اثر بنزین بر نرخ تورم

به گزارش ایران اکونومیست؛ اطلاع با ما نوشت: بنزین : اگرچه بنزین در اقتصاد ایران کالایی حساس و سیاسی محسوب می‌شود، اما داده‌های رسمی نشان می‌دهد اثر مستقیم آن بر نرخ تورم محدود است. نقش اصلی بنزین نه در وزن آماری آن در سبد مصرف، بلکه در کانال انتظارات تورمی و شیوه سیاست‌گذاری دولت ظاهر می‌شود. بررسی تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد تورم پایدار ایران ریشه در کسری بودجه، رشد نقدینگی و ضعف سیاست‌های پولی دارد؛ نه در قیمت یک قلم انرژی.

تورم مزمن ایران؛ مسئله‌ای عمیق‌تر از شوک‌های قیمتی

تورم در اقتصاد ایران پدیده‌ای کوتاه‌مدت یا مقطعی نیست. طی دهه‌های گذشته، اقتصاد ایران به‌ندرت تورم تک‌رقمی را تجربه کرده و نوسان‌های شدید قیمتی به بخشی از واقعیت روزمره خانوارها تبدیل شده است. ریشه این وضعیت را باید در ناترازی‌های ساختاری جست‌وجو کرد؛ از کسری مزمن بودجه گرفته تا رشد مداوم نقدینگی و ضعف نظام بانکی.
در چنین چارچوبی، تغییر قیمت یک کالا—even کالایی به‌ظاهر کلیدی مانند بنزین—نمی‌تواند توضیح‌دهنده تورم پایدار باشد.

وزن بنزین در سبد مصرف؛ کمتر از تصور عمومی

برخلاف حساسیت اجتماعی بالا، بنزین سهم کوچکی در شاخص قیمت مصرف‌کننده دارد. براساس ضرایب رسمی، وزن مستقیم بنزین و سوخت در سبد CPI کمتر از آن است که بتواند به‌تنهایی جهش‌های تورمی بزرگ ایجاد کند.
این شکاف میان «ادراک عمومی» و «واقعیت آماری» یکی از دلایل اصلی بزرگ‌نمایی نقش بنزین در تورم است.

مسیر هزینه؛ اثر واقعی اما محدود

افزایش قیمت بنزین از طریق بالا رفتن هزینه حمل‌ونقل می‌تواند بر قیمت کالاها اثر بگذارد. با این حال، بررسی ساختار قیمت بسیاری از کالاهای مصرفی نشان می‌دهد هزینه انرژی تنها یکی از اجزای قیمت نهایی است و معمولاً سهم غالب را ندارد.
بنابراین کانال هزینه‌ای بنزین وجود دارد، اما اثر آن نه گسترده است و نه پایدار.

انتظارات تورمی؛ جایی که بنزین اثرگذار می‌شود

نقش اصلی بنزین در تورم ایران از مسیر انتظارات تورمی شکل می‌گیرد. افزایش قیمت سوخت، در ذهن فعالان اقتصادی به‌عنوان نشانه‌ای از فشار مالی دولت یا آغاز موج جدید تعدیل قیمت‌ها تفسیر می‌شود.
در چنین شرایطی، بنگاه‌ها قیمت‌ها را پیش‌دستانه افزایش می‌دهند و خانوارها نیز رفتارهای احتیاطی نشان می‌دهند؛ واکنش‌هایی که می‌تواند تورم را به‌طور موقت تشدید کند، حتی اگر افزایش هزینه واقعی رخ نداده باشد.

تجربه‌های تاریخی؛ شوک کوتاه، تورم بلند

مرور تجربه‌های گذشته اصلاح قیمت بنزین نشان می‌دهد که اثر تورمی آن معمولاً کوتاه‌مدت است. در اغلب موارد، تورم ماهانه برای چند ماه افزایش می‌یابد، اما پس از تخلیه شوک، روند تورم به مسیر قبلی بازمی‌گردد.
ادامه تورم بالا معمولاً به سیاست‌های پولی، رشد پایه پولی و تحولات ارزی مربوط است؛ نه به خود قیمت بنزین.

تثبیت قیمت بنزین؛ درمان یا تعویق بحران؟

ثابت نگه داشتن قیمت بنزین در یک اقتصاد تورمی، به معنای گسترش یارانه پنهان انرژی است. این یارانه یا از بودجه عمومی تأمین می‌شود یا از مسیر استقراض و خلق پول؛ مسیری که در نهایت فشار تورمی را به آینده منتقل می‌کند.
از این منظر، عدم اصلاح قیمت بنزین نیز می‌تواند به همان اندازه افزایش آن تورم‌زا باشد، با این تفاوت که اثر آن تدریجی و پنهان است.

سیاست جبرانی؛ حلقه مفقوده اصلاحات

اصلاح قیمت بنزین بدون بسته جبرانی شفاف، ریسک اجتماعی و تورمی بالایی دارد. تجربه‌های موفق نشان می‌دهد حمایت هدفمند از دهک‌های پایین، توسعه حمل‌ونقل عمومی و بازتوزیع منابع حاصل از اصلاح قیمت، شرط لازم موفقیت این سیاست است.
در غیاب این ابزارها، تمرکز بر بنزین بیشتر به تشدید انتظارات تورمی منجر می‌شود تا مهار تورم.

بنزین علت نیست، نشانه است

بنزین در اقتصاد ایران بیش از آنکه «عامل تورم» باشد، نشانه‌ای از ضعف‌های عمیق سیاست‌گذاری اقتصادی است. تا زمانی که اصلاحات ساختاری در بودجه، نظام بانکی و سیاست پولی انجام نشود، هیچ تصمیم قیمتی درباره بنزین نمی‌تواند تورم را مهار کند.
تورم ایران مسئله‌ای فراتر از قیمت سوخت است؛ و تمرکز افراطی بر بنزین، گاه تنها صورت‌مسئله را پررنگ می‌کند، نه راه‌حل را.

این گزارش بر پایه بررسی‌های تحریریه اطلاع باما و مرور داده‌های منتشرشده در رسانه‌های کشور تنظیم شده است.