بورس پیشتاز در توسعه ابزارهای مشتقه

به گزارش ایران اکونومیست به نقل از روابط عمومی بورس تهران، نگار نظری رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین با بیان مطلب فوق گفت:  امروزه با پیشرفت ­های صورت گرفته در حوزه ­های اقتصاد کلان و بازار سرمایه، افزایش سطح دانش مالی و سرمایه­ گذاری افراد در جامعه و نیز تغییر سلایق افراد، شاهد استقبال گسترده سرمایه­ گذاران از بازار­های ساختار یافته مانند بورس در مقابل بازار­های سنتی هستیم، بطوریکه بررسی وضعیت فعلی بازار سرمایه ایران و نیازسنجی آن در حوزه مدیریت ریسک، لزوم طراحی، توسعه و ایجاد ابزارهای جدید مالی را در پی داشته ­است.
وی افزود: در حقیقت هدف اصلی از این کار، افزایش کارایی و توسعه ­یافتگی بازار و پاسخ­گویی به نیاز­های سرمایه­ گذاران، مدیریت نقدینگی و تخصیص بهینه منابع می ­باشد.
نظری تعریف ابزارهای نوین مالی را از مهمترین برنامه­ های راهبردی بورس تهران عنوان کرد و اظهار داشت: یکی از مهمترین برنامه ­های راهبردی بورس تهران که در سال­های اخیر با جدیت پیگیری می­شود، تعریف ابزارهای نوین مالی به ­ویژه در حوزه مشتقات و ابزارهای پوشش ریسک می­ باشد. تاریخچه ایجاد بازار مشتقه در بورس تهران به مرداد­ ماه 1389 باز می ­گردد که در آن برای اولین بار، قراردادهای آتی بر روی سهام شرکت­ های بورسی معرفی و راه ­اندازی شد، اما علی ­رغم استقبال اولیه نسبتاً خوب، نتوانست جایگاه مناسبی در میان سرمایه ­گذاران و فعالان بازار سرمایه ایران پیدا کند.
رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین توضیح داد: در میان انواع قراردادهای آتی قابل معامله در بورس ­های جهان، قراردادهای آتی شاخص جزو پرطرفدارترین ابزارهای مشتقه به شمار رفته و کارایی بالایی در پوشش ریسک سرمایه ­گذاران دارد، با وجود قدرت این ابزار در مدیریت ریسک پرتفوی، بدلیل عدم قابلیت تحویل فیزیکی آن، امکان معرفی قراردادهای آتی شاخص در بازار وجود ندارد. لذا بورس تهران به عنوان بورس پیشتاز در توسعه ابزارهای مشتقه برآن شد تا با معرفی قراردادهای آتی سبد سهام، جایگزین مناسبی برای قراردادهای آتی شاخص طراحی نماید، تا بدین وسیله بازار آتی سهام را از رکود چندساله خارج کند.
نظری به محوریت بورس تهران در مورد بازنگری در مورد دستورالعمل مربوط به قراردادهای آتی اشاره  کرد و افزود: به دنبال راه ­اندازی موفق معاملات برخط قراردادهای اختیار معامله در آبان­ ماه 1396 و با تکیه بر تجربیات بدست آمده، از اواسط پاییز 1396، دستورالعمل مربوط به قراردادهای آتی در کارگروه مشتقه (متشکل از سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکت­ های بورس اوراق بهادار تهران، مدیریت فناوری بورس تهران و سپرده ­گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه) و با محوریت بورس تهران مورد بازنگری قرار گرفت تا زمینه برای تحول بازار آتی سهام و به ­ویژه انتشار قراردادهای آتی سبد سهام فراهم شود.
وی ادامه داد: نسخه نهایی دستورالعمل در قالب کارگروه مذکور تهیه شده و سرانجام در تاریخ 16/12/1396 به تصویب هیئت­ مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسیده و ابلاغ شد. از جمله نکات لحاظ ­شده در تهیه دستورالعمل جدید، یکپارچه­ سازی فرآیندهای اجرایی و معاملاتی و نیز سامانه مدیریت ریسک قراردادهای آتی با قراردادهای اختیار معامله، تسهیل فرآیند تسویه نهایی با ایجاد امکان تسویه نقدی، حذف سطح کارگزار از فرآیند الزام تأمین وجوه تضمین و نیز تعمیم دارایی پایه قراردادهای آتی به همه انواع اوراق بهادار بوده است.
رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین،  قرارداد آتی سبد سهام  را دارای تمام ویژگی­ ها و مزایای عمومی قراردادهای آتی دانست و گفت: به­ طور کلی، قرارداد آتی سبد سهام نوعی قرارداد آتی با کارکرد آتی شاخص و با قابلیت تحویل فیزیکی سبد سهام در سررسید بوده و تمامی ویژگی­ ها و مزایای عمومی قراردادهای آتی را دارا می­ باشد که عملاً در کنار قراردادهای اختیارمعامله، حلقه کامل ­کننده زنجیره ابزارهای مالی پوشش ریسک موجود در بازار سرمایه ایران خواهد بود.
وی به مزایای قرارداد آتی سبد سهام اشاره کرد و افزود:  قرارداد آتی سبد سهام سرمایه­ گذاران را قادر می ­سازد تا بدون نیاز به تحلیل تک ­تک شرکت ­های پذیرفته ­شده در بورس تهران، با داشتن تحلیل از شرایط کلان بازار و یا یک صنعت خاص اقدام به شناسایی سود نمایند. نوسانات شاخص­ های بورسی از سوی فعالان بازار سرمایه و حتی افرادی که آشنایی چندانی با بازار سرمایه و بورس ندارند، قابل درک و فهم بوده و لذا دامنه مخاطبان و سرمایه­ گذاران بالقوه بازار آتی سبد سهام بسیار وسیع­تر از قرارداد آتی تک ­سهم می ­باشد.
به علاوه هزینه ­های معاملاتی این بازار (اعم از تک­ سهم و سبد سهام) بسیار کمتر از بازار سهام بوده و معاملات آن معاف از مالیات است. همچنین وجود ابزاری مانند آتی سبد سهام می ­تواند به پیش ­بینی صحیح­ تر جهت حرکت بازار سرمایه و تعدیل تحلیل­ های خوشبینانه یا بدبینانه از اهداف عدد شاخص ­های بورسی منجر شود.
وی گفت: مبنای محاسبات سبد سهام که به­ طور دقیق ­تر سبد پایه نامیده می­ شود، بر اساس تشکیل یک دارایی تحت عنوان سبد مرجع (سبدی متناظر با سبد شاخص موردنظر) و کوچکتر کردن سبد مرجع با یک مضرب معین (مضرب سبد) انجام می ­شود. سبد حاصله که همان سبد پایه می باشد، سبدی همگن با سبد مرجع بوده و قابلیت تبدیل به دارایی پایه قرارداد آتی را دارد و باید توسط فروشنده قرارداد آتی سبد در سررسید، به خریدار قرارداد تحویل داده شود. به عبارت دیگر، درون سبد پایه دقیقاً سهام متناظر شاخص مربوطه و با همان نسبت وجود دارد.
نظری تصریح کرد: نکته حائز اهمیت در نحوه تعیین ترکیب سبد پایه قرارداد آتی سبد سهام، محاسبه مقدار مضرب سبد می­ باشد که از نسبت ارزش سبد پایه به ارزش سبد مرجع به­ دست می ­آید. ارزش سبد مرجع در هر زمان مقداری قابل محاسبه و معلوم است. ولی تعیین مقدار پارامتر ارزش سبد پایه مستلزم رعایت سه شرط مهم می ­باشد. مقدار ارزش سبد پایه باید به گونه ­ای انتخاب شود که (1) با فرض ثابت ­بودن دیگر پارامترها، قرارداد آتی مبتنی بر سبد پایه بازدهی ­ای دقیقاً برابر با بازدهی شاخص را داشته، (2) بتای سبد پایه نسبت به شاخص مربوطه، برابر با یک بوده و (3) مضرب سبد در کل دوره معاملاتی قرارداد آتی، ثابت بماند و تنها در صورت اقدامات شرکتی سهام هر یک از ناشران موجود در سبد مرجع و یا بازنگری ترکیب شاخص مربوطه، تغییر یابد. جایگزینی عدد شاخص مربوطه به جای ارزش سبد پایه، هر سه شرط مذکور را می­ پوشاند. در اینجا ذکر این نکته خالی از لطف نیست که سرمایه­ گذاران در بازار آتی سبد سهام، تنها در سررسید نیاز به اطلاع از محتویات سبد پایه داشته و ترکیب سبد پایه و تعداد هر یک از سهام داخل آن، تأثیری بر روی تصمیمات آنها در اتخاذ موقعیت و استراتژی­ های معاملات ندارد. هرچند سرمایه ­گذار برای به دست آوردن ترکیب سبد پایه، کافی است تنها دو پارامتر عدد شاخص و ارزش بازار سبد مرجع را در اختیار داشته باشد.
وی ادامه داد: اهرم در نظر گرفته شده برابر با 5 بوده و در کل طول دوره معاملاتی ثابت است و صرفاً در صورت تغییر ضرائب وجوه تضمین تغییر می ­کند. لذا در بازار آتی بورس تهران، ریسک تغییر اهرم، ناشی از نوسانات قیمتی قراردادهای آتی ویا دارایی پایه، وجود ندارد. همچنین در تسویه نهایی قراردادهای آتی سبد سهام، اولویت با تسویه فیزیکی بوده و تسویه نقدی تنها در صورت توافق طرفین در سررسید قرارداد قابل انجام است.
رئیس اداره عملیات بازار ابزارهای نوین در پایان ابراز امیدواری کرد: با ایجاد ابزارهای تشویقی برای کارگزاران و نیز پیوستن همه شرکت­ های OMS به بازار ابزارهای مشتقه بورس تهران به ­ویژه آتی سبد، شاهد شکوفایی این ابزارها، افزایش نقدشونگی و بالارفتن میزان مشارکت سرمایه­ گذاران حقیقی و حقوقی در این بازار بوده و حتی در آینده ­ای نزدیک بتوان قراردادهای اختیار معامله سبد سهام را که تأییدیه کمیته فقهی سبا را دارا است، در بورس تهران عملیاتی کرد.