگاه ایرانی در این رتبه بندی دیده می شد.
از بعد کیفی، سهم مقالات پر استناد ایران (یا مقالات یک درصد برتر دنیا) رشدی چشمگیر و حدود دو برابری داشته به این ترتیب که تعداد مقالات پر استناد ایران در پایان سال 2012 تعداد 111 بوده که در پایان سال 2013 به 229 مقاله رسیده است.
در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، 120 آزمایشگاه مرکزی در دولت تدبیر و امید ایجاد شده که تا قبل از دولت یازدهم، تعداد آن کمتر از 20 آزمایشگاه بوده است. تعداد آزمایشگاه های دارای نظام استاندارد ایمنی هم افزایش چشمگیری داشته است.
براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال 2000 میلادی رتبه اثرگذاری تولیدات علم ایران 46 بوده، این رتبه در سال 2010 به 28 رسیده و طبق آخرین محاسبات انجام شده، در سال 2014، رتبه اثر گذاری علم ایران 22 بوده است.
براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس، سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم کشور از 19درصد در سال 2001 به 21درصد در سال 2014 افزایش یافته است.
در سال 2015 سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم دنیا 22درصد است و این بدان معناست که 22 درصد تولید علم دنیا با مشارکت حداقل دو کشور صورت پذیرفته است، این رقم برای ایران در همین سال 23 درصد و برای ترکیه 20درصد است.
بر همین اساس، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری خود را مکلف می داند با تمام قوا و با خودباوری و داشتن نگاه به درون، به سوی اهداف متعالی پیش بینی شده در سند چشم انداز که همان جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی است، در مسیر ترسیم شده توسط نقشه جامع علمی کشور حرکت کرده و با اجرای سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل، الهام بخش کشورهای منطقه و جهان اسلام باشد.
«تلاش برای ادامه شتاب رشد علمی کشور»، «تبدیل نقشه جامعه علمی کشور به یک گفتمان پذیرفته شده و عملیاتی کردن آن»، «تکمیل و عملیاتی کردن سند آمایش آموزش عالی»، «القای روحیات مطلوب به نسل جوان مشغول به تحصیل توسط اساتید»، «تبعیت دانشگاه و وزارت علوم از مصوبات شورای تحول و اجرایی و عملیاتی کردن تلاش‌ها در این زمینه (تحول در علوم انسانی)»، «توجه ویژه به مطالبات تشکل‌های دانشجویی و عدم سخت‌گیری و عدم ایجاد محدودیت در فعالیت تشکل‌ها» و «تشکیل کرسی‌های آزاد اندیشی به معنای واقعی» از جمله مطالبات مقام معظم رهبری از جامعه علمی کشور بوده است.
همچنین برنامه رئیس جمهوری در حوزه علم و فناوری و اهداف راهبردی شامل محورهایی همچون «اعتلای اخلاق و معنویت در دانشگاهیان، دانش‌آموختگان و دانشجویان»، «دستیابی به جامعه و اقتصاد دانش بنیان»، «گسترش اشتغال دانش آموختگان»، «نیل به توسعه و پیشرفت پایدار، درون زا، و متوازن از مسیر توسعة علمی»، «پیشبرد بهره وری و شکوفایی علمی و ظرفیت سازی برای توسعه فناوری، گسترش مرزهای دانش همراه با پاسخ به نیازهای کشور»، «توسعه عدالت آموزشی (فرصت های برابر آموزشی)»، «تربیت دانش آموختگان کارآفرین، توانمند و خلاق و اخلاقی»، «دستیابی به دانشگاه هایی جهان تراز، کارآفرین، دانش افزا، و ثروت آفرین» بوده است.
اولویت های راهبردی در این اهداف شامل اتصال حلقه علم و فناوری به حلقه تجارت و ثروت ملی، ایجاد پیوند پویا میان دانشگاه، مراکز پژوهشی و جامعه و همگانی سازی علم، کارآفرینی و شغل آفرینی برای دانش‌آموختگان، روزآوری آموزش و پژوهش و پیوند آنها با دانش روز و نیازهای کشور، کاهش تمرکز در اداره امور دانشگاه ها و گسترش نقش آفرینی بخش غیردولتی، تسهیل در تشکیل و رشد تشکل های سیاسی، صنفی و اسلامی، ترویج نوآوری و آزاداندیشی، تامین مجدانه و تخصیص عادلانه منابع، توسعه ارتباطات علمی جهان گستر است.
** جایگاه علم و فناوری در اسناد بالادستی
جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان با تاکید بر تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه پردازی، ارتقا جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام، توسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادی و افزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی، ازدیاد توان ملی و ارتقاء کارآمدی در سیاست های کلی علم و فناوری آمده است.
** سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی
در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی نیز به پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه تاکیده شده است.
دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخشی در جهان، استقرار جامعه دانش بنیان، عدالت محور و برخوردار از انسان‌های شایسته و فرهیخته و نخبه برای احراز مرجعیت علمی در جهان، دستیابی به توسعه علوم و فناوری های نوین و نافع، متناسب با اولویت‌ها و نیازها و مزیت‌های نسبی کشور و انتشار و به کارگیری آنها در نهادهای مختلف آموزشی و صنعتی و خدماتی و افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوری داخلی به بیش از 50 درصد تولید ناخالص داخلی کشور از اهداف کلان نظام علم و فناوری در نقشه جامعه علمی کشور است.
این اهداف کلان نظام در بخش آموزش عالی با همت جهادی مسئولان دولت یازدهم عملیاتی می شود و این روند در دوران پسابرجام شیب تندتری به خود گرفته است.
** پژوهش و فناوری
جایگاه و رتبه علمی کشور در جهان بر اساس داده های پایگاه استنادی در سال 2010 میلادی 22 بود که این میزان در سال 2014 میلادی به رقم 21 و در سال 2015 میلادی و در دوران پسابرجام به 18 کاهش یافت.
همچنین درصد سهم ایران در تولید علم بر اساس داده های پایگاه استنادی در سال 2010 میلادی 0.8 بوده که این میزان در سال سال 2015 و در دوران پسابرجام به 1.63 افزایش یافت.
بر اساس داده های پایگاه استنادی اسکوپوس نیز جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان اسلام دارای جایگاه نخست بوده و در بین کشورهای عضو جنبش عدم تعهد نیز رتبه دوم را دارد.
تعداد دانشگاه های ایران در یک درصد مراکز علمی برتر و تاثیرگذار دنیا نیز که طی سال 2012 صفر بود در دوران پسابرجام به 13 عدد رسید.
بر اساس آمار مربوط به زیرساخت های پژوهشی (وابسته به شورای عتف) نیز تعداد نشریات علمی - پژوهشی و ترویجی در سال آخر دولت دهم (سال 1391) 881 عدد بود که این میزان در سال گذشته به 1109 مورد افزایش یافت.
همچنین تعداد قطب های علمی، انجمن های علمی، موسسات پژوهشی دولتی و غیردولتی، در آخرین سال دولت دهم (1391) به ترتیب 113، 233، 364 و 185 عدد بود که این میزان در سال گذشته به ترتیب به 154، 348، 495 و 281 مورد افزایش یافت.
این آمار در حالیست که اولویت نخست وزارت علوم دولت یازدهم در موضوع تعداد مؤسسات پژوهشی، انجمن‌های علمی، قطب‌های علمی و نشریات علمی افزایش کیفیت به جای کمیت بود.
تعداد موسسات پژوهشی دولتی و غیردولتی نیز در سال 1389 به میزان 549 مورد بود که این رقم در سال گذشته و در دوران پسا برجام به 766 مورد افزایش یافت.
** وضعیت و آمار فناوری کشور
تعداد پارک های علم و فناوری و مراکز رشد علم و فناوری در سال 92 به ترتیب 28 و 98 بود که این میزان در سال گذشته(1394) به 36 و 154 عدد افزایش یافت.
همچنین تعداد واحدهای فناوری مستقر در پارک ها و مراکز رشد علم و فناوری در سال 1392 به میزان 3000 هزار عدد بود که این میزان در سال 94 به 4400 عدد افزایش یافت.
تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌ها و مراکز رشد علم وفناوری نیز که در سال 1392 به میزان 61 عدد بود در سال 94 به تعداد 586 عدد افزایش یافت.
همچنین تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان خارج از پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری نیز که در سال 92 تعداد 159 عدد بود در سال 94 به 930 واحد افزایش یافت.
تعداد مراکز کارآفرینی و اشتغال‌زایی نیز که در سال های 91 و 92 به ترتیب 21 و 55 عدد بودند در سال 94 به 112 عدد رسید.
میزان مبلغ حمایت از پارک‌ها توسط وزارت علوم (به غیر از ردیف بودجه مستقل آنها) طی سال گذشته نزدیک به 27 میلیارد تومان بود که نسبت به سال 1391 رشد 900 درصدی را نشان می‌دهد و آمار ثبتی اداره گمرک نشان می‌دهد از 17 پارک، حدود 28 میلیون دلار صادرات دانش‌بنیان انجام گرفته است.
میانگین سرمایه‌گذاری انجام شده برای ایجاد هر یک شغل در کشور بیش از دویست میلیون تومان برآورد شده، درحالیکه این میزان سرمایه لازم در پارک‌ها کمتر از 400 میلیون ریال است.
** همکاریهای علمی وبین‌المللی (دیپلماسی علمی و فناوری)
دوران پسابرجام فرصتی مغتنم و ارزشمندی ایجاد کرده تا ضمن آشنا ساختن جوانان با دانش و فناوری های جدید مراکز علمی و معتبر جهانی، سبب انتقال تکنولوژی های مدرن به کشور شود.
ایجاد فضای تعامل با دنیا و زدودن عوامل یاس و نومیدی در جامعه از جمله اقدامات دولت در کنار حل موضوع هسته ای و کنترل تورم بوده که سبب شده در این فرایند اقشار مختلف جامعه بویژه دانشگاهیان با شور و شوق مشغول کار و تلاش دوچندان شوند که به طور قطع از مهمترین دستاوردهای دولت به شمار می آید.
وزارت علوم دولت یازدهم در زمینه همکاری های علمی، دانشگاهی، تبادل استاد و دانشجو اقدامات فراوانی بویژه پس از برجام انجام داده که در ذیل به چند محور آن اشاره می شود.
- برگزاری اجلاس وزرای علوم، تحقیقات و فناوری کشورهای عضو جنبش عدم تعهد با حضور 61 وزیر و معاون وزیر و روسای سازمانهای بین‌المللی در تهران و ملاقات و مذاکره با وزیر علوم - اسفندماه 1393
- برگزاری نشست روسای 50 دانشگاه منطقه قفقاز - اردیبهشت 1394
- ورود هیات‌های دانشگاهی از کشورهای آلمان، اتریش، آمریکا، استرالیا، عمان، ایتالیا، فرانسه، ژاپن، ترکیه، اندونزی، اواکراین، مغولستان، تونس، گرجستان، عراق، چین، نیوزیلند، ویتنام، کره‌جنوبی، اسپانیا و... و مذاکره و امضای تفاهمنامه همکاری مشترک در زمینه‌های مختلف علمی، آموزشی، پژوهشی در سال های 93 و 94
- سفر دبیرکل یونسکو پس از 10 سال و مسئولان سازمانهای بین‌المللی معتبر از جمله سازمان آژانس همکاریهای بین‌المللی ژاپن (جایکا) - مرکز تبادلات دانشگاهی آلمان (DAAD) مرکز تحقیقات ایتالیا (CNR) - آکادمی علوم اتریش - مرکز تحقیقات فیزیک نظری عبدالسلام (تریست) و غیره
- حضور بیش از 1832 نفر از اساتید خارجی در سال 93 برای تدریس، تحقیق، شرکت در کارگاه های آموزشی و سایر رویدادهای علمی در کشور که این رقم در سال 92ت عداد 760 نفر بوده است.
- برگزاری نشست روسای دانشگاههای اتحادیه حاشیه دریای خزر با حضور بیش از 30 رئیس دانشگاه
همچنین وزارت علوم در زمینه استفاده از توان علمی نخبگان ایرانی خارج از کشور و اعمال سیاست چرخش مغزها اقداماتی فراوانی همچون «برگزاری 164 مورد دوره‌های مشترک آموزشی و سمینار در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی با استفاده از اساتید ایرانی مقیم خارج از کشور» و «اجرای 11 پروژه تحقیقاتی مشترک با همکاری اساتید ایرانی خارج از کشور» انجام داده است.
وزارت علوم دولت یازدهم در راستای ایجاد، تقویت و گسترش کرسی‌های زبان فارسی، ایران شناسی و اسلام‌شناسی در دانشگاه ها و مراکز علمی خارج از کشور نیز اقداماتی همچون اعزام تعداد 37 استاد زبان و ادبیات فارسی، ایرانشناسی و اسلام‌شناسی به کشورهای فرانسه، آلمان، اسلوواک، رومانی، روسیه، تونس، لبنان، چین، لهستان، الجزایر، اواکراین، استرالیا، گرجستان، پاکستان، بوسنی، اسلوونی، بلاروس، کلمبیا، ترکیه، چک، ارمنستان، سنگال، عمان، کرواسی، بنگلادش، قزاقستان، بلغارستان؛ بلژیک، قرقیزستان و غیره، تدریس و تحقیق در 52 دانشگاه و مرکز علمی و تأمین کتب و منابع آموزشی و برگزاری برنامه‌های مشترک علمی و ادبی در بیش از 30 کشور و تحصیل بیش از 2570 دانشجوی در رشته زبان فارسی، ایرانشناسی و اسلام‌شناسی در دانشگاه های خارج از کشور داشته است.
« عقد تفاهمنامه همکاری میان 9 دانشگاه و مرکز پژوهشی با وزارت نفت»، «اجرای طرح کلان ملی میکروالک»، «تدوین لایحه ماده واحد مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی»، «مستند سازی 264 مورد اموال غیر منقول وزارت متبوع و دانشگاهها»، « 254 مورد ملاقات با نمایندگان مجلس دهم»، «14 هزار و 477 مورد پاسخ به مکاتبات نمایندگان»، «برگزاری 5 نشست تخصصی برای اولین بار در خصوص مسائل مبتلا به کشور در مواردی آب، زمین و محیط زیست، نفت، گاز، انرژی های تجدید پذیر و سیاست های آینده» و «برنامه ایران پس از 2015 در حوزه توسعه پایدار» و «فناوری های اطلاعات و نحوه زندگی دیجیتال» از جمله سایر اقدامات وزارت علوم به شمار می رود.
** وعده های تحقق یافته دولت
حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی در کارزار انتخابات یازدهم ریاست جمهوری به دفعات بر لزوم شتاب بیشتر رشد علمی تاکید داشت و معتقد بود که هر چند تولید علم در جمهوری اسلامی ایران چه از لحاظ کمیت و چه از لحاظ کیفیت نسبت به سال های قبل از انقلاب پیشرفت های چشمگیری کرده، اما لازم است تا برای کسب مرجعیت علم و فناوری جهان چنانچه خواست مقام معظم رهبری در سیاست های کلان علم و فناوری نیز است، گام های اساسی در دیپلماسی علمی و فناوری، اثرگذاری اقتصادی و همچنین مرجعیت علمی و فناوری برداشته شود.
اکنون این چشم انداز و سیاست دولت پس از مذاکرات هسته ای و توفق نامه برجام، در شاخه های مختلفی همچون افزایش توان علمی جوانان ایرانی و کسب دانشجوی خارجی در دانشگاه های کشور رشد بیشتری گرفته است.
بر اساس اعلام وزارت علوم دولت یازدهم، این وازرتخانه سعی دارد در راستای افزایش همکاری های بین المللی در محورهایی همچون «توسعه دیپلماسی علمی و فناوری از طریق جذب دانشجو و تبادل استاد و افزایش کرسی های زبان فارسی و ایران شناسی در دنیا»، «بهره گیری از توان استادان و نخبگان ایرانی مقیم خارج از کشور با انجام پروژه های مشترک با داخل وتدریس کوتاه مدت» و «تبادل فناوری، صادرات کالاها وخدمات دانش بنیان از طریق پارک ها و مراکز رشد» گام های بیشتری بردارد.
** تولید 800 محصول فناورانه در سال گذشته/تبدیل 750 ایده به محصول
نگاهی گذرا به آمار منتشر شده توسط وزارت علوم نشان می دهد که در سال گذشته، حدود 800 محصول فناورانه در پارک ها و مراکز رشد تولید شده اند و بیش از 750 ایده دانشگاهی تبدیل به محصول شده اند که از این تعداد، 600 محصول تجاری سازی و روانه بازار شده است.
در حوزه ارتباط دانشگاه با صنعت، 15 تفاهمنامه بین وزارت علوم با سایر وزارتخانه ها و دستگاه ها منعقد شده و برای اولین بار مدیریت پژوهش و فناوری 20 میدان نفتی بزرگ کشور با اعتبار ببیش از یکهزار میلیارد تومان به 9 دانشگاه و پژوهشگاه واگذار شده است.
بیش از 200 دانشمند ایرانی مقیم داخل در فهرست دانشمندان تاثیرگذار و یک درصد برتر دنیا قرار گرفته اند.
دانشمندان و محققان کشور در سال 2016 میلادی، 1.9 درصد مقالات علمی دنیا را تولید کرده اند(در حالیکه جمعیت ایران، یک درصد جمعیت دنیاست) این رقم در سال 2000، فقط 0.14 درصد و در فاصله سال های 2011 تا 2015 حدود 1.5 درصد بوده است.
نام 14 دانشگاه ایران در پایگاه لایدن و نام هشت دانشگاه ایران در پایگاه «یو اس نیوز» در زمره دانشگاه های برتر و تاثیرگذار دنیا قرار گرفته است، در حالیکه تا سال 2013، هیچ دانشگاهی از ایران در این فهرست قرار نداشت.
نام هشت دانشگاه ایرانی در رتبه بندی تایمز که کار رتبه بندی دانشگاه های برتر جهان را انجام می دهد، می درخشد، درحالیکه تا سال 2012 فقط نام یک دانشگاه ایرانی در این رتبه بندی دیده می شد.
از بعد کیفی، سهم مقالات پر استناد ایران (یا مقالات یک درصد برتر دنیا) رشدی چشمگیر و حدود دو برابری داشته به این ترتیب که تعداد مقالات پر استناد ایران در پایان سال 2012 تعداد 111 بوده که در پایان سال 2013 به 229 مقاله رسیده است.
در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، 120 آزمایشگاه مرکزی در دولت تدبیر و امید ایجاد شده که تا قبل از دولت یازدهم، تعداد آن کمتر از 20 آزمایشگاه بوده است. تعداد آزمایشگاه های دارای نظام استاندارد ایمنی هم افزایش چشمگیری داشته است.
براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال 2000 میلادی رتبه اثرگذاری تولیدات علم ایران 46 بوده، این رتبه در سال 2010 به 28 رسیده و طبق آخرین محاسبات انجام شده، در سال 2014، رتبه اثر گذاری علم ایران 22 بوده است.
براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس، سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم کشور از 19درصد در سال 2001 به 21درصد در سال 2014 افزایش یافته است.
در سال 2015 سهم دیپلماسی علمی از کل تولید علم دنیا 22درصد است و این بدان معناست که 22 درصد تولید علم دنیا با مشارکت حداقل دو کشور صورت پذیرفته است، این رقم برای ایران در همین سال 23 درصد و برای ترکیه 20درصد است.
گزارش خطا
آخرین اخبار