دست رد بورس به سینه کریپتو

به گزارش ایران اکونومیست به نقل از صدای بورس؛ با رشد شتابان اقتصاد دیجیتال و گسترش سرمایه‌گذاری در حوزه رمزارزها، بحث راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر ارزهای دیجیتال به یکی از موضوعات داغ در محافل مالی کشور تبدیل شده است.

اگرچه بازار رمزارزها در ایران همچنان با چالش‌هایی نظیر نبود قانون‌گذاری شفاف و ریسک‌های امنیتی مواجه است، اما زمزمه‌های جدی‌تری درباره طراحی و راه‌اندازی نخستین صندوق رمزارزی در چارچوب بازار سرمایه به گوش می‌رسد. این تحول در صورت تحقق، می‌تواند هم فرصت‌هایی نو برای سرمایه‌گذاران فراهم آورد و هم آزمونی مهم برای نهادهای ناظر به شمار رود. در سال‌های اخیر، استقبال عموم مردم از بازار ارزهای دیجیتال به دلایلی مانند دسترسی آسان، بازدهی بالا و عدم وابستگی به نهادهای مالی سنتی، افزایش یافته است. با وجود هشدارهای نهادهای نظارتی و نبود مقررات دقیق، حجم قابل توجهی از نقدینگی در این بازار جریان دارد. همین مسئله باعث شده است تا برخی از کارشناسان پیشنهاد دهند که بخشی از این سرمایه‌گذاری‌ها از طریق صندوق‌های رمزارزی به بازار رسمی هدایت شود. صندوق ارز دیجیتال، ابزاری است که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد بدون نیاز به خرید مستقیم رمزارز، در نوسانات این بازار مشارکت کنند. این مدل از سرمایه‌گذاری، از طریق سبدی متشکل از دارایی‌های دیجیتال و با مدیریت حرفه‌ای، ریسک‌ها را تا حدی کاهش می‌دهد و در عین حال امکان بهره‌برداری از رشد بازار را فراهم می‌سازد. با وجود جذابیت ظاهری این ابزار نوین، سازمان بورس و اوراق بهادار ایران تاکنون موضعی محتاطانه در قبال آن اتخاذ کرده است؛ در صورتی که این نهاد از سال گذشته مطالعات کارشناسی درباره امکان‌سنجی راه‌اندازی چنین صندوق‌هایی را آغاز کرده، اما هنوز تصمیم قطعی اتخاذ نشده است.

دلیل تعلل راه‌اندا زی اولین ETF کریپتو
مهم‌ترین دغدغه سازمان بورس، نبود چارچوب‌های قانونی روشن برای معاملات رمزارزی در کشور و نگرانی از سوءاستفاده‌های احتمالی است. از منظر این نهاد ناظر، ورود مستقیم رمزارزها به بازار سرمایه بدون پیاده‌سازی استانداردهای شفافیت، امنیت و ریسک‌سنجی، می‌تواند تهدیدی برای اعتماد عمومی به بورس باشد. همچنین، یکی از شروط اصلی سازمان بورس برای راه‌اندازی چنین صندوق‌هایی، هماهنگی کامل با بانک مرکزی، مرکز ملی فضای مجازی و سایر نهادهای حاکمیتی است؛ چراکه تنظیم مقررات برای دارایی‌های دیجیتال نیازمند رویکردی فرابخشی است. با وجود ملاحظات نهادهای ناظر، برخی اقتصاددانان و فعالان بازار سرمایه معتقدند راه‌اندازی صندوق‌های رمزارزی می‌تواند تحولی مثبت در ساختار مالی کشور رقم بزند. آن‌ها بر این باورند که این ابزار نوین می‌تواند بخشی از نقدینگی سرگردان را جذب کند، تنوع ابزارهای مالی در بورس را افزایش دهد و زمینه ورود نسل جوان و علاقه‌مند به فناوری را به بازار سرمایه فراهم کند. به‌علاوه، شفاف‌سازی معاملات رمزارزی از طریق صندوق‌های تحت نظارت می‌تواند به کاهش تخلفات، جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی و افزایش اعتماد عمومی نسبت به این نوع دارایی‌ها منجر شود. تجربه کشورهای پیشرو در این زمینه مانند آمریکا و کانادا نیز نشان می‌دهد که صندوق‌های رمزارزی در صورت طراحی صحیح، می‌توانند نقش مکملی برای بازارهای مالی ایفا کنند.

الزامات راه‌اندازی صندوق ارزهای دیجیتال
با این حال، تحقق این ایده مستلزم فراهم‌سازی زیرساخت‌هایی است که در حال حاضر تنها بخشی از آن‌ها در کشور مهیا شده است. ایجاد سامانه‌های تسویه و نگهداری امن دارایی‌های دیجیتال، طراحی شاخص‌های قیمت‌گذاری معتبر و تدوین دستورالعمل‌های نظارتی از جمله پیش‌نیازهایی هستند که باید پیش از راه‌اندازی عملیاتی این صندوق‌ها مورد توجه قرار گیرند. همچنین، تعیین تکلیف حقوقی رمزارزها و جایگاه آن‌ها در ساختار پولی کشور، نقشی کلیدی در موفقیت یا شکست این صندوق‌ها خواهد داشت. بدون پشتوانه قانونی مشخص، سرمایه‌گذاران نیز با اطمینان وارد این حوزه نخواهند شد. به نظر می‌رسد بازار سرمایه ایران در آستانه تجربه‌ای نو در تعامل با اقتصاد دیجیتال قرار دارد. صندوق‌های ارز دیجیتال، در صورتی که با نگاهی جامع و با هماهنگی نهادهای سیاست‌گذار طراحی شوند، می‌توانند به یکی از ابزارهای کارآمد برای جذب سرمایه‌های نو، ارتقای بازار سرمایه و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد در برابر نوسانات بیرونی تبدیل شوند. اما تا تحقق کامل این طرح، هنوز راهی پر از ابهام و نیازمند گفت‌وگوی کارشناسی پیش روی سیاست‌گذاران قرار دارد.

چگونگی معاملات صندوق رمز ارز
میلاد معماریان، مدیرعامل فیروزه دیجیتال که در اجرای این پروژه مشارکت دارد، در گفت‌وگو با اطلاعات بورس به تشریح آخرین سازوکارها و روند راه‌اندازی صندوق ارزهای دیجیتال در بورس ایران اشاره کرد و می‌گوید: «در حال حاضر فرایند ارائه طرح به سازمان بورس آغاز شده و در حال پیگیری آن هستیم. این صندوق قرار است با محوریت گروه مالی فیروزه راه‌اندازی شود و ما در گروه فیروزه در تلاشیم طرحی را به سازمان بورس ارائه کنیم تا بتوانیم موافقت و مجوز تأسیس این صندوق را بگیریم. فرایند کار آغاز شده و در مسیر هستیم.»وی درباره بازخورد اولیه از این پروژه می‌گوید: «در حال حاضر فیدبک نهایی دریافت نشده اما امیدواریم روند بررسی‌ها مثبت باشد. همچنان در تلاشیم الزامات و نگرانی‌هایی را که وجود دارد، شناسایی و برای آنها راه‌حل‌هایی طراحی کنیم.»مدیرعامل فیروزه دیجیتال درباره امکان راه‌اندازی صندوق رمزارز در سال جاری تصریح می‌کند: «شاید راه‌اندازی چنین صندوقی نیازمند زمان بیشتری باشد، با این حال سازمان بورس در حال فراهم‌سازی زیرساخت‌هایی در این زمینه است.» وی درباره دامنه نوسان این صندوق‌ نیز می‌گوید: «جزئیات هنوز نهایی نشده اما پیش‌بینی می‌شود رفتار آن مشابه صندوق‌های طلا باشد؛ به این معنا که قیمت‌گذاری آن بر اساس دارایی مرجع بیرونی انجام می‌شود ولی در عین حال باید محدودیت‌های بورس ایران مانند دامنه نوسان رعایت شود. برای مثال، اگرچه ممکن است در بازار جهانی نوسان قیمت شدیدتر باشد اما سیاست‌های سازمان بورس همچنان ملاک عمل در تابلوی معاملاتی خواهد بود.» با سرعت‌ گرفتن تغییرات در ساختارهای اقتصادی دنیا و گسترش فناوری‌های نوین، دیگر نمی‌توان بازار سرمایه را با نگاه سنتی مدیریت کرد. تحول در ابزارهای مالی، الگوهای سرمایه‌گذاری و شیوه‌های دادوستد، مسیری است که دیر یا زود همه کشورها باید در آن گام بردارند و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
سازمان بورس به‌عنوان رکن سیاست‌گذار این بازار، باید بیش از پیش پذیرای خلاقیت‌ها و پیشنهادهای نو باشد. دیگر دوران ابزارهای محدود و کلاسیک به پایان رسیده و در دنیای امروز، سرمایه‌گذاران به دنبال راه‌هایی متفاوت، متنوع و البته با بهره‌گیری از فناوری هستند. حضور نسل جدیدی از فعالان بازار که آشنایی کاملی با فضای دیجیتال دارند، نیازمند بسترسازی جدی برای ابزارهایی همچون صندوق‌های رمزارزی، پلتفرم‌های معاملاتی پیشرفته و راهکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی و بلاکچین است. یکی از مهم‌ترین آثار گسترش نوآوری در بازار سرمایه، امکان جذب سرمایه‌های کوچک و متوسط و هدایت آن‌ها به سمت تولید است. بازار هرچه گسترده‌تر و منعطف‌تر باشد، توان بیشتری در حفظ سرمایه داخلی و جلوگیری از مهاجرت پول به بازارهای غیرشفاف خواهد داشت؛ این یعنی مقابله با سوداگری و تقویت بنیان‌های مولد اقتصاد. از طرف دیگر باید توجه داشت که رقبا در بیرون از مرزهای بازار سرمایه رسمی کم نیستند؛ رمزارزها، بازار آزاد ارز، ملک و حتی پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری خارجی، جاذبه‌های متعددی دارند. اگر بورس ایران نتواند با ابزارهای مدرن و مدل‌های نو، با این بازارها رقابت کند، به تدریج سهم خود از سبد سرمایه‌گذاری خانوارها را از دست خواهد داد.
همچنین نوآوری، تنها در خدمت تنوع‌بخشی نیست؛ بلکه می‌تواند به شفاف‌سازی فرایندها، تسهیل نظارت و حتی جلوگیری از فساد کمک کند. فناوری‌هایی که امروزه در قالب فین‌تک‌ها و سامانه‌های هوشمند وارد بازارهای مالی شده‌اند، قابلیت رصد لحظه‌ای و دقیق را فراهم می‌کنند و این ویژگی در شرایط فعلی، مزیت مهمی به حساب می‌آید. سازمان بورس باید از حالت تدافعی خارج شده و نقش فعالی در تسهیل، حمایت و هدایت نوآوری ایفا کند. اگر بازار سرمایه بخواهد با تحولات جهانی همگام شود، راهی جز استقبال از ایده‌های نو، ایجاد بسترهای فناورانه و تعامل مستمر با نخبگان اقتصادی ندارد.

انتظار برای جلب نظر مثبت کمیته فقهی
وحید شامخی، معاون توسعه کسب و کارهای نوبیتکس و از مشارکت‌کنندگان در پروژه راه‌اندازی صندوق رمز در گفت‌وگو با اطلاعات بورس درباره آینده این پروژه و مراحل اجرایی آن می‌گوید: «راه‌اندازی صندوق‌های ETF بیت‌کوین در دنیا، یکی از مهم‌ترین اتفاقات سال ۲۰۲۴ در صنعت کریپتو بوده است. اقبال مخاطبان به این صندوق‌ها بسیار چشم‌گیر بوده است؛ به‌گونه‌ای که تا دسامبر ۲۰۲۴ (در طول یکسال در فقط آمریکا)، با ورود ۱۲۹ میلیارد دلار سرمایه به صندوق‌های ETF بیت‌کوین، از مجموع ارزش خالص سرمایه صندوق‌های قابل معامله طلا سبقت گرفت.»وی می‌افزاید: همچنین در طول یک سال اخیر، اقبال به صندوق‌های ETF بیت‌کوین، در سطوح مختلف از جمله دولت‌ها، اشخاص حقوقی و حقیقی رو به ‌رشد بوده است. حتی برخی از دولت‌ها، ذخیره بیت‌کوین را به‌عنوان یکی از گزینه‌های ذخایر استراتژیک ملی مطرح کرده‌اند و در مسیر انجام آن هستند. در ایران نیز، همگام با جهان، گفت‌وگوهایی پیرامون راه‌اندازی صندوق‌های ETF بیت‌کوین شکل گرفت. نوبیتکس، به عنوان بزرگترین پلتفرم تبادل رمزدارایی در ایران، از حدود یک سال پیش، با امکان ارائه زیرساخت‌های متنوع و لازم در خصوص شکل‌گیری این صندوق‌ها مانند عملیات جاری، قیمت‌گذاری، بازارگردانی و حفظ امنیت دارایی (حضانت) و …، در این مسیر گام برداشته است.»شامخی در رابطه با هدف اصلی این پلتفرم تبادل رمزارز در مشارکت برای راه‌اندازی اولین صندوق رمزارز در ایران می‌گوید: «ارائه راهکارهای اصولی و قانونی در راستای توسعه صنعت کریپتو در ایران، یکی از اهداف نوبیتکس در تمام سال‌های فعالیتش بوده است. در این راستا نیز با همکاری گروه مالی فیروزه، رایزنی‌های اولیه انجام شده است و درخواست مجوز ارسال شده است. پس از تصویب کمیته فقهی سازمان و دستورالعمل‌های مرتبط، فرایند رسمی تاسیس صندوق آغاز خواهد شد.»

جمع‌بندی
همانطورکه اشاره شده؛ راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر ارزهای دیجیتال در بازار سرمایه ایران، می‌تواند گامی بلند در جهت همگرایی با استانداردهای نوین مالی جهانی و مقدمه‌ای برای اتصال بورس ایران به بازارهای بین‌المللی تلقی شود. این اقدام نه تنها به‌روز شدن ابزارهای مالی کشور را در پی دارد، بلکه می‌تواند به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین مسیرها برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی نیز عمل کند.
در شرایطی که بسیاری از بورس‌های پیشرفته جهان، از جمله آمریکا، کانادا، آلمان و سنگاپور، صندوق‌های ETF مبتنی بر رمزارزها را پذیرفته و به یکی از ارکان مهم سبدهای سرمایه‌گذاری خود تبدیل کرده‌اند، بازار سرمایه ایران با ورود به این حوزه می‌تواند پیام روشنی به سرمایه‌گذاران بین‌المللی ارسال کند: «بازار ایران آمادگی پذیرش نوآوری‌های مالی و مشارکت در روندهای جهانی را دارد.»
صندوق‌های رمزارزی از آن جهت حائز اهمیت‌اند که ریسک‌های ذاتی سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار رمزارزها را کاهش داده و امکان مدیریت حرفه‌ای این نوع دارایی‌ها را برای سرمایه‌گذاران خرد و نهادی فراهم می‌سازند. این ابزارها به دلیل شفافیت، نقدشوندگی نسبی و نظارت قانونی، اطمینان خاطر بیشتری برای سرمایه‌گذاران داخلی و به‌ویژه خارجی فراهم می‌آورند. در نتیجه، زمینه برای ورود سرمایه‌های بین‌المللی به بازار سرمایه ایران با سرعت و اطمینان بیشتری مهیا می‌شود. از سوی دیگر، راه‌اندازی این نوع صندوق‌ها می‌تواند نشانه‌ای از اصلاح تدریجی نگاه بسته به بازارهای بین‌المللی و ارزهای دیجیتال در سیاست‌گذاری اقتصادی ایران باشد.

• شماره ۵۸۸ هفته نامه اطلاعات بورس