به گزارش ایران اکونومیست، لیگ برتر فوتبال ایران از اواسط مرداد آغاز می‌شود و ۱۶ تیم در بیست‌وسومین فصل از این رقابت‌ها به مصاف هم می‌روند. تهران با ۴ تیم، خوزستان با ۳ تیم و کرمان و اصفهان با ۲ تیم بیشترین سهمیه را در لیگ برتر ایران دارند. استان‌های مرکزی، گیلان، مازندران، قزوین و آذربایجان شرقی هم با یک تیم، دیگر نقاط ایران هستند که امسال میزبانی لیگ برتر را بر عهده خواهند داشت.
پراکندگی لیگ برتر میان ۹ استان در شرایطی است که در یک دوره، دولت وقت به ریاست محمود احمدی‌نژاد سعی در انتقال برخی از تیم‌های تهرانی به سایر استان‌ها داشت که مجلس شورای اسلامی و برخی نمایندگان از این طریق موجب نابودی برخی از تیم‌های ریشه‌دار بستند و در نهایت هیچکدام از تیم‌هایی که به شهرهای دیگر منتقل شده بودند، دوام نیاورند.
به طور کلی نگاهی به پراکندگی لیگ‌های فوتبال در ایران نشان می‌دهد از اولین دوره لیگ آزادگان در سال ۱۳۷۰، فقط ۷ استان دارای شرایط لازم برای تیم‌داری در بالاترین سطح فوتبال ایران بودند. در عدد در طول ۳۰ سال آینده به طور مرتب کاهش و افزایش داشته اما هیچگاه سهمیه تیم‌ها از ۱۱ استان بالاتر نرفته که این دوره هم مربوط به سالی است که برخی از تیم‌های تهرانی مانند پیکان، صباباطری و پاس راهی سه استان دیگر شدند.
نقشه پراکندگی لیگ برتر ایران در فصل ۱۴۰۲-۱۴۰۳
به طور متوسط لیگ برتر ایران در ادواری که ۱۴ و ۱۶ تیمی برگزار شده، با نمایندگانی از ۷ استان برگزار شده است و شرایط و زیرساخت‌های لازم برای برخورداری استان‌ها از تماشای بازی‌های لیگ برتر در هر استان وجود نداشته است.
استان‌های تهران، اصفهان، خوزستان، گیلان و آذربایجان شرقی پنج استانی هست که پای ثابت ادوار گذشته لیگ برتر بودند. تا یک دهه قبل استان فارس و خراسان هم از دیگر قطب‌های فوتبال ایران بودند که این دو به مرور به سمت نابودی رفتند و اکنون استان‌های مرکزی، کرمان و مازندران جایگزین این دو استان شده‌اند.
جغرافیای فوتبال ایران از ۳۰ سال قبل به این سمت وابسته به وجود نیروی انسانی، منابع مالی و حمایت‌های هواداران با حضور ثابت برخی استان‌ها شکل گرفته و طبیعتا در طی این سال‌ها برخی استان‌ها مانند یزد، هرمزگان، کرمانشاه، قزوین، لرستان و همدان هم صاحب تیم‌هایی در لیگ برتر بودند که دوام زیادی نیاوردند.
در واقع امروز که صحبت از لیگ برتر می‌شود، استان‌های بسیاری تاکنون صاحب هیچ تیمی در بالاترین سطح لیگ برتر نبوده‌اند. آذربایجان غربی، زنجان، سمنان، گلستان، کردستان، ایلام، کهگیلویه و بویر احمد، چهارمحال و بختیاری، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان شمالی و اردبیل هرگز تیمی در لیگ برتر یا لیگ آزادگان نداشتند و برخی استان‌ها هم فقط به اندازه یک دوره صاحب تیم بوده‌اند که می‌توان به کرمانشاه، لرستان و یزد اشاره کرد. استان‌هایی مانند قم، البرز و همدان هم هرگز نتوانستند با تیم‌هایی از لیگ دسته یک به لیگ برتر راه پیدا کنند.
از همین رو است که به بسیاری از تیم‌ها و علاقه‌مندان به فوتبال توصیه می‌شود برای ایجاد تیم از لیگ‌های دسته سه و دو شروع کنند تا به مرور استان و شهر مدنظر آن‌ها پشتوانه‌های لازم مانند حمایت‌های استانی و هواداران را هم پشت خود داشته باشد تا در صورت صعود به بالاترین سطح فوتبال ایران، دچار مشکل نشوند.
نگاهی به ادوار گذشته فوتبال ایران از زمان شکل‌گیری لیگ آزادگان تا امروز که بالغ بر ۳۲ دوره می‌شود، حکایت از بروز و ظهور برخی استان‌ها و نابودی برخی تیم‌های ریشه‌دار دارد که به علت نبود پشتوانه مالی لازم، قدم به سوی نابودی گذاشته‌اند. استان فارس و خراسان که در گذشته یکی از قطب‌های اصلی پرورش بازیکن در ایران بودند، امروز هیچ نماینده‌ای در فوتبال ایران ندارند و جای آن‌ها را شهرهای صنعتی در لیگ برتر گرفته‌اند.
حتی در سال ۷۳ وقتی مسابقات با حضور ۲۴ تیم در دو گروه ۱۲ تیمی برگزار می‌شود، به جای اینکه تعداد استان‌ها افزایش یابد، تعداد تیم‌های از هر استان افزایش می‌یابد چرا که در سایر استان‌هایی که بالاتر نام برده شد، پشتوانه لازم برای شگل گیری فوتبال وجود ندارد. این موضوع نشان می‌دهد هر چقدر هم به استان‌های بدون پشتوانه تیمی اهدا شود، این تیم‌ها بقا نخواهند داشت و به مرور به علت نبود شرایط و زمینه لازم رو به زوال می‌روند.
وقتی به عقب‌تر و تولد دوباره فوتبال بعد از انقلاب و جنگ ایران و عراق هستیم، مسئولان وقت فوتبال را ابتدا به صورت استانی و سپس به شکل لیگ شروع می‌کنند اما در همین برهه هم فوتبال فقط در ۹ استان شروع می‌شود. وقتی از سال ۱۳۶۴، مسابقات با عنوان جام قدس و با حضور برترین تیم‌های ۹ استان برگزار می‌شود و به نوعی مسئولان با سخاوت بسیار فوتبال را تا ۹ استان افزایش می‌دهند (که در هر چهار دوره تهران و اصفهان قهرمان می‌شوند) اما با شروع فوتبال باشگاهی با نام لیگ آزادگان، مجددا و رفته‌رفته تعداد استان‌ها به هفت یا شش استان تقلیل می‌یابد.
با نگاهی تحلیلی به فوتبال باشگاهی ایران، مشخص است که تلاش‌های سیاستمداران برای گسترش فوتبال از راه هدیه و واگذاری امتیاز تیم‌ها به یک شهر یا استان بدون در نظر گرفتن وجود زمینه‌های لازم مانند نیروی انسانی، علاقه‌مندی اقشار مختلف مردم و از سوی دیگر منابع مالی و پولی، فوتبال محکوم به شکست و نابودی بوده است.
اگر کمی پا را فراتر بگذاریم و به قبل از انقلاب اسلامی و لیگ تخت جمشید بازگردیم، باز هم اوضاع از همین قرار است که مسابقات در فاصله سال‌های ۵۲ تا ۵۷ که برای اولین بار لیگ سراسری در ایران برگزار می‌شود، در اولین دوره با ۵ استان (تهران، خوزستان، آذربایجان شرقی، شیراز و گیلان)، دومین دوره با ۴ استان (تهران، خوزستان، اصفهان و گیلان)، سومین دوره با ۷ استان (تهران، خوزستان، آذربایجان شرقی، شیراز، خراسان، اصفهان و گیلان) و چهارمین دوباره با ۶ استان ((تهران، خوزستان، آذربایجان شرقی، شیراز، اصفهان و گیلان) و در پنجمین دوره خود در سال ۵۷ با نمایندگانی از ۷ استان (تهران، خوزستان، آذربایجان شرقی، شیراز، خراسان، اصفهان و گیلان) برگزار می‌شود.
در واقع به طور سنتی فوتبال از زمان گسترش خود بعد از شروع لیگ‌های استانی و منطقه‌ای، در همین ۷ استان گسترش بسیاری داشته و امروزه با کم‌شدن تیم‌های مشهدی و شیرازی از چرخه لیگ برتر و سقوط به لیگ دسته یک و دو، کرمان و مرکزی که شهرهای صنعتی هستند، جای این تیم‌های عمدتا مردم پایه را گرفته‌اند.
نقشه پراکندگی لیک برتر ایران در فصل ۱۴۰۱-۱۴۰۲در ادامه نگاهی خواهیم داشت به ادوار گذشته لیگ آزادگان و برتر که نشان می‌دهد معمولا مسابقات با نمایندگانی از ۷ تا ۸ استان برگزار شده است:
سال ۷۰-۷۱ (۱۲ تیم - لیگ آزادگان): ۸ استان
تهران (۳ تیم)، گیلان (۲ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (یک تیم)، مازندران (یک تیم)، خراسان (یک تیم)، فارس (یک تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم).
سال ۷۱ (۱۶ تیم در ۲ گروه – لیگ آزادگان): ۸ استان
تهران (۴ تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم)، خوزستان (۳ تیم)، فارس (۲ تیم)، مازندران (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، اصفهان (یک تیم)، خراسان (یک تیم).
سال ۷۲ (۱۴ تیم – لیگ آزادگان): ۷ استان
تهران (۴ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، مازندران (یک تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم)، گیلان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم).
سال ۷۳ (۲۴ تیم در ۲ گروه – لیگ آزادگان): ۹ استان
تهران (۸ تیم)، آذربایجان شرقی (۳ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، مازندران (۳ تیم)، گیلان (۲ تیم)، خراسان (یک تیم)، فارس (یک تیم)، بوشهر (یک تیم).
سال ۷۴ (۱۶ تیم – لیگ آزادگان): ۶ استان
تهران (۷ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (یک تیم)، خوزستان (۲ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم).
سال ۷۵-۷۶ (۱۶ تیم – لیگ آزادگان): ۸ استان
تهران (۵ تیم)، اصفهان (۳ تیم)، فارس (یک تیم)، خوزستان (۲ تیم)، خراسان (یک تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم).
سال ۷۶-۷۷ (۱۶ تیم – لیگ آزادگان): ۷ استان
تهران (۵ تیم)، اصفهان (۳ تیم)، فارس (۲ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، خراسان (یک تیم).
سال ۷۷-۷۸ (۱۶ تیم – لیگ آزادگان): ۷ استان
تهران (۵ تیم)، اصفهان (۳ تیم)، گیلان (۲ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، خراسان (یک تیم)، فارس (یک تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم).
سال ۷۸-۷۹ (۱۴ تیم – لیگ آزادگان): ۷ استان
تهران (۵ تیم)، فارس (یک تیم)، اصفهان (۲ تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم)، خوزستان (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، خراسان (یک تیم).
سال ۷۹-۸۰ (۱۲ تیم – لیگ آزادگان): ۶ استان
تهران (۵ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، خوزستان (یک تیم)، فارس (۲ تیم)، گیلان (یک تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم).
سال ۸۰-۸۱ (۱۴ تیم – لیگ برتر): ۷ استان
تهران (۵ تیم)، خوزستان (یک تیم)، خراسان (یک تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم).
سال ۸۱-۸۲ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۶ استان
تهران (۵ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، گیلان (یک تیم).
سال ۸۲-۸۳ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۷ استان
تهران (۵ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم)، گیلان (یک تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، مازندران (یک تیم).
سال ۸۳-۸۴ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۷ استان
تهران (۶ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، مازندران (یک تیم).
سال ۸۴-۸۵ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۸ استان
تهران (۶ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم)، گیلان (یک تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، مازندران (یک تیم)، یزد (یک تیم).
سال ۸۵-۸۶ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۷ استان
تهران (۷ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم)، گیلان (یک تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، کرمان (یک تیم).
سال ۸۶-۸۷ (۱۸ تیم – لیگ برتر): ۱۰ استان
تهران (۵ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، کرمان (یک تیم)، قم (یک تیم)، کرمانشاه (یک تیم)، همدان (یک تیم).
سال ۸۷-۸۸ (۱۸ تیم – لیگ برتر): ۹ استان
تهران (۵ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، خراسان رضوی (۲ تیم)، کرمان (یک تیم)، قم (یک تیم)، همدان (یک تیم).
سال ۸۸-۸۹ (۱۸ تیم – لیگ برتر): ۱۱ استان (نکته: در این سال چندین تیم از تهران به سایر استان‌ها منتقل شدند.)
تهران (۶ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، فارس (یک تیم)، گیلان (یک تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، کرمان (یک تیم)، قم (یک تیم)، همدان (یک تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم)، بوشهر (یک تیم).
سال ۸۹-۹۰ (۱۸ تیم – لیگ برتر): ۹ استان
تهران (۷ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، گیلان (یک تیم، کرمان (یک تیم)، قم (یک تیم)، همدان (یک تیم)، بوشهر (یک تیم).
سال ۹۰-۹۱ (۱۸ تیم – لیگ برتر): ۹ استان
تهران (۵ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، کرمان (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، بوشهر (یک تیم)، فارس (یک تیم)، قم (یک تیم).
سال ۹۱-۹۲ (۱۸ تیم – لیگ برتر): ۱۰ استان
تهران (۶ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم)، فارس (یک تیم)، فجرسپاسی (یک تیم)، قم (یک تیم)، کرمان (یک تیم)، لرستان (یک تیم)، هرمزگان (یک تیم).
سال ۹۲-۹۳ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۹ استان
تهران (۴ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، خوزستان (۲ تیم)، گیلان (۲ تیم)، البرز (یک تیم)، فارس (یک تیم)، قم (یک تیم)، کرمان (یک تیم).
سال ۹۳-۹۴ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۸ استان
تهران (۵ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، البرز (یک تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، قم (یک تیم)، گیلان (یک تیم).
سال ۹۴-۹۵ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۸ استان
تهران (۴ تیم) خوزستان (۳ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، خراسان رضوی (۲ تیم)، البرز (یک تیم)، قم (یک تیم)، گیلان (یک تیم).
سال ۹۵-۹۶ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۶ استان
تهران (۵ تیم)، آذربایجان شرقی (۳ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، خراسان رضوی (۲ تیم)، قم (یک تیم).
سال ۹۶-۹۷ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۷ استان
تهران (۵ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، خراسان رضوی (۲ تیم)، بوشهر (یک تیم)، گیلان (یک تیم).
سال ۹۷-۹۸ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۷ استان
تهران (۴ تیم)، خوزستان (۴ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، بوشهر (یک تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، گیلان (یک تیم)، مازندران (یک تیم).
سال ۹۸-۹۹ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۸ استان
تهران (۴ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، آذربایجان شرقی (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، بوشهر (۲ تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، مازندران (یک تیم)، کرمان (یک تیم).
سال ۹۹-۱۴۰۰ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۸ استان
آذربایجان شرقی (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، تهران (۴ تیم)، خراسان رضوی (یک تیم)، خوزستان (۳ تیم)، کرمان (۲ تیم)، مازندران (یک تیم)، مرکزی (یک تیم).
سال ۰۰-۰۱ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۹ استان
تهران (۴ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، کرمان (۲ تیم)، مازندران (یک تیم)، مرکزی (یک تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم)، فارس (یک تیم)، خراسان رضوی (یک تیم).
سال ۰۱-۰۲ (۱۶ تیم – لیگ برتر): ۸ استان
تهران (۴ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، کرمان (۳ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، مازندران (یک تیم)، مرکزی (یک تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم)، گیلان (یک تیم).
سال ۰۲-۰۳(۱۶ تیم – لیگ برتر): ۹ استان
تهران (۴ تیم)، خوزستان (۳ تیم)، کرمان (۲ تیم)، اصفهان (۲ تیم)، مازندران (یک تیم)، مرکزی (یک تیم)، آذربایجان شرقی (یک تیم)، گیلان (یک تیم)، قزوین (یک تیم).
