مطابق پیش بینی صندوق بین‌المللی پول در سال 2017، کسری صندوق تامین اجتماعی در سال 2080 به 9.3 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور در آن زمان خواهد رسید.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش کارشناسی شده خود اعلام کرده که به نظر می‌رسد موج تغییرات جمعیتی در آینده، پایداری بلندمدت صندوق‌های بازنشستگی را مخدوش کرده و وجود ناپایداری‌های ذاتی صندوق‌ها در کنار شوک‌های اقتصادی سبب هرچه سهمگین‌تر شدن آن می‌شود. بنابراین اهمیت تسریع در فرایند اصلاحات و بهسازی صندوق‌های بازنشستگی دوچندان می‌شود.
جریان نامتوازن ورودی و خروجی در تامین اجتماعی
بر اساس این گزارش یکی از اصلاحاتی که باید در صندوق‌ها شکل بگیرد متوازن سازی جریان ورودی و خروجی صندوق‌ها است که این امر می‌تواند ساختار مالی آنها را بهبود ببخشد.
آنطور که مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده در صندوق تامین اجتماعی در سال 1399، میانگین سن و سابقه افراد در زمان بازنشستگی به ترتیب برابر با 56.6 و 23.2 سال است. همچنین میانگین تعداد سال‌های دریافت مستمری بازنشستگی (سال‌های بهره‌مندی) حدود 22 سال و میانگین حقوق ماهانه دریافتی بازنشستگان حدود 2.6 میلیون تومان است.
همچنین در سال 1399 حدود 49 درصد بازنشستگان صندوق تامین اجتماعی بازنشسته عادی و 51 درصد آنها پیش از موعد هستند و بیش از 1 میلیون و 300 هزار نفر (9 درصد بیمه‌شدگان) گروه‌های بیمه‌ای مشمول حمایت دولت هستند.
کاهش نرخ باروری سبب کاهش تعداد شاغلان و در نتیجه کاهش میزان مشارکت‌ها در صندوق بازنشستگی شده و از طرفی کاهش نرخ مرگ‌ومیر نیز سبب افزایش تعداد بازنشستگان، افزایش سال‌های دریافت مستمری و درنتیجه افزایش هزینه‌های صندوق می‌شود.
تشدید کسری نقدی صندوق تامین اجتماعی
پایداری یا ثبات یک طرح بازنشستگی به معنای وجود پیوندی منطقی بین جریان‌های خروجی و ورودی آن است. درحقیقت سیستم بازنشستگی که در آن بین درآمدهای فعلی و آتی و هزینه‌های جاری و تعهدی آن توازن برقرار باشد را ازنظر مالی پایدار می‌گویند.
بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس از مجموعه درآمدها و هزینه‌های صندوق تامین اجتماعی به تفکیک نقدی و تعهدی نشان می‌دهد که این صندوق به صورت تعهدی کسری ندارد اما در حالت نقدی با کسری فزاینده‌ای مواجه است.
به بیان دیگر اگر منابع تعهدی صندوق پرداخت شود صندوق در حال حاضر کسری نخواهد داشت، هرچند به دلیل کاهش نسبت پشتیبانی در آینده نزدیک صندوق با کسری مواجه خواهد بود.
باید به این نکته توجه داشت، صندوق به دلیل قرارگیری در سال‌های میانی و پایانی خود افراد بالقوه نزدیک به شرایط بازنشستگی بالا و اعضای جدید کمتری را تجربه می‌کند که برای تامین تعهدات خود با معضل کسری نقدینگی روبه‌رو است و ناگزیر به دریافت وام و اعتبار برای تامین نقدینگی با نرخ‌های بالای سود همراه بوده و از سوی دیگر این موضوع هزینه‌های بلندمدت سرمایه‌ای در قالب بازپرداخت اصل و سود تسهیلات را بر دوش صندوق خواهد گذاشت. کسری نقدی صندوق تامین اجتماعی در سال 1399 به بیش از 15 همت رسیده است.
جبران کسری صندوق تامین اجتماعی از کانال GDP
بهترین روش برای محاسبه پایداری مالی یک صندوق بازنشستگی، برآورد نسبت توازن جریان ورودی و خروجی نظام بازنشستگی به صورت درصدی از GDP است. به بیانی ساده‌تر پایداری می‌تواند به صورت نسبت مخارج آتی به درآمد جاری به صورت درصدی از GDP محاسبه شود. واضح است بزرگ و فزاینده بودن این نسبت نشان دهنده ناپایداری مالی صندوق است.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در حال حاضر سهم اصلی (60 درصد) منابع سازمان از محل حق بیمه‌های پرداختی تامین می‌شود و 21 درصد از منابع صندوق را تعهدات دولت تشکیل می‌دهد. در این میان، سرمایه‌گذاری سهم 15 درصدی از منابع سازمان دارد که در طرف مقابل مطابق بودجه این صندوق، حدود 13 درصد از مخارج سازمان مربوط به هزینه‌های سرمایه‌ای، عمرانی و اصل و سود تسهیلات است.
طبق این گزارش اگر نرخ افزایش حداقل دستمزد و نرخ افزایش مستمری‌ها سالیانه معادل 30 درصد در نظر گرفته شود، کسری صندوق تامین اجتماعی در سال 1405 به بیش از 52 هزار میلیارد تومان در ماه خواهد رسید که جبران این کسری نیازمند دریافت وام و تحمیل هزینه‌های مالی مضاعف به سازمان است.
همچنین مطابق پیش بینی صندوق بین‌المللی پول در سال 2017، کسری صندوق تامین اجتماعی در سال 2080 به 9.3 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور در آن زمان خواهد رسید.
باید به این نکته توجه داشت این گزارش قبل از اجرای متناسب سازی صورت گرفته و اجرای این طرح، مقدار کسری پیشبینی شده را نیز می تواند تشدید کند.
