خوشبینی محتاطانه به مذاکرات مسقط

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایران اکونومیست، تعیین زمان دور دوم مذاکرات، پس از پایان دور نخست آن، در عرف دیپلماتیک نشانه مثبت هر گفت‌وگویی است. اتفاقی که روز گذشته و پس از پایان یافتن دور نخست یکی از مهمترین گفت‌وگوهای یک دهه اخیر افتاد و مورد استقبال همه جهان جز یک رژیم قرار گرفت.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه سرانجام به صورت رسمی و البته غیرمسقیم با یکدیگر گفت‌وگو کردند و زمانی برای دور دوم آن هم مقرر و اعلام شد. مجموع رویدادهای شنبه در مسقط عمان، حداقل تا به اینجای کار، حکایت از نوعی جدیت در طرف‌های مقابل به ویژه ایالات متحده آمریکا برای حل و فصل مسالمت‌آمیز مسائل خود با جمهوری اسلامی ایران دارد.

گرچه برای سخن گفتن درباره آینده این گفت‌وگو با توجه به مجموع تجربه‌های تاریخی موجود در روابط دو کشور بسیار زود است اما موج مثبت و امیدواری موجود در موضع‌گیری‌ها نشان می‌دهد که برای حراست از آن، باید جدیت و قاطعیتی بیشتر از همیشه نشان داده شود.

مروری بر مذاکرات مسقط

اعلام نگارش نامه به ایران از سوی «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا تا رسیدن به گفت‌وگوهای رسمی میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، پروسه‌ای ۴۰ روزه را طی کرد و سرانجام پس از گمانه‌زنی‌ها، ادعاها و شایعات، «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران و «استیو ویتکاف» فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا ظهر روز شنبه ۲۳ فروردین در مسقط عمان، در یک ساختمان اما در سالن‌های جداگانه‌ای به صورت غیر مستقیم و با میانجیگری وزیر امور خارجه عمان گفت‌وگو کردند.

عراقچی پیش از آغاز گفت‌وگوهای غیر مستقیم و ۲ ساعته خود با طرف آمریکایی، تأکید کرد که اگر موضعی معقول ازطرف آمریکا اعلام شود، زبان زور تهدید خاموش باشد و اراده کافی در طرف مقابل وجود داشته باشد، ایران آماده مذاکراتی شرافتمندانه است و حتی می‌توان در شرایط تحقق این شروط؛ درباره جدول زمانی گفتگوها هم تصمیم‌گیری کرد.

در این دوره از مذاکرات، ایران و آمریکا در سالن‌های مجزا و به مدت ۲ساعت و نیم گفت‌وگوی غیرمستقیم با همراهی وزیر امور خارجه عمان داشتند. در این دور «اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت خارجه، «مجید تخت روانچی» معاون سیاسی، «کاظم غریب‌آبادی» معاون بین‌الملل و حقوقی و مذاکره کنندگان ارشد حوزه رفع تحریم‌ها، هسته‌ای و کارشناسان ذیربط وزیر خارجه را همراهی کردند. عراقچی جزئیات رسمی این دوره از مذاکرات را در پایان آن، چنین اعلام کرد:

۱- به عنوان جلسه اول، سازنده‌ بود.

۲-بسیار محترمانه انجام شد، هیچ زبان غیرمناسبی به کار گرفته نشد.

۳-مطلوب‌ هر دو طرف توافقی است که در کوتاه‌ترین زمان به دست بیاید.

۴-فضای جلسه به گونه‌ای بود که این ادامه و استمرار را در حقیقت تضمین می‌کرد.

۵-دو طرف به مبنای مذاکراتی خیلی نزدیک شده‌اند.

جزئیات غیررسمی اما در برخی رسانه‌های خارجی اینگونه منتشر شده است:

۱.در پیش‌نویس ویتکاف سخنی از برچیدن برنامه هسته‌ای و تهدید به اقدام نظامی نبوده است.

۲.دوطرف دیگر در مسقط دیدار نخواهند کرد، بلکه در جایی در اروپا گرد هم می‌آیند.

۳.محل دیدار عمارت وزیر خارجه عمان بوده است.

۴.مجموع نفرات ۱۳ نفر شامل پنج آمریکایی، پنج ایرانی و سه عمانی بوده و تبادل نظر به زبان انگلیسی بوده است.

واکنش‌های داخلی و خارج به مذاکرات

تاثیرگذاری روابط ایران و آمریکا بر بسیاری از معادلات جهانی و منطقه‌ای، سبب شده است که هرگونه تعامل میان تهران و واشنگتن، به مهمترین خبر رسانه‌ای تبدیل و موجی از واکنش‌ها را درپی داشته باشد. نخسین دور گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در مسقط عمان هم از این قاعده مستثنا نبوده و پس از اتمام آن و مشخص شدن برخی جزییات واکنش‌های بسیاری در سطح جهان درپی داشته است که مجموع آن‌ها باتوجه به اعلام رضایت دو طرف از فضای مذاکرات مثبت بوده است. چین، روسیه، اروپا و به ویژه کشورهای منطقه از برگزاری گفت‌وگوهای رسمی میان ایران و آمریکا و سازنده بودن دور نخست آن استقبال کرده و آن را نشانه‌ای از کاهش تنش‌ها بین دو کشور و در نهایت منطقه و جهان اعلام کرده‌اند.

عراقچی پس از پایان سفر به عمان بار دیگر مذاکرات را سازنده و امیدوارکننده توصیف و تاکید کرد: من دیدگاه های ایران را قاطعانه و در عین حال با نگاه رو به جلو تشریح کردم. هر دو طرف تصمیم گرفتند که این روند را ظرف چند روز ادامه دهند.

استیو ویتکاف در مصاحبه با شبکه ان‌بی‌سی درباره مذاکرات با ایران گفت: «ما گفتگوی بسیار مثبت و سازنده‌ای داشتیم».

کاخ سفید هم در بیانیه‌ای درباره گفتگوهای تهران - واشنگتن در مسقط با قدردانی از کشور عمان اعلام کرد: گفتگوها با ایران بسیار مثبت و سازنده بود. ترامپ هم در نخستین اظهار نظر اعلام کرد که گفت‌وگوها با ایران خوب پیش می‌رود.

ایران و آمریکا دور دوم مذاکرات خود را شنبه ۳۰ فروردین برگزار خواهند کرد و به تأکید سخنگوی وزارت خارجه تداوم این مذاکرات با میانجیگری عمان خواهد بود اما ممکن است در کشوری متفاوت صورت گیرد. آنچه تا به امروز و لحظه تنظیم گزارش مشخص شده، این است که دور جدید هم مانند دور قبل، گفت‌وگوها غیرمستقیم و متمرکز بر موضوع هسته‌ای خواهد بود.

مبنای مذاکراتی و روایتی که ایران به دست گرفت

با پایان دور نخست گفت‌وگوهای میان ایران و آمریکا، به اذعان بسیاری از تحلیلگران داخلی و خارجی، تهران دست برتر را هم در تعیین خطوط و مبنای مذاکرات و هم جو روانی و رسانه‌ای آن بر عهده داشت.

آنچه از جزئیات گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا به نقل از منابع رسمی و غیررسمی منتشر شده، حکایت از یک اصل مهم دارد و آن تحقق خواسته‌های ابتدایی ایران برای حضور در مذاکرات است. مبنای مذاکراتی ایران تاکید بر گفت‌وگوی غیر مستقیم و با میانجیگری عمان بود و تحقق آن زمانی اهمیت می‌یابد که بار دیگر مواضع آمریکا را در تأکید بر مستقیم بودن مذاکرات و نیز برگزاری آن در کشوری چون امارات متحده عربی بدانیم.

بر اساس آنچه از جزئیات گفت‌وگوها به صورت غیررسمی اعلام شده است، می‌دانیم که در پیش‌نویس تبادل شده میان طرف‌های ایرانی و آمریکایی، موضوع برچیدن برنامه هسته‌ای ایران و تهدیدات نظامی علیه کشور، مطرح نشده و این زمانی اهمیت دارد که بدانیم چند روز پیش از آغاز مذاکرات ایران و آمریکا «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی توافق احتمالی ایران و آمریکا را به توافقی از نوع لیبی تشبیه کرد که به معنای برچیدن برنامه هسته‌ای بود.

اهمیت «زبانی» که عراقچی آن را در این دوره از مذاکرات محترمانه و به دور از تهدید توصیف کرده، از آن روست که رئیس‌جمهور آمریکا در طول هفته‌های گذشته تهران را تهدید به گزینه نظامی کرد.

تعیین خطوط ابتدایی این مذاکرات از سوی تهران با هوشیاری رسانه‌ای در ساخت روایت هم همراه و تیم مذاکره‌کننده ایران را به راوی نخست رویدادهای مسقط تبدیل کرد. گرچه تمهیدات عمان برای برگزاری مذاکرات در امن‌ترین شرایط خبری و رسانه‌ای ممکن قابل چشم‌پوشی نیست اما جوسازی‌های رسانه‌ای، رسانه‌های غربی و فارسی‌زبانان خارج از ایران می‌توانست، شرایط را برای تیم مذاکره‌کننده ملتهب سازد که هوشیاری صورت گرفته در اعلام رسمی، شفاف و قاطع رویدادها، تیم مذاکراتی ایران و رسانه‌های داخلی را به منبع نخست اخبار تبدیل کرد و امکان مانور رسانه‌ای خواسته یا ناخواسته را از طرف‌های مقابل گرفت.

خوشبینی محتاطانه تهران به نیات واشنگتن

دور نخست مذاکرات ایران و آمریکا درحالی عصر روز شنبه به پایان رسید که تهران یک هفته زمان برای رسیدن به جمع‌بندی و بررسی پیش‌نویس‌ها و پیشنهادات خود و نیز تیم ویتکاف را دارد. براساس اعلام وزیر امور خارجه، جمهوری اسلامی ایران نگاهی همراه با شک به مذاکرات داشته است و این شک گرچه در دور نخست و با توجه به مجموع موضع‌گیری‌های طرفین، کمی کاهش یافته اما با توجه به تجربه برجام برای تهران، دور یا دورهای بعدی مذاکرات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

تا به اینجای کار اراده جدی آمریکا برای فرصت دادن به دیپلماسی تا حدی برای تهران آشکار شده و به این دلیل است که دور دوم مذاکرات برنامه‌ریزی شده است. در دور آینده برای موضوع مهم برای تهران این خواهد بود که ذهنیت آمریکا تا چه میزان به خواسته‌های مشروع، قانونی و شفاف ایران نزدیک است.

تهران از این مذاکرات رفع تحریم‌های غیرقانونی آمریکا و غرب، پایان هیاهوی فعالسازی اسنپ‌بک و تهدیدات را می‌خواهد. برای ایران موضوع و کانون مذاکرات چیزی جز برنامه هسته‌ای نیست و اگر طرف مقابل به این خواسته‌های مشخص و قانونی احترام گذاشته و عملی کند، راه چندان دشواری در پیش نخواهد بود.

اگر برای رئیس‌جمهور آمریکا ساخت و تولید سلاح هسته‌ای خط قرمز است، باید به خطوط قرمز ایران هم توجه ویژه داشته باشد که مهمترین آن پایان تحریم‌های غیرقانونی است.