از نخستین روز تشکیل مجلس وکلای تجار، که امروز با عنوان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران شناخته می‌شود، قریب به 139 سال می‌گذرد و این نخستین نهاد مدنی ایران، دوران پر فراز و نشیبی را طی کرده است. خانه فعالان بخش خصوصی کشور در این دوران طولانی قدمت خود، به مرکز مهمی از اسناد تاریخ تجارت کشور تبدیل شده است؛ عکس‌ها، نامه‌ها، نشریات و اطلاعیه‌هایی که هر کدام هم‌اکنون به میراثی گرانبها تبدیل شده که تاریخ تجارت کشور را روایت می‌کنند. از این رو اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم تصمیم گرفت تا به جمع‌آوری این اسناد از تمامی مراکز مهم نگهداری و حفظ اسناد بپردازد و با آنچه در اختیار خود اتاق قرار داد، یک مرکز اسناد دیجیتال راه‌اندازی کند که به مرجعی برای پژوهشگران و علاقمندان تبدیل شود.
مرکز اسناد دیجیتال اتاق بازرگانی تهران به عنوان نخستین آرشیو تاریخ تجارت ایران که با حضور جمعی از نمایندگان بخش خصوصی و پژوهشگران تاریخ و تجارت در آستانه روز ملی اسناد و میراث مکتوب رونمایی شد، هم‌اکنون در دسترس است و قرار است طی یک بازه زمانی معین بالغ بر 80هزار سند در آن بارگذاری شود.
نخستین آرشیو تجارت ایران
در آغاز مراسم رونمایی از این مرکز، ابتدا مدیر این پروژه در سخنانی با اشاره به اینکه مرکز اسناد دیجیتال اتاق تهران در آستانه روز اسناد ملی و میراث مکتوب در ایران و یک سال مانده به یک‌صد و چهلمین سال تاسیس اتاق تهران، افتتاح و شروع به کار می‌کند، تصریح کرد که در مرحله اول ایجاد این مرکز، پژوهش و مطالعه مفصلی پیرامون اسناد و اوراق مکتوب اتاق بازرگانی طی دوران پیش از انقلاب و نیز پس از انقلاب صورت گرفته و نزدیک به 140 واژگان کلیدی در این حوزه مورد شناسایی قرار گرفته است.
به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، علی ططری با اشاره به اینکه پیش از انقلاب اسلامی، هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران طی 11 دوره و پس از انقلاب نیز تاکنون 9 دوره، فعال بوده‌است، افزود: در پروژه و طرح ایجاد مرکز اسناد دیجیتال اتاق بازرگانی تهران، تمامی اطلاعات و اسناد گردآوری شده، سازمان‌دهی شد و در ادامه، با ایجاد یک سامانه اینترنتی، این اسناد که تعداد آن در حال حاضر به حدود چهار هزار سند می‌رسد، بارگذاری شده‌است.
وی با بیان اینکه، این مرکز قرار است محل آرشیو تاریخ تجارت ایران باشد، یادآور شد که طی ماه آینده، نزدیک به 30 هزار سند از تاریخ اتاق بازرگانی تهران روی این سامانه که دسترسی به آن برای عموم نیز آزاد خواهد بود، بارگذاری می‌شود. ططری ادامه داد: این مرکز به طور دائم فعال خواهد بود و علاوه بر اسناد قدیمی و کهن، اسناد جدید نیز به طور مدام به این مرکز افزوده خواهد شد و به مرور برآورد می‌شود که در فازهای بعدی، تعداد اسناد به حدود 80 هزار برسد.
ایجاد مرکز اسناد تجاری ایران، مصداق احیاگری اتاق تهران
در ادامه این جلسه، دبیرکل اتاق تهران پشت تریبون قرار گرفت و سخنان خود را با این عبارت آغاز کرد که ایجاد مرکز اسناد تجارت در اتاق تهران، خستگی 8 سال کار را از جان او زدوده است. بهمن عشقی از راه‌اندازی مرکز اسناد تجارت به عنوان اتفاقی مهم یاد کرد و گفت: پس از موافقت هیات رئیسه اتاق تهران با اجرای این پروژه، امروز این مرکز افتتاح شده و طی ماه آینده 30 هزار سند و ظرف 5 ماه آینده تعداد اسناد بارگذاری شده به 80 هزار سند خواهد رسید.
او ماموریت محوری اتاق‌های بازرگانی را تعامل با حاکمیت در دفاع از منافع اعضا دانست و گفت: دستیابی به موفقیت در انجام این ماموریت نیازمند قدرت بوده و عنصر معنوی قدرت، ارائه تصویری کارآمد و قوام‌یافته است؛ این روزها از کارآمدی با عنوان برند نیز یاد می‌شود. به بیان دیگر باید برندی ساخته شود که به عنوان سابقه عملکردی، نشان‌دهنده و گویای قدمت باشد؛ چرا که کارآمدی ساخته نمی‌شود مگر با پشتوانه قدمت.
عشقی با اشاره به قدمت اتاق تهران که به حدود 140 سال می‌رسد، ادامه داد: قدمت اتاق تهران از نظام پارلمانی ایران 23 سال بیشتر است. بنابراین می‌توان ادعا کرد که بنیان‌گذاران اتاق تهران، بنیان‌گذار حرکت نوین جامعه مدنی در ایران بوده‌اند. اتاق تهران، پس از اتاق استانبول، دومین اتاق بازرگانی در آسیاست که تنها دو سال پس از تاسیس اتاق استانبول پایه‌گذاری شده است. نکته حائز اهمیت اینکه اتاق تهران با این قدمت نزدیک به 140 سال در امور مختلفی مانند راه‌اندازی بیمارستان، تاسیس دارالایتام، ایجاد مدرسه عالی بازرگانی، موسسه اعتباری، چاپخانه و ... نقش‌‌آفرینی کرده و انتشار 11 نشریه و تاسیس کتابخانه نیز در شمار اقدامات این نهاد قرار گرفته است.
او با بیان اینکه اتاق تهران در دوره هشتم و نهم هیات نمایندگان به سمت احیای این دستاوردها رفته و سنت احیاگری را مورد توجه قرار داده است، توضیح داد: آنچه اتفاق افتاد، آن بود که عناصر مادی این احیاگری به تدریج سر برآورد که نمونه آن احیای بیمارستان بازرگانان است. این نقش احیاگری اکنون در فضای مجازی اصیل نیز فرصت حضور پیدا کرده است. بنابراین با مجوز هیات رئیسه، دو اقدام در دستور کار بدنه اجرایی اتاق قرار گرفت؛ نخست ایجاد یک صفحه با اطلاعات کامل و دقیق و قابل ارجاع در سایت ویکیپدیا بود و دیگری راه‌اندازی مرکز اسناد دیجیتال اتاق بازرگانی تهران بود که اکنون در دسترس همگان قرار گرفته است. پیش از این یک صفحه حاوی اطلاعات ناقص از اتاق تهران در ویکیپدیا وجود داشت که فاقد داده‌های مهم و اثربخش بود. اکنون اما این صفحه با اطلاعات کامل تاریخی از ابتدای تشکیل اتاق تهران تاکنون، سرآمد ویکیپدیای اتاق‌های بازرگانی است.
عشقی در بخش دیگری از سخنان خود ایجاد مرکز اسناد تجاری را از دو جنبه حائز اهمیت برشمرد و گفت: نخست از منظر خدمت به اعضا به این دلیل که این مرجع، قابل توجه پژوهشگران و کسانی که در دیرینه اقتصاد ایران جست‌وجو می‌کنند و از زاویه‌ای دیگر این مرکز، نشان‌دهنده قدمت تاریخی اتاق تهران است و این قدمت با سند قابل مشاهده خواهد بود.
او در ادامه، ایجاد مرکز اسناد تجاری ایران را یکی دیگر از مصادیق احیاگری اتاق تهران توصیف کرد و گفت: امیدواریم که این نرم‌افزار بعدها به هوش مصنوعی نیز مجهز شود تا به این ترتیب سلایق مخاطبان نیز قابلیت تشخیص پیدا کند.
تلاش برای ارتقای سرمایه اجتماعی اتاق بازرگانی
رئیس اتاق تهران نیز در این مراسم، راه‌اندازی مرکز اسناد دیجیتال اتاق تهران را یکی از اقدامات اثرگذار این اتاق طی دوره اخیر هیات نمایندگان، عنوان کرد و گفت: اسناد موجود از فعالیت‌های اتاق تهران و معرفی آن، کمک خواهد کرد تا بخش‌خصوصی در ایران از محاق فراموشی بیرون آید و جامعه، به شناخت درستی از خانه فعالان اقتصادی و کارآفرینان ایران طی یک قرن گذشته دسترسی داشته باشد.
مسعود خوانساری گفت: بخش‌خصوصی و نهاد اتاق بازرگانی در ایران، در طول چند دهه گذشته، فراز و فرودهای زیادی را در اقتصاد کشور از سر گذرانده و امروز جامعه ایران به نقطه‌ای از فضای فکری و خرد رسیده که باور دارد رشد و توسعه اقتصادی کشور جز با حضور فعالانه بخش‌خصوصی ممکن و میسر نیست.
او با بیان اینکه بخش‌خصوصی در ایران از سابقه و تاریخ سترگ و قوی برخوردار است که باید آن را به تصویر کشاند و نمایان کرد، افزود: اگر سرمایه اجتماعی اتاق بازرگانی و بخش‌خصوصی را در جامعه ارتقا دهیم، جایگاه اتاق و مطالبه و نظرات فعالان اقتصادی نزد حاکمیت و دولت نیز ارتقا پیدا خواهد کرد.
رئیس اتاق تهران در این رابطه و افزایش وزن سرمایه اجتماعی اتاق بازرگانی در جامعه، به احیا و بازسازی بیمارستان بازرگانان تهران اشاره کرد که طی دوره هشتم هیات نمایندگان اتاق تهران، مدیریت آن به این اتاق بازگشت و در دوره نهم نیز بازسازی و نوسازی آن به طور کامل به سرانجام رسید. به گفته خوانساری در حال حاضر خدمات‌دهی بیمارستان بازرگانان به بیماران و مراجعه‌کنندگان، این بیمارستان در زمره یکی از بهترین مراکز درمانی کشور قرار داده است.
بهره‌گیری از اسناد تاریخی در سیاستگذاری اقتصادی
در ادامه این جلسه، قائم‌مقام رئیس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی طی سخنانی، توجه به آموزه‌های تاریخی را امری جدی توصیف کرد و گفت: آنچه اتاق بازرگانی تهران در قالب ایجاد مرکز اسناد تجاری به انجام رسانده، یک پرسش را به ذهن متبادر می‌سازد که آیا ایجاد چنین ساختاری و جمع‌آوری اسناد با وجود کتابخانه ملی و مرکز اسناد، جزو تکالیف یا مسئولیت‌های اتاق قلمداد می‌شود؟
به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، احمد مسجدجامعی با بیان اینکه گستره اقتصاد وسیع‌تر از آن است که از سایر وجوه زندگی حذف شود، توضیح داد: این گستره وسیع سبب شده است که اقتصاد در سیاست، اجتماع و زندگی روزمره تاثیر بگذارد و گاهی با یک سند اقتصادی می‌توان یک کتاب نوشت. به عنوان مثال، از دوره‌های تاریخی ایران اطلاعات چندانی در منابع مکتوب وجود ندارد؛ حتی شاهنامه نیز روایت خود را از دوره ساسانیان آغاز می‌کند. اما در دنیا از نوع ضرب سکه و از اینکه چهره پادشاه دوران تمام‌رخ یا نیم‌رخ است و همچنین سایر آرایه‌های آن، فلسفه سیاسی استخراج می‌کنند. در واقع از نوع سکه ضرب شده، مساله قدرت، وضعیت هنر یا جامعه را تحلیل و تفسیر می‌کنند و صرفاً به مسایل اقتصادی و ارزش آن نمی‌پردازند و اینکه سرگردانی قدرت چه تاثیری بر سرگردانی اجتماع گذاشت. این یک سند است و بیش از خاطره ارزش دارد. در حالی که ما اغلب تاریخ را بر اساس خاطرات روایت می‌کنیم.
او در ادامه خطاب به حاضران این جلسه توصیه کرد: شما به عنوان کسانی که در حوزه بازرگانی هستید، بر اساس این اسناد، می‌توانید نهضت مشروطه را تفسیر کنید. یا برای مثال، آن واقعه‌ای را تفسیر و تحلیل کنید که یک بازرگان را به چوب بستند و این منشا اتفاقات بسیاری بود. به هر حال قدرت تجارت در این دوره معاصر بیش از امروز بوده است. چنانکه تجار حتی اعتباراتی را به پادشاهان قرض می‌دادند. در واقع این نشان می‌دهد که قدرت سیاسی و قدرت اقتصادی بده‌بستانی با یکدیگر داشته‌اند. البته بازرگانان در این دوره صرفا به قدرت سیاسی وقت متصل نبوده و دارای یک پایگاه اجتماعی بوده‌اند و این پایگاه اجتماعی منشا سرمایه اجتماعی بوده است.
وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به مثال‌هایی نظیر ورود برق به تهران توسط امین‌الضرب یا ایجاد کتابخانه ملک پیش از کتابخانه ملی که به تقویت پایگاه اجتماعی بازرگانان منجر شده است، افزود: اینکه قدرت اجتماعی اتاق بازرگانی به این نهاد بازگردانده شود، به حوزه عملکرد بازرگانان بستگی دارد. برای مثال، بخشی از مکتب تبریز، شامل تجار تبریز بوده است؛ آن هنگام که بازرگانانی به نام برادران نخجوانی به منظور حفظ و اعتلای هویت ایرانی و زبان فارسی در سراسر عالم می‌گشتند و نسخ نفیس را می‌یافتند و در کتابخانه ملی تبریز که خودشان تاسیس کرده بودند، قرار می‌دادند تا در دسترس مردم و پژوهشگران باشد و راهنمای آیندگان.
مسجدجامعی در ادامه به سئوال نخست خود بازگشت و پیشنهاد کرد که رویکرد اصلی اتاق بازرگانی تهران در جمع‌آوری اسناد تاریخی کمک به سیاستگذاری صحیح باشد. او توضیح داد: در شوراهای کلان سیاستگذاری، حتما نیاز به توجه به گذشته وجود دارد. وقتی قرار است قاعده جدیدی وضع شود، باید قوانین و قواعد قبلی و همچنین آثار و تبعات آن مورد بررسی قرار گیرد. یعنی تصمیم‌گیران و مدافعان سیاست‌ها باید از این اطلاعات برخوردار باشند و اتاق بازرگانی با برخورداری از این اطلاعات می‌تواند با سیاست‌گذاران به گفت‌وگو بنشینند و به این ترتیب تاثیرگذار باشند. مهمترین ابزار سیاستگذار اقتصادی برای تصمیم‌گیری و سیاستگذاری مجموعه اسناد تاریخی است.
