یک استاد دانشگاه گفت:
«قطع روابط دیپلماتیک عربستان و ایران در شرایط کنونی منطقه بحران زده
خاورمیانه که بیش از هر زمان دیگر حل و فصل منازعات آن نیازمند گفتگوهای
منطقه ای است نه تنها گسترش افراط گرایی و تروریسم را به همراه خواهد داشت
بلکه هزینه بازیگران منطقه ای و جهانی را نیز برای کنترل تروریسم بین
المللی و بحران های منطقه ای افزایش خواهد داد.»
بعد از تصمیم
عربستان برای قطع روابط دیپلماتیک با ایران اکنون چند کشور دیگر از جمله
بحرین، سودان و جیبوتی نیز روابط خود با ایران را قطع کردند. امارات نیز
روابط خود را در سطح کاردار تقلیل داده است. قطع روابط این کشورها و به
خصوص عربستان با ایران چه تاثیری بر تحولات منطقه خواهد داشت؟ آیا ترکیه از
کاهش روابط ایران با امارات منتفع خواهد شد؟
دکتر رحمت حاجی مینه پژوهشگر و کارشناس مسائل بین الملل، گفت: «در حوزه سیاست بین الملل هر اقدام و رفتاری برگرفته از علل و اهداف
خاصی می باشد که اجرای آن یک بهانه جدی را می طلبد. از این منظر می توان
گفت قطع روابط دیپلماتیک عربستان با ایران نتیجه انباشت اختلافات ریاض با
تهران در منطقه خاورمیانه بر سر موضوعات مختلف است که بحث حمله به سفارت
خانه عربستان بهانه لازم را به دست ریاض داد تا با استفاده از آن تلاش کنند
زمین بازی را به نفع خود تغییر دهند.»
وی ادامه داد: «خصوصا اینکه
ایران در آستانه قرار گرفتن در مسیر مثبت پسابرجام قرار گرفته و انتظار می
رفت که در دوره پیش روی بعد از برداشتن تحریم ها بتواند در حوزه سیاسی و
دیپلماتیک چه در منطقه و چه در سطح جهانی نقش پررنگ تری را ایفا کند،
واقعیتی که زیاد خوشایند عربستان و برخی از بازیگران دیگر منطقه ای نبود.»
این
استاد دانشگاه افزود: «لذا عربستان که یکی از مخالفان برجام و همچنین یکی
از رقبای منطقه ای ایران در خاورمیانه است تلاش کرد تا با استفاده از
موقعیت پیش آمده سعی کند ضمن سرپوش گذاشتن بر پرونده نقض حقوق بشر خود در
اجرای اعدام مخالفین خود که با اعتراض گسترده افکار عمومی در داخل و خارج
روبرو شده بود، تمرکز افکار عمومی و مجامع بین المللی را به واکنش ایران
خصوصا حمله به سفارت این کشور سوق دهد تا از این طریق کشورهای عربی را با
خود همراه کند و قدرت های بزرگ جهانی را نیز به واکنش علیه این اقدام ایران
تحریک نماید.»
حاجی مینه درباره قطع روابط دیپلماتیک چند کشور دیگر
با ایران گفت: «به نظر می رسد عربستان با این اقدام تلاش کرد تا با قطبی
کردن فضای منطقه بر اساس متغییر های هویتی و فرقه ای، کشورهای عربی خصوصا
اعضای شورای همکاری خلیج فارس را در یک شرایط انتخاب قرار دهد که در این
باره می توان کشورها را به دو دسته طبقه بندی کرد.»
وی ادامه داد:
«دسته اول کشورهایی هستند که سریعا از رفتار عربستان تبعیت کردند مانند
بحرین که حفظ نظام سیاسی اش در مقابل مخالفان را مدیون مداخلات و پشتیبانی
عربستان می داند و یا کشورهایی که ادامه بقای سیاسی حزب حاکم آنها به کمک
های مالی عربستان وابسته است.»
وی افزود: «دسته دوم کشورهایی هستند
که با توجه به روابط تاریخی و حجم روابط و مبادلات اقتصادی و تجاری خود با
تهران سعی خواهند کرد که علی رغم همراهی ضمنی با عربستان در واکنش به اقدام
ایران، روابط خود را با تهران حفظ کنند و حداکثر آن را تقلیل دهند.»
این
کارشناس مسائل خاورمیانه در خصوص تاثیر این اتفاق بر بحران های منطقه ای
گفت: «در شرایطی که پس از گذشت پنج سال از بحران سوریه با تصویب قطعنامه
2254 در شورای امنیت انتظار می رفت امید به یافتن راه حل سیاسی و دیپلماتیک
از طریق نشست بین المللی با شرکت همه بازیگران منطقه ای تقویت شده باشد؛
قطع روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان به دلیل مسدود شدن راه گفتگو و
مذاکره دو بازیگر تاثیرگذار می تواند باعث تشدید و تداوم بحران های منطقه
ای خصوصا مقابله با تروریسم شود.»
دکتر حاجی مینه درباره موضع ترکیه
در قبال بحران پیش آمده میان ایران و عربستان گفت: «یکی از پیامدهای شرایط
پیش آمده در روابط ایران و عربستان، بازتعریف نقش بازیگران منطقه ای خواهد
بود. تاکنون ترکیه در مورد مسائل منطقه ای به خصوص بحران سوریه اختلافات
جدی با ایران داشته و با قرارگرفتن آنکارا در لیست ائتلاف به اصطلاح نظامی
-اسلامی 34 کشور به رهبری عربستان، نزدیکی ترکیه و عربستان در قبال تحولات
منطقه بیشتر نمایان شد.»
وی ادامه داد: «اما در مورد موضع آنکارا
نسبت به قطع روابط دیپلماتیک ایران و عربستان می توان گفت با توجه به رفتار
ترکیه نسبت به ایران در دوران جنگ تحمیلی و همچنین زمان اعمال تحریم های
بین المللی علیه ایران بنظر می رسد آنکارا تلاش خواهد کرد که از این شرایط
به وجود آمده برای ارتقای جایگاه منطقه ای خود در نقش یک میانجی ظاهر شود.»
وی
افزود: «نقشی که قبلا هم ترکیه براساس آن سعی کرده بود جایگاه استراتژیک
خود را در معادلات منطقه ای و حتی جهانی ارتقا دهد اما پس از سال 2010 در
طول تحولات خاورمیانه به دلیل اشتباه محاسباتی و دیدگاههای فرقه گرایانه
خود درگیر منازعات منطقه ای گردید و نقش میانجی گری آن اعتبارش را از دست
داد.»
این پژوهشگر روابط بین الملل تصریح کرد: «لذا سیاست خارجی
ترکیه که در طول سال های گذشته با توجه به شرایط منطقه تغییرات جدی را شاهد
بوده است این بار هم به نظر می رسد که ترک ها از این وضعیت به عنوان یک
فرصت برای بازتعریف و احیای نقش منطقه ای خود مبتنی بر میانجی گری استفاده
کنند.»
وی ادامه داد: «از سوی دیگر ترکیه که از قبل به دلیل از دست
رفتن بازارهای سوریه و تا اندازه ای عراق و همچنین تحریم های اخیر روسیه با
کاهش رشد اقتصادی روبرو شده است سعی می کند از شرایط پیش آمده نیزبرای
ترمیم روابط خود با ایران که در نتیجه قطع روابط دیپلماتیک عربستان و برخی
کشورهای دیگر میزانی از حجم مبادلات تجاری اش کاهش خواهد یافت، بهره برداری
کند.»
حاجی مینه درباره برندگان و بازندگان قطع روابط دیپلماتیک
ایران و عربستان گفت: «برندگان و بازندگان قطع روابط دیپلماتیک ایران و
عربستان به عنوان دو قدرت منطقه ای را می توان در چند سطح تحلیل کرد، در
سطح نخست این یک تقسیم بندی مفهومی است به این معنی که قطع روابط دو بازیگر
می تواند به معنای پایان دیپلماسی و شیوه های مسالمت آمیز حل و فصل
اختلافات و آغاز روش های قهر آمیز و افراطی و غیر دیپلماتیک باشد.»
وی
افزود: «در سطح دوم که شامل حوزه عینی سیاست می شود می توان گفت که
تروریسم و افراط گرایی در منطقه تشدید خواهد شد و جریان های تندرو و افراطی
با بهره برداری از شرایط موجود سعی خواهند کرد از این خلاء دیپلماتیک بهره
برداری کنند. شرایطی که نه تنها امنیت دولت ملت های منطقه ای را تهدید
خواهد کرد بلکه به دلیل ماهیت جهانی تروریسم و تداوم آثار آن از جمله بحران
پناهندگان، بازیگران جهانی را نیز با تهدیدات امنیتی در سطوح چندگانه
اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روبرو می کند.»
حاجی مینه در خصوص سطح سوم
هم گفت: «از یک منظر می توان پیامدهای این رفتار عربستان در قطع روابط خود
با ایران را در سطح جهان اسلام دید، به این شکل که قطع روابط دو قدرت
تاثیرگذار جهان اسلام که الگوهای متفاوتی از اسلام ارائه می کنند باعث
تشدید قطبی شدن فضای جهان اسلام خواهد شد. در نتیجه جهان اسلام را بیشتر
درگیر اختلافات داخلی خود خواهد کرد تا این که به موضوعاتی همچون سرنوشت
فلسطین و بحران اسرائیل- اعراب بپردازند که برای بیش از شش دهه از موضوعات
اصلی جهان اسلام و خاورمیانه بوده است.»
این استاد دانشگاه تصریح
کرد: «در مجموع می توان گفت قطع روابط دیپلماتیک عربستان و ایران در شرایط
کنونی منطقه بحران زده خاورمیانه که بیش از هر زمان دیگر حل و فصل منازعات
آن نیازمند گفتگوهای منطقه ای است نه تنها گسترش افراط گرایی و تروریسم را
به همراه خواهد داشت بلکه هزینه بازیگران منطقه ای و جهانی را نیز برای
کنترل تروریسم بین المللی و بحران های منطقه ای افزایش خواهد داد.»
وی
افزود: «لذا برای مقابله با تروریسم بین المللی که امروز همه کشورها را به
گونه ای تهدید می کند باید ابتدا تلاش شود ضمن جلوگیری از گسترش دامنه
بحران کنونی قطع روابط دیپلماتیک که زمینه های رشد افراط گرایی و تروریسم
را در منطقه تقویت می کند، عادی سازی روابط دو قدرت بزرگ منطقه ای در
اولویت سیاست های منطقه ای و جهانی کشورها قرار گیرد.»
