«داروخانه‌های خانگی» بلای جان مردم

انباشت انواع و اقسام دارو در خانه‌ها به مرحله خطرناکی رسیده است. این هشداری است که کارشناسان درباره «داروخانه‌های خانگی» مطرح می‌کنند. این روزها تقریبا در بیشتر خانواده‌ها، قفسه یا کشویی مملو از داروهای انبار شده وجود دارد. از شیرمرغ تا جان آدمیزاد، از داروی معمولی سرماخوردگی گرفته تا داروهای فوق تخصصی در این داروخانه‌ها وجود دارد. حتی کار به جایی رسیده که خیلی‌ها نام دارو و حتی رنگ داروها را هم حفظ کرده‌اند و به محض احساس بیماری، برای خودشان از داروخانه خانگی، دارو تجویز می‌کنند.

کارشناسان  از گسترش روزافزون این پدیده خطرناک در بین ایرانی‌ها سخن می‌گویند و نسبت به عوارض هولناک این داروهای انبار شده بر سلامت ایرانی‌ها هشدار می‌دهند. این عوارض می‌تواند به یک حساسیت ساده دارویی یا حتی به مرگ منجر شود که بی‌گمان، دست روی دست گذاشتن و مقابله نکردن با این داروخانه‌های خانگی می‌تواند همه تلاش‌ها برای ارتقای بهداشت عمومی در جامعه را خنثی کند.

آمار نباشد هم حقیقت عیان است

هنوز هیچ پژوهش و تحقیق میدانی درباره تعداد این داروخانه‌های خانگی و تعداد اقلام موجود در این داروخانه‌ها انجام نشده است. این مطلبی است که محمد هاشمی، سخنگوی سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با جام‌جم به آن تاکید می‌کند.

یعنی هنوز نمی‌دانیم چه تعداد دارو در خانه‌ها انبار شده است و اتفاقا همین فقر آمار رسمی درباره این موضوع مهم نشان می‌دهد تا چه حد خطرات این داروخانه‌های خانگی، کم‌اهمیت تلقی شده است و با این همه تقریبا بعید است بتوان خانواده‌ای را پیدا کرد که در منزل، دارو انبار نکرده باشد. داروهای انبار شده فقط در خانه‌ها نگهداری نمی‌شود و حتی در محیط‌های کاری و حتی در کیف بسیاری از شهروندان ایرانی، معمولا چند قرص پیدا می‌شود که به‌زعم خودشان در «روز مبادا» به کار می‌آید. حساسیت دارویی، بدتر شدن روند بیماری، شیوع عوارض تازه، طولانی‌تر شدن فرآیند درمان، مسمومیت دارویی و ظهور بیماری‌های تازه، تنها گوشه‌ای از عوارض مصرف خودسرانه دارو در خانه‌هاست. تاسف‌آورتر این که چندی قبل، دکتر علیرضا زالی، رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران در همایش سالانه انجمن علمی داروسازان ایران اعلام کرد که کشور ما رتبه دوم مصرف خودسرانه دارو در آسیا و رتبه دوازدهم جهان را دارد.

رایج‌ترین داروها در داروخانه‌های خانگی

شاید اگر فراخوان عمومی بدهند و اعلام نیاز کنند، همه جور قرص و شربتی در خانه‌ها پیدا شود. دکتر بابک مصباحی، عضو هیات‌مدیره انجمن داروسازان ایران، در گفت‌وگو با جام‌جم درباره رایج ترین داروهای موجود در داروخانه‌های خانگی توضیح می‌دهد: مسکن ها، شربت‌های مختلف، قطره‌های بینی و چشم و آنتی‌بیوتیک‌ها، رایج‌ترین داروهایی است که در خانه‌ها یافت می‌شود. همین قطره‌های چشم و بینی که مردم در خانه نگهداری می‌کنند، به گفته مصباحی، در صورت باز شدن و استفاده از آن، فقط تا چند هفته قابل استفاده است و بعد از آن حتی احتمال انتقال آلودگی میکروبی به انسان از طریق این قطره‌ها وجود دارد.

استفاده از مسکن‌ها و ضددردها هم نوع دیگر داروهای رایج در داروخانه‌های خانگی است که مصباحی به آن اشاره دارد.

به گفته این کارشناس صنعت دارویی، خیلی اوقات احتمال دارد که درد بیماری توسط این مسکن‌ها خاموش شود، اما اصل بیماری پنهان بماند. یعنی با خوردن زیاده از حد این مسکن‌ها، احساس می‌کنیم که حالمان خوب شده ولی در واقع، بیماری به شکل پنهان شده درآمده است.

پزشکان هم بی‌تقصیر نیستند

این مردم هستند که داروخانه‌های خانگی را به وجود می‌آورند اما دکتر غلامرضا بهرامی، داروساز و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه معتقد است که برخی پزشکان هم در به وجود آمدن این پدیده خطرناک بی‌تقصیر نیستند.

بهرامی در گفت‌وگو با جام‌جم ، تاکید دارد: برخی پزشکان ـ بخصوص برخی پزشکان عمومی ـ گاه داروهایی را تجویز می‌کنند که نیاز بیمار نیست و اتفاقا همین داروهای اضافی است که در خانه‌ها تلنبار می‌شود.

به باور بهرامی، بعضی داروخانه‌ها هم در انبار شدن دارو در خانه‌ها نقش دارند، زیرا بعضی داروخانه‌ها براحتی هر دارویی را که مریض می‌خواهد در اختیار او قرار می‌دهند و البته گاهی بیمار نیز پزشک را تحت فشار قرار می‌دهد که فلان دارو را برایش تجویز کند و پزشک هم تسلیم خواسته بیمار می‌شود.

داروهای بدون نسخه یا همان داروهای «OTC» نیز به اعتقاد بهرامی، باید هم قیمت و هم کیفیتش بالاتر برود تا مردم نتوانند خیلی راحت، این داروها را با قیمتی پایین از داروخانه‌ها بخرند و در خانه انبار کنند.

سواد سلامت مردم بالا نیست

سواد سلامت یعنی این که فرد بداند چه رفتارهایی برای سلامت جسم و روانش، مفید و چه اقدامی مضر است. این ساده‌ترین تعریف از سواد سلامت است که ربط چندانی هم به تحصیلات فرد ندارد.

دکتر حمید خویی، داروساز و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با جام‌جم به همین مساله سواد سلامت اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر سواد سلامت مردم بالا باشد، آنها این حجم عظیم از داروها را در خانه انبار نمی‌کردند.

مشکل دیگری که خویی به آن اشاره دارد، مشخص نبودن طول دوره درمان در ایران است که همین مساله به گسترش داروخانه‌های خانگی دامن زده است: «وقتی یک شیشه آنتی بیوتیک به بیمار داده می‌شود، نه در داروخانه و نه در مطب پزشکان، اطلاعات درستی به بیمار داده نمی‌شود که تا چه زمانی باید این دارو مصرف شود. به همین دلیل، خیلی از مردم با خاموش شدن علائم بیماری، درمان را نیمه کاره رها کرده و بقیه داروها را مصرف نمی‌کنند.»

آموزش و فرهنگ‌سازی، راهکاری است که به گفته خویی می‌تواند این وضعیت را کنترل کند: «این تصور رایج که پزشک خوب باید حتما دارو بنویسد، باعث انبار شدن دارو در خانه‌ها شده است، در حالی که باید به مردم یاد داد هر درمان مناسبی به تجویز انبوهی از داروها نیاز ندارد.»

دکتر نوشین محمدحسینی، کارشناس کمیته تجویز و مصرف منطقی داروی سازمان غذا و دارو نیز در گفت‌وگو با جام‌جم از منظر دیگر ی هم به موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: حتی مردم هم باید رعایت کنند داروهای OTC را بدون مشورت پزشک مصرف نکنند، زیرا این کار علاوه بر آن که سلامت افراد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، از منظر اقتصادی نیز خسارت‌های سنگینی به جامعه وارد می‌کند.

از سوی دیگر برخی افراد خیال می‌کنند که می‌شود این نوع داروها را به سازمان‌های خیریه برای مصرف بیماران سپرد اما هیچ کارشناسی نمی‌تواند از سلامت نگهداری این داروها در فضای خارج از داروخانه مطمئن باشد و ممکن است در شرایط نگهداری خارج از داروخانه‌ها یعنی همان انبار کردن داروها در خانه، این مواد خطرساز شود و حتی سلامت مصرف‌کننده را به خطر بیندارد و به همین علت نمی‌توان چنین نسخه‌ای برای تعیین تکلیف این داروها پیچید.البته در دوران جنگ ایران و عراق، از مردم خواسته شده بود که برخی داروهای خود را به جمعیت هلال‌احمر تحویل دهند تا به رزمندگان کمک شود، اما هم‌اکنون که در شرایط بحرانی قرار نداریم، کارشناسان دارویی تاکید دارند نابودی کامل داروخانه‌های خانگی، تنها راهی است که می‌تواند عوارض سنگین داروهای مانده و تاریخ مصرف گذشته را از بین ببرد.