آیا اینترنت ماهواره‌ای به زودی به ایران می‌رسد؟

در روزهای ناآرام ایران و در حالی که دسترسی به اینترنت دشوار و در مواردی دسترسی به اینترنت جهانی ناممکن شده، برخی کاربران در توئیتر از «ایلان ماسک» مدیرعامل و بنیانگذار اینترنت ماهواره‌ای استارلینک درخواست ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای داشتند و او هم وعده رساندن سریع این اینترنت به مردم ایران را داده؛ اما پرسشی که مطرح می‌شود اینکه آیا تحقق چنین وعده‌ای در کوتاه‌مدت شدنی است؟

ماسک، مالک شرکت بزرگ «تسلا»، ثروتمندترین مرد جهان است که چنین وعده‌ای را در حساب تویئتر خود اعلام کرد.

در ادامه گزارش‌های راستی‌آزمایی، به بررسی امکان تحقق این وعده می‌پردازیم و البته با توجه به ناآشنایی برخی مخاطبان با اینترنت ماهواره‌ای، پیش از آن به این پرسش‌ها می پردازیم که:

• اینترنت ماهواره‌ای چیست؟
• مزیت اینترنت ماهواره‌ای نسبت به اینترنت کابلی چیست؟
• آیا استارلینک اینترنت بدون محدودیت ارائه می‌دهد؟
• آیا ملزومات فعالیت اینترنت استارلینک در ایران فراهم است؟
• آیا استارلینک به زودی در ایران هم فعال می‌شود؟

اینترنت ماهواره‌ای چیست؟
اینترنت ماهواره‌ای یک اتصال بی‌سیم است که شامل سه بشقاب ماهواره‌ای است: یکی در مرکز ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی، یکی در فضا و دیگری متصل به منزل استفاده‌کننده از خدمات.
علاوه بر دیش ماهواره، همچنین به یک مودم و کابل‌هایی نیاز است که به دیش و مودم استفاده‌کننده برسد. هنگامی که همه چیز وصل شد، ISP سیگنال اینترنت را به دیش در فضا ارسال و سپس آن را برای متقاضی ارسال می‌کند. هر بار درخواستی داده می‌شود(باز شدن صفحه جدید، دانلود کردن، ایمیل فرستادن و ...) به دیش در فضا و سپس به مرکز (ISP) می‌رود. درخواست تکمیل شده سپس از طریق فضا به مودم متقاضی و سپس به رایانه وی ارسال می‌شود.

مزیت اینترنت ماهواره‌ای نسبت به اینترنت کابلی
تنها دلیلی که ممکن است از اینترنت ماهواره‌ای استفاده کنید، این است که در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که سایر گزینه‌های اینترنت مانند کابل یا DSL در دسترس نیست. به غیر از این، دلیل موجهی برای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای وجود ندارد.

اینترنت ماهواره‌ای استارلینک چیست؟
ابتکار Starlink یک پروژه اینترنت ماهواره‌ای بلندپروازانه است که توسط مالک اسپیس ایکس، تامین می‌شود. او قصد دارد تا سال ۲۰۲۷ به بیش از سه میلیارد نفر در سراسر دنیا دسترسی به اینترنت دهد. کسانی که به طور عمده در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند یا به هر دلیلی در دسترسی به اینترنت در سراسر جهان مشکل دارند، از جمله مشتریان اصلی پروژه هستند.
استارلینک به طور رسمی در سال ۲۰۱۵ معرفی شد و هدف آن، ارائه پوشش اینترنتی گسترده با پرتاب هزاران ماهواره کوچک به مدار پایین زمین در ترکیب با گیرنده‌های روی زمین است. اینترنت استارلینک از طریق دیش‌های ماهواره‌ای در دسترس مردم عادی قرار خواهد گرفت و هزینه استفاده از این سرویس، از ۱۱۰ دلار در ماه شروع می‌شود و هزینه سخت‌افزار آن ۵۹۹ دلار است.

استارلینک اینترنت بدون محدودیت ارائه می‌دهد؟
استارلینک ادعا می‌کند در همه هفت قاره در دسترس است. در سپتامبر(شهریور-مهر) ۲۰۲۲ بنیاد ملی علوم ایالات متحده اعلام کرد در حال آزمایش سرویس قطبی استارلینک در قطب جنوب است اما در نقشه رسمی، پوشش استارلینک در همه قاره‌ها به جز چند کشور ظاهر شده؛ به عنوان مثال شمال کانادا، نروژ، سوئد، سراسر فنلاند و ایسلند، قاره آفریقا، بخش زیادی از آمریکای جنوبی و قاره آسیا هنوز اتصال استارلینک ندارند.
استارلینک می‌تواند اینترنت به نسبت ارزان‌تری نسبت به اینترنت کابلی و ماهواره‌ای در مناطق روستایی و حومه‌ای ارائه کند. در بسیاری از مناطق، کاربران حومه شهری به اندازه کاربران شهری هزینه می‌پردازند اما اینترنت بسیار کندتری دارند.

کاربران از سرعت اینترنت ماهواره‌ای استارلینک رضایت دارند؟
تعداد کاربران استارلینک در چند ماه نخست ارائه سرویس اینترنت ماهواره‌ای، به بیش از ۱۰ هزار نفر افزایش یافت. شبکه تلویزیونی سی‌ان‌بی‌سی (CNBC) برای دریافت نخستین برداشت واقعی از این سرویس با بیش از ۵۰ نفر که از خدمات این اینترنت استفاده می‌کردند صحبت کرد.
افراد مورد بررسی شامل خانوارهایی در کانادا و ۱۳ ایالت ایالات متحده مانند کالیفرنیا، کلرادو، آیداهو، آیووا، میشیگان، مینه سوتا، اوهایو، واشنگتن، ویسکانسین و ... بودند. بیشتر این کاربران در مناطق روستایی یا دور افتاده مانند زمین‌های کشاورزی یا بیابان، دسترسی محدود به پهنای باند زمینی داشتند و تعداد کمی نیز به طور کلی دسترسی نداشتند.

یکی از کاربران در مونتانا به این شبکه تلویزیونی گفت: «تا زمانی که تنها گزینه پهنای باند در دسترس من استارلینک باشد آن را نگه خواهم داشت.» یکی دیگر از کاربران از کلرادو گفت: «سخت‌ترین قسمت نصب تجهیزات، نصب دیش روی پشت بام و کشیدن سیم از بیرون به داخل خانه بود.» یکی از کاربران از ایالت مین نیز گفت: «سرویس کاملاً قابل اعتماد است، هر چند وقت یکبار چند قطعی رخ می‌دهد.»

بنابر اظهارات نخستین گروه‌ از کاربرانی که از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک استفاده کردند به نظر می‌رسد این اینترنت در مقایسه با اینترنت کابلی از نظر سرعت و محدودیت، مشکلات کمتری دارد؛ با این حال آیا اینترنت استارلینک به طور کل بی‌نقص است؟

اینترنت استارلینک نقص ندارد؟
با وجود همه ادعاهای ایلان ماسک در رابطه با دسترسی آسان افراد مختلف در سراسر دنیا به استارلینک به ویژه در مناطقی که دسترسی سخت به اینترنت کابلی دارند و ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اینترنت نسبت به رقبا اما نقص‌هایی هم دارد که ایلان ماسک وعده‌ رفع این نقایص را در دراز مدت داده است.

از جمله این معایب و نقص‌ها، هزینه بسیار زیاد خرید و نصب تجهیزات و اشتراک اینترنت ماهواراه‌ای استارلینک است که با ادعای آن مبنی بر در دسترس قرار گرفتن اینترنت برای کاربران مناطق محروم در تضاد است. کاربران در ایالات متحده برای سرعت ۲ مگابیت در ثانیه حدود ۱۰۰ دلار در ماه پرداخت می‌کنند و این دو برابر مبلغی است که در ماه برای اینترنت کابلی با سرعتی ۲۵ برابر اینترنت ماهواره‌ای می‌پردازند.

علاوه بر آن، استارلینک در حال حاضر امکان ارائه اینترنت قابل حمل را ندارد؛ اما یک ویژگی افزودنی پولی معرفی کرده که به مشتریان امکان می‌دهد خدمات خود را به طور موقت به مکان‌های مختلف که آدرس سرویس دائمی آن‌ها توسط ماهواره استارلینک ارائه می‌شود، منتقل کنند.
این افزونه ۲۵ دلار اضافی در ماه برای کاربران در ایالات متحده هزینه خواهد داشت. با این حال باز هم کاربران نمی‌توانند در جایی خارج از خانه، محل کار و در حالت غیرثابت از این اینترنت استفاده کنند.

طبق اظهارات کاربران استارلینک، اگرچه آنها هزینه مساوی بابت این اینترنت پرداخت می‌کنند اما سرعت این اینترنت در مناطق شهری و پر تراکم کندتر بوده و در مناطق باز مانند روستاها و بیابان بیشتر است. همچنین تغییرات آب‌وهوایی نیز می‌تواند بر سرعت ارئه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک و یا حتی قطعی آن تاثیر بگذارد.

انسدادهای جزئی می‌توانند بر قدرت سیگنال تاثیر بگذارند. دیش باید به سمت جنوب باشد و هر چیزی که در مسیر سیگنال باشد مانند درختان و ساختمان‌ها می‌تواند بر کیفیت تاثیر بگذارد.
استارلینک در بسیاری از مناطق دنیا پوشش اینترنت ندارد و به نظر می‌رسد برای ارائه خدمات اینترنتی نیاز به مجوزهای رسمی کشورهای مختلف داشته باشد.

استارلینک می‌تواند در ایران هم فعال شود؟
یکی از موانع اصلی برای ایرانیانی که می‌خواهند از اینترنت استارلینک استفاده کنند، آمریکایی بودن این ابزار است. از آنجا که این شرکت در ایالات متحده ثبت شده، باید از تحریم‌های ایالات متحده پیروی کند. ایلان ماسک مدیر عامل اینترنت ماهواره‌ای اسپیس ایکس، دوشنبه ۲۸ شهریور ۱۴۰۱ گفت، این شرکت برای ارائه خدمات پهنای باند ماهواره‌ای استارلینک در ایران، درخواست معافیت از تحریم‌ها علیه ایران خواهد کرد.

ماسک این درخواست را در پی قطعی و اختلال اینترنت سراسری در ایران به دلیل ایجاد ناآرامی‌ها بیان کرد؛ بعد از آنکه برخی در توئیتر از ماسک خواستند ایستگاه‌های اینترنتی مبتنی بر ماهواره را در ایران هم ارائه دهد. در پی این درخواست ماسک، قانون‌گذاران کنگره ایالات متحده آمریکا، در نامه‌ای به «جانت یلن» وزیر خزانه‌داری ایالات متحده نوشتند، اگر چنینی درخواستی برای شما ارسال شد، به سرعت آن را تائید کنید. آنها همچنین از خزانه‌داری خواستند سیاست‌های خود را برای تقویت دسترسی به ارتباطات در کشورهای تحریم شده روشن کند.

به این ترتیب، وزارت خزانه‌داری آمریکا اجازه ارسال برخی تجهیزات اینترنتی ماهواره‌ای را به ایران صادر کرد. دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری(OFAC) در بیانیه‌ای اعلام کرد: «مجوز صادرات سخت‌افزار، نرم‌افزار و خدمات مرتبط با ارتباطات از طریق اینترنت به ایران، از جمله برخی خدمات اتصال اینترنت و پایانه‌های ماهواره‌ای مسکونی مجاز را صادر می‌کند.» همچنین در این بیانیه آمده است: «برای هرگونه صادراتی که تحت مجوزهای موجود نباشد، OFAC از درخواست مجوزهای خاص برای مجوز فعالیت‌های حمایت از آزادی اینترنت در ایران استقبال می‌کند.»

مانع انتقال پول، مجوز، تجهیزات و هزینه
اگرچه ایالات متحده با درخواست فوری رفع تحریم برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای به ایرانیان موافقت کرده اما تحریم تنها مانع استفاده از این ابزار نیست. بلکه مشکل انتقال پول، ارائه مجوز از سوی دولت، انتقال تجهیزات و هزینه بالای آن همچنان پابرجاست.
همان گونه که گفته شد، هزینه سخت‌افزار این اینترنت ۵۹۹ دلار است و هزینه اشتراک آن، از ۱۱۰ دلار در ماه شروع می‌شود که پرداخت این رقم بالا برای همه افراد فراههم نیست و شاید تنها برای برخی مجتمع‌ها به صرفه باشد؛ مگر اینکه ماسک این هزینه را برای ایرانیان تغییر دهد یا رایگان کند؛ همان‌گونه که از طرف ایلان ماسک پنج هزار «ترمینال استارلینک» (همان رسیور و دیش) برای دولت اوکراین ارسال شد و به شکل رایگان به این کشور رسید.

از سوی دیگر، در ایران امکان انتقال پول تجهیزات و حق اشتراک این سامانه فراهم نیست؛حال آنکه شهروندان اوکراینی به دلیل دسترسی به کارت‌های اعتباری بین‌المللی مانند مسترکارت و ویزا می‌توانند هزینه ماهانه اینترنت استارلینک را بپردازند. البته اگر ایرانیان از طریق افرادی در کشورهای دیگر این مشکل را حل کنند یا ایلان ماسک از برخی هزینه‌ها صرف‌نظر کند.

موضوع دیگر، مجوز دولت است؛ البته وزیر ارتباطات در واکنش به اخبار حضور استارلینک در ایران گفته: اگر هر اپراتور ارائه دهنده خدمات اینترنت ماهواره‌ای بر اساس قواعد بین‌المللی و قواعد جمهوری اسلامی عمل کند، استقبال هم می‌کنیم. اما روشن است که اینترنت بدون محدودیت، با قواعدی که وزیر از آنها سخن گفت، متفاوت است. اگر مجوز دولت نباشد، ارسال پرتعداد تجهیزات ماهواره‌ای هم امکان‌پذیر نیست. 

مورد دیگر البته سطح برخورد با این ابزار است. در ایران در زمان‌هایی نیروی انتظامی با شدت با استفاده از دیش ماهواره برخورد می‌کرد و به جمع‌آوری ابزار و برخورد با عوامل توزیع و فروش آنها می پرداخت؛ اما با گسترش این ابزار، مقابله با دیش ماهواره کمرنگ شد. در صورت برخورد با استفاده از این ابزار، به طور معمول به کارگیری آن دشوار خواهدشد.

جمع‌بندی
اکنون مانع تحریم از پیش پای ورود اینترنت ماهواره ای برداشته شده و اگر هیچ استثنای ویژه‌ای برای ایران در نظر گرفته نشود، اگر در داخل ایران کسی دیش و رسیور استارلینک را نصب کرده و به ترتیبی هزینه ماهانه آن را هم پرداخت کند، می‌تواند به اینترنت دسترسی داشته باشد. حتی اگر در ایران هرگونه ارتباط اینترنتی قطع باشد.
با این حال، همچنان مشکلاتی چون هزینه بالا، تجهیزات، مجوز و امکان انتقال پول و تجهیزات این ماهواره، به دشواری در ایران ممکن است. با این وصف، استفاده از اینترنت ماهواره ای استارلینک، به این زودی، به آسانی و برای همه در ایران فراهم نیست؛ به ویژه که حتی در اوکراین که دولت آن، یک پای ورود این تجهیزات بود، اقدامات ماسک به معنای دسترسی همه اوکراینی‌ها به اینترنت نبود.