به گزارش ایران اکونومیست، باتوجه به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سازمان تامین اجتماعی ۴۵ درصد کل صنعت پالایش نفت کشور را تحت کنترل خود دارد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از سهم نهادهای شبه‌دولتی در صنعت پالایش نفت، ۹۹ درصد صنعت پالایش نفت کشور در اختیار دولت و نهادهای عمومی غیردولتی قرار دارد. در میان این نهادها، سازمان تامین اجتماعی بیشترین میزان کنترل و مدیریت در صنعت پالایش نفت را برعهده دارد.
شفاف نبودن اطلاعات نهادهای عمومی غیردولتی، سال‌ها است که به یکی از مهم‌ترین مسائل سیاست‌گذاران کشور تبدیل شده است. برای درک بهتر این موضوع، ابتدا باید با این نهادها و قوانین مرتبط با آنها آشنا شد.
در تیر ماه سال ۱۳۷۳ «قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی» در مجلس وقت تصویب شد. در این قانون، تعدادی نهاد از جمله سازمان تامین اجتماعی، به عنوان نهاد عمومی غیردولتی شناخته شده‌اند.
سال‌ها بعد قانون دیگری تصویب شد که به این نهادها مربوط می‌شد. در ماده ۶ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی آمده که نهادهای عمومی غیردولتی و شرکت‌های وابسته به آنها، حق مالکیت مستقیم و غیرمستقیم بر بیش از ۴۰ درصد از هر بنگاه اقتصادی و بازار را ندارند و مازاد آن را باید واگذار کنند. همچنین آنها باید اطلاعات مربوطه را به شورای رقابت و سازمان بورس اعلام کنند.
بر اساس این دو قانون می‌توان عملکرد نهادهای عمومی غیردولتی را در مورد بررسی قرار داد. اینکه این نهادها تا چه میزان در بنگاه‌های اقتصادی و بازاراها مالکیت دارند حائز اهمیت است. این بررسی از صنعت پالایش نفت که نقش پررنگی در اقتصاد کشور دارد آغاز شده است. سهم نهادهای عمومی غیر دولتی در این صنعت مورد ارزیابی قرار گرفته است.
آشنایی با صنعت پالایش نفت
در ابتدای کار باید با ساختار صنعت پالایش نفت آشنا شویم:
این صنعت از ۱۰ پالایشگاه تشکیل شده که ۴ مورد آن غیر بورسی و مابقی بورسی هستند. از این ۱۰ پالایشگاه مالکیت ۹ مورد در دست دولت و نهادهای عمومی غیردولتی بوده و یک پالایشگاه در دست بخش خصوصی است.
صنعت پالایش نفت در دست ۵ نهاد عمومی غیردولتی
همانطور که گفته شد بخش خصوصی، دولت و نهادهای عمومی غیردولتی در این صنعت ورود کرده‌اند و به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در مالکیت پالایشگاه‌ها دخالت داشته‌اند. در ادامه این نهادها معرفی خواهند شد و سهم هر یک از پالایشگاه‌های کشور مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
۱. دولت
در این گزارش کنترل و مدیریت با این فرض در نظر گرفته شده است که بیش از ۴۰ درصد سهم پالایشگاه در اختیار دولت باشد یا اکثریت کرسی هیئت مدیره را در اختیار داشته باشد. این فرض در تمامی نهادها نیز در نظر گرفته شده است. طبق این گزارش دولت در ۴ پالایشگاه کشور سهم دارد که از میان این پالایشگاه‌ها کنترل و مدیریت در پالایشگاه آبادان را با سهم ۱۰۰ درصدی بر عهده دارد. همچنین با داشتن یک کرسی هیئت مدیره به صورت مستقیم و یک کرسی به صورت غیر مستقیم در مدیریت پالایشگاه اصفهان نیز دخالت دارد.
۲. بخش خصوصی
بخش خصوصی تنها در کنترل و مدیریت پالایشگاه کرمانشاه دخیل بوده است. آمارها نشان می‌دهد ۸۰ درصد از سهام این پالایشگاه در فرآیند خصوصی‌سازی به بخش خصوصی واگذار شده است.
۳. سازمان تامین اجتماعی
این سازمان در هفت پالایشگاه کشور سهامدار است که در سه پالایشگاه ستاره خلیج فارس، لاوان و امام خمینی (شازند) سهمی بالاتر از ۴۰ درصد را به خود اختصاص داده و مدیریت این پالایشگاه‌ها را به عهده دارد. همچنین این سازمان دارای دو کرسی هیئت مدیره در پالایشگاه بندرعباس است و در کنترل این پالایشگاه نیز دخالت دارد.
۴. سهام عدالت
این سازمان در ۶ شرکت پالایشی سهامدار است اما تنها در پالایشگاه تهران کنترل را به عهده دارد. سهم این شرکت از پالایشگاه تهران به صورت مستقیم و غیرمستقیم در حدود ۸۲ درصد است.
۵. «صندوق بازنشستگی، وظیفه، پس‌انداز و ازکارافتادگی کارکنان بانک‌های ملی و ادغام شده» و سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح (ساتا)
این سازمان نیز به صورت مستقیم و غیرمستقیم در چهار پالایشگاه سهامدار است. در میان آنها در پالایشگاه‌های تبریز و شیراز به ترتیب با ۵۰ و ۵۴ درصد بیشترین سهام را به خود اختصاص داده است و مدیریت این دو شرکت را در دست دارد.
۶. صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت
این صندوق در دو پالایشگاه اصفهان و خلیج فارس سهامدار است اما میزان سهم این سازمان در هریک از پالایشگاه‌ها کمتر از ۴۰ درصد است. به این ترتیب این سازمان در صنعت پالایش نفت سهمی در کنترل و مدیریت ندارد.
۷. هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی
این نهاد که از سال ۷۸ تاسیس شده تنها در پالایشگاه اصفهان سهامدار است. آمارها گویای آن است که میزان سهام این هیئت از پالایشگاه اصفهان ۱۵ درصد است که در کنترل این پالایشگاه اثری ندارد.
تا به اینجای کار مشخص شد که هر یک از نهادها تا چه میزان بر کنترل و مدیریت پالایشگاه‌های کشور دخالت داشته‌اند. حال برای اینکه میزان دخالت این نهادها را در صنعت پالایش نفت ببینیم باید کل ظرفیت اسمی پالایشگاه‌ها را معادل با کل صنعت در نظر بگیریم. بر اساس این گزارش کل ظرفیت اسمی پالایشگاه‌های کشور معادل ۲ میلیون و ۱۶۸ هزار بشکه نفت در روز است. حال برای محاسبه سهم هر نهاد در این صنعت از مجموع سهم ظرفیت هر پالایشگاه از کل ظرفیت صنعت استفاده می‌کنیم. برای مثال دولت در دو پالایشگاه نفت آبادان و نفت اصفهان مدیریت را بر عهده دارد که سهم هر کدام از کل ظرفیت اسمی تولید این صنعت به ترتیب ۱۸ و ۱۶.۶ درصد است. به عبارت دیگر دولت در مجموع در حدود ۳۵ درصد این صنعت را تحت کنترل خود دارد.
بر اساس این گزارش بیشترین سهم در این صنعت مربوط به سازمان تامین اجتماعی است. این سازمان ۴۵ درصد از کل این صنعت را در کنترل خود دارد. کمترین میزان سهم در این صنعت نیز به بخش خصوصی مربوط است که تنها یک درصد از کل صنعت را کنترل می‌کند.
