تهران در آستانه ورود به شانگهای

ایران اکونومیست - علي اكبر ولايتي، مشاور امور بين الملل مقام معظم رهبري، پنجشنبه گذشته در قامت نماينده ويژه رييس‌جمهوری ايران راهی مسكو شد.

رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، در این سفر با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه، در کاخ كرملين نزدیک به دوساعت دیدار و گفت و گو کرد.

در پایان این سفر ولایتی بدون اشاره به هدف این سفر و پیام منتقل شده درباره نتایج رایزنی های انجام گرفته در مسکو از آمادگی دو کشور برای ارتقای سطح همکاری های دوجانبه خبر داد.

نماینده ویژه رییس جمهور همچنین از موافقت روسیه با عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگ های خبر داد و با اشاره به نظر مثبت رئیس جمهور روسیه به تغییر عضویت ایران از ناظر به عضویت کامل در پیمان شانگهای گفت: روسیه با عضویت کامل ایران در پیمان شانگهای موافق است. هر چند ولایتی این موافقت را منوط به یک اما کرد و این امر را نیازمند زمان دانست.

با این حال همین موافقت حتی ضمنی روسیه با عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای هم خود یک تغییر بزرگ محسوب می شود چرا که تا پیش از این روسیه مخالف اصلی عضویت ایران در این سازمان بود.

سازمان همکاریهای شانگهای یک سازمان امنیتی - اقتصادی است که کشورهای چین، روسیه، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان اعضای دائمی آن و کشورهای ایران، افغانستان، هند، پاکستان و مغولستان اعضای ناظرش هستند.

ظرفیت‌های سازمان همکاری شانگهای و همچنین توانمندی‌های آن با توجه به عضویت دو عضو از پنج عضو دائم شورای امنیت در این سازمان، دارا بودن بیش از یک سوم جمعیت جهان، وسعت قابل توجه و توانمندی‌های اقتصادی نوید یک ائتلاف بالقوه توانمند را می‌دهد.

اگر چهار کشور عضو ناظر مغولستان، ایران، پاکستان و هند نیز به جمع اعضا اضافه شوند، سازمان شانگهای با جمعیتی حدود 7/2 میلیارد نفر و وسعت حدود نیمی از کره زمین به موقعیتی مهم‌تر دست خواهد یافت.

در همین راستا ایران چند سالی است که خواستار عضویت دائم در این سازمان است. در این میان روسیه و چین که در سال های گذشته از نزدیکترین دوستان ایران محسوب می شوند با عضویت دائمی ایران در این سازمان مخالفت کرده بودند.

ایران برای درخواست خود انگیزه هایی بیشتر از همکاری های متقابل با کشورهای دائم در این پیمان دارد و از همین رو خواهان به دست آوردن حق تصمیم گیری و کسب رای در این سازمان است.

از جمله انگیزهای ایران برای طرح درخواست برای عضویت دائم در سازمان همکاری های شانگ های احساس نیاز به همپیمانانی قدرتمند است. اتحادیه های استراتژیکی که ایران در آنها عضویت دارد همانند، اوپک یا اکو تنها اتحادیه هایی اقتصادی هستند و در زمینه نظامی، ایران عضویت در هیچ پیمان نظامی ندارد.

از زمان اشغال افغانستان و عراق و به دنبال آن حضور فعال آمریکا در منطقه، ایران بیش از هر زمانی نیاز به همپیمانانی قدرتمند دارد تا در مقابل تهدیدهای احتمالی به خصوص از جانب غرب، از وجهه بازدارندگی آن استفاده کند. روشن است که داشتن همپیمانان قدرتمند به غیر از تعهدات متقابل، تاثیر قابل توجهی در کاهش تهدیدات خارجی دارد.

کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای روی هم نه تنها بزرگ‌ترین توان اقتصادی، نظامی، هسته‌ای و فضایی جهان، بلکه بیشترین تولیدکننده و مصرف کننده انرژی در جهان هستند.

در همین راستا برای نخستین بار منوچهر متکی، وزیر وقت امور خارجه ایران در سفر پنجم فروردین ماه سال 1387 خود به دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، درخواست عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای را اعلام کرد.

این در حالی است که به گفته محسن شریعتی نیا، کارشناس مسائل اوراسیا «آن زمان دولت وقت بدون تحليل دقيق مقتضيات زماني و تبعات درگيري ايران و غرب بر سر پرونده هسته اي اقدام به ارایه درخواست عضويت در سازمان شانگهای کرد.»

این عدم درک صحیح شرایط برای طرح درخواست عضویت دائم در سازمان همکاری های شانگ های نیز سبب شد کشورهای اصلی و تعیین کننده این سازمان یعنی روسیه و چین با این درخواست مخالفت کنند.

چنانکه دولت روسیه رسما با عضویت کامل ایران در سازمان همکاری های شانگهای به دلیل قرار گرفتن ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد و اعمال قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل مخالفت کرده بود.

با این حال تغییر در معادلات بین المللی، ایجاد تنش دوباره در روابط روسیه و غرب به خصوص پس از بروز بحران اوکراین و اعمال تحریم های غرب علیه روسیه، تغییراتی در دیدگاه مخالفان عضویت دائم ایران در این سازمان به خصوص روسیه به وجود آورده است.

تغییر دیدگاه ها برای عضویت ایران در سازمان شانگهای محدود به روسیه نمی شود. پیش از این کشورهایی همچون قزاقستان و بعد ازبکستان هم به شدت مخالف عضویت ایران در این سازمان بودند.

این دو کشور که روابط نسبتا خوبی هم با کشورهایی غربی به خصوص آمریکا دارند تحت تاثیر فشارهای بیرونی با عضویت ایران مخالفت کرده بودند.

اما اکنون به خصوص پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی و تغییر رویکرد جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی به منظور پایان دادن اختلافات و سوتفاهامات به طور ویژه در رابطه با موضوع هسته ای و همچنین ارتقای روابط ایران با دو کشور قزاقستان و ازبکستان، دیدگاه این دو کشور هم نسبت به قبل تغییر کرده است.

بر همین اساس کم کم با کنار رفتن موانع عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای این احتمال وجود دارد که در اجلاس سال ۲۰۱۵ در اوفا (روسیه)، ایران پس از سال ها ماندن پشت دروازهای شانگهای وارد این سازمان شود.