محمد شاهدی روز پنج شنبه در گفتوگو با خبرنگار علمی ایران اکونومیست، درباره شرایط اقلیمی ایران از وضعیت منابع آبی، سرانه مصرف و راهکارهای برون رفت از وضعیت تنش آبی در بازههای زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت اظهار داشت: آمار تقریبی مصرف سرانه آب دنیا ۱۲۰ لیتر و ایران بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر است.
وی در ادامه گفت: وزارت نیرو مصرف آب کشاورزی ایران را حدود ۹۰ درصد اعلام میکند، در حالیکه وزارت جهاد کشاورزی اعتقاد دارد مصرف کشاورزی خیلی کمتر از این مقدار است. اما واقعیت چیزی دیگری را بیان میکند.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به اینکه با تغییر اقلیم، خشکسالی و استفاده بیرویه و مدیریت نادرست و غیرعلمی وضعیت منابع آب کشور در حالت بحرانی قرار دارد، تصریح کرد: رودخانهها در حال خشک شدن هستند یا خشک شدهاند، چون با ایجاد سد و استفاده از آب آنها در بالا دست، آب زیادی در رودخانهها جاری نمیشود و سهم محیط زیست را در نظر نمی گیرند.
شاهدی ادامه داد: با افزایش حفر چاههای غیرمجاز، از آبهای زیر زمینی تا حد رساندن خیلی از زمین های کشاورزی به حالت بحرانی، مصرف شده است و از آن طرف قناتهای طبیعی خشک شده و آبخوانهای بسیاری درحال تخریب و فرو نشست هستند، به نحوی که فرو نشست زمین به شهرها رسیده و تخریب زیرساختها و حتی آثار باستانی آغاز شده است.
وی معتقد است که اگر با این روند پیش برویم در آینده نزدیک نمیتوانیم بیش از ۵۰ درصد نیاز غذایی کشور را تامین کنیم. در شرایط فعلی خشکسالی و کاهش بارندگی و مصرف بیرویه آب، باعث شده است، اکثر سدهایی که آب تهران را تامین میکنند در حال خالی شدن باشند و در آینده نزدیک مجبور خواهیم شد از آبهای زیر زمینی تهران که معمولا از نظر نیترات آلودگی بالایی دارند، استفاده کنیم.
علل تنشهای آبی
این استاد دانشگاه معتقد است که دریاچهها و تالابها خشک شده یا درحال خشک شدن هستند و سهم آب رودخانه های مرزی و شرقی ما یا به صفر رسیده یا کم شده است و در مجموع از نظر منابع آبی در شرایط بحرانی هستیم.
وی فرهنگ و قانون را ۲ عامل کنترل کننده و مدیریت خوب رفع تنشهای آبی در کشور دانست و گفت: هر ۲ موارد در کشور ما ضعیف شده و دستخوش عواملی است که منافع کلی و آینده کشور را در نظر نمیگیرد. به عنوان نمونه موتور پمپ به کشور آمد بدون اینکه فرهنگ استفاده درست از آن فراهم شود و قوانین هم جدی گرفته نشد، در نتیجه فاجعه تخریب آبخوانها اتفاق افتاد.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم در بخش دیگری از گفتوگو با خبرنگار ایران اکونومیست، راهکار احیای منابع آب مناطق مرکزی و دشتهایی که در حال فرو نشست هستند را تعطیلی کشاورزی عادی عنوان کرد و گفت: باید به جای آن از روشهای کشاورزی با مصرف بسیار کم و قابل کنترل استفاده کرد. همچنین با تصفیه فاضلابها آن را برای صنایع و فضای سبز مورد استفاده قرار و فضای سبز این مناطق را به سوی درختان و گیاهان کم آب بر سوق داد.
شاهدی اظهار داشت: کار درست این بوده که صنایع آب بَر، مانند فولاد، آهن، فولاد آلیاژی، تولید تیرآهن و امثال آن در سواحل خلیج فارس و عمان باشد و اینگونه هم برنامهریزی شده بود اما آن را به مناطق کم آب منتقل کردند. حال آنکه باید واحدهای آب بر را در حاشیه خلیج فارس و عمان ایجاد و از آب شیرینکن برای آنها استفاده کنیم.
راهکارهای تنشهای آبی
وی در تکمیل راهکارهای پیشنهادی کاهش تنشهای آبی گفت: آب های شور داخلی و فاضلاب ها را باید تصفیه و برای صنایع آب بر مناطق کم آب استفاده کنیم. بخشی از تولیدات کشاورزی در گلخانهها و زمینهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان تولید شود و تولید محصولات دریا محور مثل تولید ماهی در قفس را در این سواحل توسعه داد.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم ادامه داد: همچنین باید از هدر رفتن آب در لولههای شهری جلوگیری کنیم، مصرف آب شرب و شهری را از ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر برای هر نفر به ۱۰۰ لیتر به هر نفر تقلیل دهیم (کالیفرنیا با برنامه ریزی و صرفه جویی در مصرف این کار را انجام داده است).
شاهدی افزود: البته آب شیرینکن و لوله کشی و انتقال آب از خلیج فارس به گل گهر و چادرملوی اردکان یزد و ذوب آهن و فولاد اصفهان انجام شده است گرچه آب انتقال یافته خیلی گران است و مصرف انرژی زیادی نیاز دارد اما این آب برای کشاورزی به هیچ وجه قابل استفاده نیست چون محصول تولیدی آن خیلی گران تمام میشود ولی برای زنده نگه داشتن برخی صنایع مجبوریم چنین کاری را انجام دهیم زیرا در جای مناسب استقرار نیافتند.
وی تاکید دارد که الگوی کشت و تولید محصولات باید اصلاح شود و بر اساس محدودیت منابع آبی کشت ها انجام گیرد. همچنین الگوی مصرف غذا نیاز به اصلاحات دارد و باید اسراف و تلفات را کاهش دهیم و تعادل را در توزیع و تامین غذای جامعه ایجاد کنیم.
این استاد دانشگاه این را هم گفت که در شرایط فعلی مصرف برنج، گندم، روغن و شکر جامعه بیش از معدل مصرف جهان است، در حالیکه مصرف زیاد این اقلام باعث رشد بیماریها و مصرف بیش از حد دارو خواهد شد. با این راهکارها شاید برای آب کشور برنامه ریزی درستی انجام شود.