وضعیتی که نشان از سبد کوچک صادراتی ایران، کاهش ارزش کالاهای غیرنفتی و حتی بازارهای محدود صادراتی می‌دهد.
براساس آخرین داده‌های گمرک ایران، تراز تجاری غیرنفتی کشور در هشت ماه اخیر منفی 10 میلیارد دلار برآورد شده است. حال اگر اقلام بند 27 کتاب مقررات گمرکی حذف شود، اقلامی که عمدتا مربوط به اقلام پایه نفتی هستند؛ تراز تجاری کشور به منفی 20 میلیارد دلار می‌رسد. همین موضوع باعث شده پوشش ارزی واردات کالا به شدت افت کند.
طبق بررسی مرکز مطالعات اقتصادی اتاق تهران، کاهش در آمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی باعث شده نیاز کشور برای واردات از این محل تامین نشود. در واقع عامل مسلط در رشد واردات، افزایش ورود کالاهای واسطه‌ای بوده است. کالاهای واسطه‌ای حدود 72 درصد ارزش واردات را در بر می‌گیرد این رقم از نظر وزنی 90 درصد است.
پس کاهش واردات نمی‌تواند عامل بهتری برای بهبود تراز تجاری باشد. به همین دلیل بهتر است به موضوع توسعه صادرات بیشتر توجه شود.
به گفته عاطفه قاسمیان کارشناس مرکز مطالعات اتاق تهران، اما بررسی صادرات غیرنفتی کشور نشان می‌دهد، بدون احتساب فصل 27 ( اقلام با پایه نفتی) ارزش صادرات حدود 3 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. درضمن متوسط قیمت صادراتی در 8 ماهه امسال به کمتر از 360 دلار رسیده است.
طبق داده‌های موجود، اکثر گروه های کالایی با کاهش قابل توجهی در متوسط قیمت صادراتی همراه بوده است. گذشته از اینکه کماکان ترکیب مقاصد صادراتی تغییر زیادی نداشته و تمرکز روی تعداد محدودی از کشورها بوده است. به طوری که در هشت ماهه امسال تقریبا 92 درصد ارزش صادرات از محل صادرات به 15 کشور تامین شده است.
درحالی که ترکیه در 2022، حدود 90 درصد صادراتش مربوط به صادرات کالا به 60 کشور جهان بوده است.
مرور صادرات 8 ماهه ایران 1402 نشان می‌دهد، 57 درصد ارزش صادرات ایران به 15 کشور همسایه مربوط می‌شود که از این 57 درصد 41 واحد درصد به صادرات ایران به عراق و امارات بر می‌گردد.
به گفته تحلیلگران این گزارش، محدود شدن بازار های صادراتی ایران نشان از شکنندگی تجارت کالای ایران می‌دهد.
بررسی تجارت خارجی کشور از سوی مطالعات اقتصادی اتاق تهران نشان می‌دهد، گذشته از اینکه کشور شاهد افزایش 12.4 درصدی ارزش واردات کالا در 8 ماهه 1402 در مقایسه با مدت مشابه سال پیش است. متوسط قیمت صادراتی طی هشت ماهه امسال در مقایسه با سال گذشته هم کاهش قابل توجه داشته است. درضمن ترکیب مقاصد صادراتی ایران محدودتر شده است. جریانی که ناشی از عدم تنوع کالاهای صادراتی هم است.
طبق گفته قاسمیان بررسی تجارت ایران برمبنای شاخص تمرکز صادراتی در هشت ماهه اخیر نشان می‌دهد، تنوع کالاهای غیر نفتی صادراتی ایران در حال محدودتر شدن است اگرچه کدهای تعرفه ای بسیار بالاست.
شاخص تمرکز صادراتی، رقمی بین 0 تا 1 است. برمبنای این شاخص هرچه شاخص تمرکز صادراتی یک کشور به یک نزدیکتر باشد، نشان می‌دهد، کشور مورد نظر تمرکزش را روی چند محصول قرار داده است. حالا مقایسه این شاخص در سال جاری نسبت به متوسط آن در دهه 90، نشان از تمایل این شاخص به سمت یک است.
همچنین بررسی داده های تجارت خارجی نشان می‌دهد، سهم صادرات محصولات با فناوری بالا کماکان بسیار ناچیز و تنها 0.1 درصد است. درحالی که سهم صادرات محصولات اولیه ایران 37 درصد برآورد می‌شود. در این بین سهم صادرات محصولات با فناوری متوسط 30 درصد و سهم صادرات محصولات مبتنی بر منابع 24 درصد است.
منبع: نمودارها اتاق تهران
