هوش مصنوعی؛ تحول‌ساز یا تهدیدی نوظهور برای سلامت روان؟

در حالی که ابزارهای هوشمند می‌توانند موجب ارتقای خدمات سلامت شوند، شواهد علمی حاکی از آن است که استفاده‌ افراطی از چت‌بات‌های همدل، الگوریتم‌های محتوامحور و دستیارهای هوشمند ممکن است به وابستگی روانی و رفتارهای شبه‌اعتیادی منجر شود.

مطالعات اخیر نشان داده‌اند:

- وابستگی هیجانی برخی کاربران به چت‌بات‌هایی مانند Replika در زمان قطع ارتباط، اضطراب و افسردگی ایجاد کرده است.

- استفاده مداوم از الگوریتم‌های پلتفرم‌هایی نظیر TikTok باعث کاهش کنترل فرد بر زمان و تحریک بیش‌فعال سیستم پاداش مغز شده است.

- اتکای شناختی به تصمیم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی موجب کاهش عملکرد اجرایی مغز و تضعیف تصمیم‌گیری مستقل می‌شود.

ویژگی‌های این وابستگی شامل تمایل وسواسی به استفاده، ناتوانی در کاهش مصرف، کاهش تعاملات واقعی و بروز علائم روانی هنگام محرومیت از فناوری است.

پیامدهای این روند می‌تواند شامل اختلال در رشد هیجانی نوجوانان، تضعیف نقش‌های اجتماعی و خانوادگی و افزایش تنهایی تکنولوژیک شود؛ عاملی که با افسردگی و خودکشی ارتباط دارد.

توصیه‌ها:

- طراحی ابزارهای هوشمند با الگوریتم‌های ایمن و غیر اعتیادآور

- پایش رفتار کاربران و آموزش سواد دیجیتال در مدارس و خانواده‌ها

- حمایت از پژوهش‌های بومی در زمینه سلامت روان دیجیتال

اکنون زمان آن است که سیاست‌گذاری برای پیشگیری از اعتیاد فناورانه همچون اعتیاد به مواد مخدر و افیونی، در دستورکار نظام سلامت قرار گیرد.

*معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد