5 نکته و پیشنهاد درباره سبد کالا

به گزارش ایران اکونومیست، توزیع سبد کالا بحث های زیادی را در جامعه ایجاد کرده است ؛ عده ای راضی اند و گروهی ناراضی.
فارغ از بحث های سیاسی که همیشه در هر موضوعی وجود داشته است ، از آنجا که قرار است این اقدام در آینده به درباره سبد کالا نکات زیر را می توان ذکر و درباره شان "تأمل" کرد:

1 - اصل ارائه کمک به خانواده ها، در شرایطی که معیشت مردم به شدت در مضیقه است ، امری شایسته و قابل تقدیر است. این مسأله درباره خانواده هایی که از نظر اقتصادی جزو طبقات ضعیف تر جامعه هستند، صدق بیشتری دارد .
چنین اقداماتی اگر برای طبقات بالا "بی اثر" و برای قشر متوسط "کمک حال" باشند، برای دهک های پایین درآمدی، "حیاتی" هستند. لذا اصل کمک را نمی توان مورد مناقشه قرار داد مگر از سر سیری!

2 - توزیع سبد کالا ، قاعدتاً باید معطوف به کسانی باشد که بدان نیاز مطلق یا حتی نسبی دارند ، اما واقعیتی که بارها تجربه شده این است که شناسایی دقیق و بدون خطای افرادی که مستحق برخورداری از این کمک ها هستند، میسر نیست.
این امر ، باعث ایجاد نارضایتی هایی شده است چه آن که بعضاً در یک کارگاه ، کارفرما مشمول سبد کالا شده و کارگرش نه!

نظام اقتصادی کشور نیز به گونه ای طراحی نشده که دستکم در کوتاه مدت ، شفاف سازی اقتصادی محقق شود.
به نطر می رسد بهترین کار در خصوص سبد کالا ، این است که بگویند این سبد به کسانی که ماهانه زیر فلان رقم - می تواند درمناطق مختلف متغیر باشد - درآمد دارند ، تعلق می گیرد و هر کس که در این بازه درآمدی ، نیاز دارد ، ثبت نام کند و سبد را بگیرد.مبنا هم خود اظهاری باشد ، با توضیحاتی که خواهد امد.

این کار چند فایده دارد:
- هم اکنون تعدادی از افراد متمول که مشمول سبد کالا شده اند ، برای گرفتن آن اقدامی نمی کنند و نخواهند کرد. طبیعتاً کسی که ثروتمند است - مثلاً یک پزشک ، یک مدیر ، یک کارمند عالیرتبه - ولو این که مشمول سبد کالا شده باشد ، وقت خود را برای گرفتن این کمک دولتی ، صرف نمی کند  و ای بسا ، برای خودش شایسته هم نداند که بگیرد. به عنوان مثال، رئیس جمهور سابق و رئیس کنونی شورای شهر تهران ، جزو کسانی هستند که بی آن که خود بخواهند، نامشان در فهرست مشمولان دریافت سبد کالا آمده است ؛ حتماً این ها برای دریافت سبد اقدام نخواهند کرد.
لذا اگر از اول ، مکانیزم ثبت نام اجرا شود ، چنین افرادی ثبت نام نمی کنند و نیازی هم عملیات فنی و مالی شارژ سبد برای این ها نیست.

- چون مکانیزم ، بر مبنای ثبت نام افراد و خوداظهاری است، دیگر کسی به دلیل نگرفتن سبد ناراضی نخواهد بود.

- در مجموع ، با اجرای این روش ، میلیون ها نفر ثبت نام نخواهند کرد و بار مالی اجرای طرح به شدت کاهش می یابد.

3 - از آنجا که قرار است اعطای سبد کالا استمرار یابد ، پیشنهاد می شود زمان تحویل کالا ، بیشتر شود تا نیازی به صف های طویل و اذیت شدن مردم نباشد.

4 - می توان با اصلاح روش توزیع کنونی ، رفته رفته ، یارانه نقدی را به سمت سبد کالا هدایت و بدان تبدیل کرد. این کار چند فایده دارد:

- توزیع نقدینگی حاصل یارانه نقدی ، متوقف و به تبع آن ، تورم کاهش می یابد.

- شاید گفته شود در نظام یارانه نقدی ، این امکان وجود دارد که هر کس هر چه می خواهد خریداری کند ولی در اینجا باید کالا بگیرد.
این سخن درست است اما نکته اینجاست که در سبد کالا ، دقیقاً همان چیزهایی وجود دارد که اغلب خانواده های ایرانی در طول ماه می خرند، مانند برنج،تخم مرغ،روغن،پنیر،مرغ، قند، شکر و ... (برخی از این ها در سبد کنونی وجود دارند و برخی دیگر را می توان در تناوب کم و زیاد کرد).
بنابراین وقتی این اقلام اساسی و فراگیر به رایگان توزیع شوند، مردم با پول آنها می توانند نیازهای دیگرشان را برآورده کنند.

- وقتی یارانه ، نقدی باشد همه برای دریافت آن راغب می شوند اعم از این که فقیر باشند یا غنی ؛ چون واریز شدن خودکار پول به حساب ، ولو اندک ، برای همه جذابیت خاص خودش را دارد.

اما اگر اعلام شود که یارانه ویژه کسانی است که بدان نیاز دارند - و اساساً تعریف یارانه همین است - و این یارانه به طور کالا ارائه می شود ، اکثر کسانی که نیازی بدان ندارند ، از گرفتنش خودداری می کنند.
صاحب یک بنگاه معاملاتی بزرگ خودرو را در نظر بگیرید که هم اکنون هم ماه حدود 200 هزار تومان به حسابش ریخته می شود. اگر به او بگویند به عنوان کسی که واقعاً نیازمند دریافت کالاست ثبت نام کند و ماه به ماه به فروشگاهی برود و برنج و روغن و قند و شکر بگیرد ، به احتمال بسیار زیاد ، این کار را نخواهد کرد.
در اغلب کشورهای دنیا که سیستم حمایت از اقشار کم درآمد وجود دارد نیز چنین است و کسانی که واقعاً نیاز دارند، با مکانیزم هایی کالای مورد نیاز خود - و مشخصاً موادغذایی اصلی - را دریافت می کنند.

اما در اینجا چون پول نقد به حساب می ریزند ، تقریباً همه افراد (حتی ایرانیان مقیم خارج و برخی اموات) می گیرند و این در حالی است که بسیاری واقعاً نیازی بدان ندارند.
یکی از میلیاردرهایی که یارانه نقدی می گیرد، با طعن و تمسخر می گفت که یارانه ای که می گیرد را صرف غذای سگ هایش می کند.

آیا شایسته است کسی که پورشه و بنز آخرین مدل سوار می شود همانند کسی که به نان شب محتاج است ، یارانه نقدی بگیرد؟ در حالی که اولی ، یارانه های به مراتب بیشتری را به طور غیرمستقیم دریافت می کند.
در هیچ نظام یارانه ای در هیچ جای جهان ، چنین چیزی وجود ندارد چون همه می دانند که "مساوات" با "عدالت" بسیار متفاوت است.

تبدیل تدریجی یارانه نقدی به یارانه کالایی - بعد از برطرف شدن اشکالات نظام توزیع - بهترین راه برای برون رفت از چاه ویل یارانه نقدی است تا از یک سو ، ثروتمندان ، یارانه بی خود نگیرند و از دیگر سو ، اقشار نیازمند ، از حمایت های واقعی برخوردار شوند.

ملاک هم همان گونه که گفتیم ، باید خوداظهاری افراد بر مبنای حداقل درآمد و ثروتی باشد که اعلام می شود. در برخی کشورها که مردم باید اموال خود را اظهار کنند، این ضمانت اجرا وجود دارد که اگر کسی دارایی خود را کتمان کرد ، در صورت کشف این پنهانکاری ، مالک آنچه کتمان کرده نیست.

5 - تخصیص هوشمندانه سبد کالا به اقشار نیازمند در قالب یارانه ، می تواند به تولید داخلی کمک ویژه ای کند بدین شکل که بسیاری از کالاها مانند گوشت ، مرغ ، تخم مرغ ، پنیر ، حبوبات ، قند ، ماکارونی ، برنج ایرانی ، چای ایرانی و ... مشمول خرید تضمینی شوند و توسط دولت خریداری و بین افراد مشمول یارنه توزیع می شوند.
با این سیاست ، تولید کنندگان داخلی به طور ویژه مورد حمایت واقعی قرار می گیرند و حجم اشتغالزایی به طرز محسوسی افزایش می یابد.

نکته پایانی اما بسیار مهم و جدی است: باید اقتصاد ملی به سمتی برود که همه مردم بتوانند با 8 ساعت کار ، زندگی آبرومندانه ای را برای خود و خانواده هایشان تأمین کنند و نیازمند یارانه ، چه نقدی و چه غیر نقدی نباشند. آنچه در سطور فوق گذشت ، صرفاً ناظر به "بهتر اداره کردن یک وضعیت بد" بود.

*عصر ایران