صندوق توسعه ملی ایران در سال 1390 و پس از تجربه ناموفق حساب ذخیره ارزی با نگاه ارزش‌مدارانه به منابع حاصل از نفت و گاز تشکیل شد تا علاوه‌بر تامین مالی طرح‌های پیشران و توسعه‌ای، با بازپرداخت تسهیلات مشارکت شده، ارزش منابع آن بیشتر شود و دیگر طرح‌های توسعه‌ای تامین مالی شوند.
* در‌حالی‌که هدف از ایجاد حساب ذخیره ارزی، ثبات در میزان استفاده از عواید ارزی حاصل از فروش نفت خام و تبدیل دارایی حاصل از آن به دیگر ذخایر، تامین بخشی از اعتبارات مورد نیاز طرح‌های تولیدی، صنعتی، معدنی، کشاورزی و... در بخش غیردولتی از طریق شبکه بانکی، استفاده از وجوه این حساب برای تامین مصارف بودجه در‌صورت کاهش عواید ارزی حاصل از نفت بود، اما صندوق توسعه ملی بنا بر سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه، وظیفه تغییر نگاه به نفت و گاز و درآمدهای حاصل از آن، از منبع تامین بودجه عمومی به «منابع و سرمایه‌های زاینده اقتصادی» را داشت.
*براساس قوانین صندوق و همچنین قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، اعطای کلیه تسهیلات صندوق توسعه ملی صرفا از طریق عاملیت بانک‌های دولتی و غیردولتی باید صورت گیرد و براساس اطلاعات موجود باید گفت صندوق توسعه ملی از سال 1390 تا سال 1400 با 24 بانک قرارداد عاملیت منعقد کرده که مجموع قراردادهای عاملیت ارزی طی سال‌های 1390 تا 1400 به 119 میلیارد و 268 میلیون دلار می‌رسد که بانک‌های صنعت و معدن با 18 میلیارد و 973 میلیون دلار، ملت با 17 میلیارد و 475 میلیون دلار و سپه با 13 میلیارد و 676 میلیون دلار به‌عنوان سه بانکی که بیشترین حجم قرارداد عاملیت را با بانک مرکزی منعقد کرده‌اند، جای دارند.
*نگاهی به صورت‌های مالی 6 ماهه سال 1401 بانک‌های خصوصی و دولتی کشور نشان از آن دارد که در سرفصل تسهیلات ارزی 15 بانک به تفکیک منابع، تسهیلات ارزی اعطایی از منابع صندوق توسعه ملی و صندوق ذخیره ارزی با حجم ریالی 531 هزار و 184 میلیارد تومان موجود است که صندوق توسعه با 504 هزار و 686 میلیارد تومان، سهم 95 درصدی و صندوق ذخیره ارزی 26 هزار و 498 میلیارد تومان باقی‌مانده سهم 5 درصدی را برعهده دارد.
*تا پایان سال 1400 از مجموع 33 میلیارد و 432 میلیون دلار منابع ارزی مسدود شده، حدود 62 درصد به طرح‌های حوزه نفت و گاز، پالایشگاه و پتروشیمی و حدود 31 درصد نیز به طرح‌های فعال در بخش صنعت و معدن و حدود 7 درصد نیز به سایر بخش‌های اقتصادی اختصاص داده که با توجه به منابع تخصیصی به 311 طرح ارزی فعال تامین مالی شده، میزان پیشرفت مالی این طرح‌ها صرفا از محل منابع صندوق (نسبت مبالغ پرداختی به مسدودی) تا پایان سال 1400 حدود 71 درصد بوده است.
منبع: فرهیختگان
