ساخت مسکن یکی از وعده‌هایی‌ست که دولت‌ها در ایران عموما با تکیه بر آن روی کار می‌آیند. با این حال، از آنجا که این وعده عموما در فضای هیجانی انتخابات مطرح می‌شود، دچار فقدان کارشناسی و دید واقع‌بینانه است. اما آیا اصولا، انبوه‌سازی توسط دولت‌ها، اقدامی مثبت است؟ فردین یزدانی، تحلیلگر و کارشناس اقتصاد مسکن به این سوال پاسخ منفی داده است! اما چرا؟
پروژه‌های ساخت مسکن مهر، نهضت ملی، اقدام ملی مسکن و مواردی از این دست، از جمله طرح‌های خانه‌دار کردن اقشاری است که در بحبوحه گرانی مسکن توان خرید سرپناهی را برای خود را ندارند و تورم اجاره نیز امان آنها را بریده است.
این شکل از پروژه‌ها در ایران عموما از سمت دولت انجام می‌شود که بر اساس تجربه سال‌های پیش، اکثرا یا به نتیجه نرسیده‌اند یا مانند مسکن مهر آنقدر پیامدهای منفی داشته‌‌اند که از مزایای ساخت آن فراتر بوده است.
نهضت ملی مسکن نیز یکی از همان طرح‌هاست که دولت ابراهیم رئیسی آن را بر اساس قانون جهش تولید مسکن مصوب مرداد 1400، بنا نهاد و از همان ابتدا با چالش‌های زیادی همراه بود. اما پروژه‌های مسکن دولتی در ایران چه معایبی دارد و از چه طریق می‌توان کارآمدی آن را افزایش داد؟
مشکلات انبوه‌سازی دولتی در ایران
فردین یزدانی، کارشناس حوزه مسکن گفت: «نفس این ماجرا که دولت به‌صورت انبوه در کشور مسکن بسازد مشکل دارد؛ مانند مسکن مهر که عواقب زیادی داشت و پیامدهای ساخت نهضت ملی مسکن از آن بیشتر است. البته در آن حد که دولت وعده داده، خانه ساخته نمی‌شود.»
او ادامه داد: «از لحاظ اصولی مسئله کنونی مسکن در ایران مسئله توان مردم برای خرید است. دلیل اصلی خوابیدن ساخت و ساز در کشور، نبود تقاضا برای خرید است.»
ساخت پروژه‌های مسکن دولتی باید برون‌سپاری شود
یزدانی در بیان راهکاری برای بهبود ساخت مسکن انبوه در کشور اظهار کرد: «دولت باید ساخت مسکن انبوه را برون‌سپاری کند و به این شکل پروژه‌ها را پیش نبرد. اگر آمار آورده متقاضیان طرح نهضت ملی مسکن مورد بررسی قرار گیرد، مشخص می‌شود میزان بالایی ندارد و این موضوع به‌دلیل وخامت اقتصاد در کشور است. تعداد زیادی از مردم توان فراهم کردن آورده را ندارند و بخشی مهمی از آنها نیز نمی‌توانند اقساط ماهانه تسهیلات را بپردازند.»
وی افرود: «در سال‌های اخیر قیمت‌ها در مسکن همچون سایر کالاها تا اندازه زیادی بالا رفته و در مقابل دستمزدها آنقدر افزایش نداشته‌اند، در نتیجه توان کافی برای ورود متقاضیان به بازارها وجود ندارد و بازار مسکن یکی از این کالاهاست؛ بنابراین ساخت مسکن به‌صورت دستوری مشکلی را حل نخواهد کرد.»
این کارشناس مسکن توضیح داد: «در این شرایط، تنها کسانی وارد این بازی خواهند شد که توان کافی دارند و در دور دوم، این واحدها را از متقاضیان اولیه می‌خرند. این افراد غالبا خود یک واحد دیگر نیز برای زندگی دارند و در نهایت بعد از این دور و چرخش، در بهترین حالت با قیمت‌های بازار وارد بازار اجاره به قیمت بازار خواهند شد.»
یزدانی همچنین درباره ناکارآمدی دولت در ساخت مسکن بیان کرد: «دولت، دولت ناکارآمدی است و عملیات دولت در ساخت واحدها نیز بسیار پیچیده است. اصولا دولت‌ها نمی‌توانند به‌صورت مستقیم به این زمینه ورود کنند و کارا باشند. در نهایت این ناکارآمدی باعث هدر رفتن منابع و طولانی شدن پروژه‌ها خواهد شد. برای مثال هنوز پس از گذشت دو دهه، برخی واحدهای مسکن مهر تحویل داده نشده است.»
همان‌طور که بیان شد، نه‌تنها دخالت دولت از همان ابتدا در بازار مسکن، راهگشا نبوده بلکه اجرای طرح‌های دستوری در این بازار، پیامدهای زیان‌ده متعددی را در ابعاد مختلف پیش آورده است.
پیامدهایی نظیر هدررفت بودجه، طولانی شدن برای انتظار تحویل واحدها و کیفیت پایین ساخت از عوارض دخالت دولت در بازار مسکن بوده است.
حالا باید دید پروژه نهضت ملی مسکن پس از تحویل واحدها و در آینده چه مسائلی پیش خواهد آورد؟
