به گزارش ایران اکونومیست، آغاز سال دوم فعالیت دولت سیزدهم، فرصتی است تا آنچه در یک سال گذشته بر میراث فرهنگی و گردشگری گذشته، به نظرسنجی و بررسی متخصصان گذاشته شود؛ هرچند در این نظرسنجی بسیاری فعلا سکوت را جایز دانستند و بعضی هم تمایل داشتند بی‌نام و نشان، نقدهای صریح‌تری داشته باشند. به هر روی آنچه از نظر می‌گذرد، اظهارات موجز تعدادی از فعالان و متخصصان میراث فرهنگی و گردشگری در بیان مهمترین نقاط قوت و ضعف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دولت سیزدهم به زعم آن‌ها و ارائه پیشنهادهایی برای بهبود عملکرد در مسیر پیش رو است:
محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار، استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه تهران و رییس انجمن علمی باستانشناسی ایران
نقاط قوت:
نگاه‌های تعاملی وزارتخانه در این اواخر با برگزاری برنامه‌ها، گردهمایی‌ها و گفتمان‌های متعدد و تقدیر از پیشکسوتان به نوعی دریچه امید را به سوی فعالان میراث فرهنگی و باستانشناسی باز کرده است. این گفتمان‌ها به تدریج شکل گرفته است و تیم کنونی، به‌ویژه معاون میراث فرهنگی، اهل تعامل به نظر می‌آید. در جریان گفت‌وگوهایی که اخیرا شکل گرفته نیز این نوید داده شده که از بدنه متخصصان باستانشناسی بیشتر استفاده شود و مشکل اشتغال باستانشناسان برطرف شود. توجه به رسانه و بردن میراث فرهنگی و اهمیت آن بین مردم نیز نقطه مثبت و قابل تقدیری است. البته بایست توجه داشت که اگر این برنامه با مشورت نخبگان میراث فرهنگی و حضور متخصصان باستانشناسی و میراث فرهنگی کشور انجام نشود، ضرر آن بیشتر از منفعتش خواهد بود. به هر حال، بررسی عملکرد این وزارتخانه به زمان بیشتری نیاز دارد.
نقاط ضعف:
هرچند یک سال برای بررسی عملکرد دولت در حوزه میراث فرهنگی، مدت زمان زیادی نیست، به‌ویژه این‌که افرادی غیرمتخصص با ورود از بدنه‌ای غیر میراث فرهنگی در سطوح بالای مدیریتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سکان هدایت را بدست گرفته‌اند، اما به هر روی، عملکرد یک‌ساله دولت در حوزه میراث فرهنگی نمره قابل قبول و خوبی دریافت نمی‌کند. ما در انجمن علمی باستانشناسی نقدهای جدی به عملکرد وزارتخانه داشته و داریم، به‌ویژه در بخش‌های مرتبط با باستانشناسی. به هر حال نگاه‌های غیرتخصصی دراین حوزه بسیار آسیب‌رسان و البته گاهی غیرقابل جبران است.
مصاحبه‌ها، اظهارات و اقدامات اولیه وزارت میراث فرهنگی، گردشگر و صنایع دستی نیز در ابتدا هیجانی و بدون دریافت نظر مشاوران بود که در این زمینه هزینه‌هایی هم برای جامعه باستانشناسی و فرهنگی کشور به‌دنبال داشت. متاسفانه وزارتخانه‌ای که اساس شکل‌گیری آن باستانشناسی و مرمت بوده امروزه به قدری شاخ و برگ گرفته که توجه به این دو حوزه در پایین‌ترین سطح خود قرار گرفته است و اگر متولیان به این چالش توجه نکنند، خسارت جبران‌ناپذیری بوجود خواهد آمد. بازنشست شدن تعداد زیادی از همکاران باستانشناسان و استخدام نکردن باستانشناسان جوان و نخبه در این وزارتخانه در صورت تداوم آن مشکل بزرگی برای شناسایی، حفاظت و معرفی میراث این مرز و بوم به‌دنبال خواهد داشت.
پیشنهاد:
اتصال حلقه‌های کارشناسی متخصصان میراث فرهنگی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باعث خواهد شد تا بخش‌های مختلف معاونت میراث فرهنگی، پژوهشگاه، معاونت گردشگری و معاونت صنایع دستی این وزارتخانه از حالت جزیره‌ای خارج و اتفاقات بهتری با اجماع همه متخصصان برایش رقم بخورد. تقویت و جذب متخصصان باستانشناس بویژه در ادارات استانی آن. همچنین استفاده درست از حلقه‌های مشورتی و توان متخصصان دانشگاهی و نخبگان باستانشناسی می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد. استفاده از نظرات تعداد معدودی از باستانشناسان در سطح کلان این وزارتخانه الزاما بیانگر نظرات همه باستانشناسان نبوده و متولیان میراث فرهنگی بایست این حلقه را گسترده‌تر از قبل ببینند. برگزاری نشست‌های تعاملی و گفتمان‌های مشترک با نخبگان و متخصصان دانشگاهی و مستقل نیز می‌تواند از دخالت‌های گاه و بیگاه و تصمیم‌گیری‌های هیجانی غیرتخصصیی چالش‌برانگیز جلوگیری به عمل آورد.
محوطه باستانی ارجان که عبور خط لوله آب از آن چالش‌برانگیز شده استفتحالله نیازی، رییس هیأت مدیره انجمن صنفی سراسری مرمتگران آثار تاریخی
نقاط قوت:
از جمله نقاط قوت این وزارتخانه در دولت سیزدهم، باز شدن مسیر انتقاد توسط رسانه‌ها و مردم در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی است که این مسیر خود راهی برای حل بسیاری از مشکلات این وزارتخانه است.
نقاط ضعف:
از جمله نقاط ضعف این وزارتخانه، به ارائه طرح آزاد شدن اکتشاف در کاوش‌های باستانشناسی و به گونه‌ای غارت اموال تاریخی فرهنگی توسط مجلس شورای اسلامی می‌توان اشاره کرد که زمزمه‌های مطرح شدن دوباره آن به گوش می‌رسد. مطرح کردن چنین طرح‌های نسنجیده و کارشناسی نشده، فرهنگ و تاریخ این سرزمین را مخدوش خواهد کرد...
پیشنهاد:
بالغ بر ۱۵ سال است که میراث فرهنگی مسیر خود را به اشتباه پیمایش می‌کند و دلیل آن در پیش گرفتن سیاست‌های غلط و عجولانه برای ادغام حوزه گردشگری و صنایع دستی با میراث فرهنگی است که اکنون وزارتخانه‌ای با نامی عریض و طویل، ولی یکی از ضعیف‌ترین وزارتخانه‌ها در مباحث بودجه و حاکمیتی‌ست؛ چرا که از ابتدا سیاست ادغام آن دو حوزه با میراث فرهنگی که روندی ماهیتی دارد اشتباه بوده و باید در این دولت برای نجات حوزه میراث فرهنگی در راستای استقلال آن تلاش شود، وگرنه دوباره همین روند ۱۵ ساله را به صورت فرسایشی در این دوره شاهد خواهیم بود و میراث فرهنگی این سرزمین بیش از پیش به محاق خواهد رفت. برای این منظور وزارتخانه راهی جز اهمیت دادن به نظرات کارشناسان میراث فرهنگی ندارد ...
فرامرز پارسی، مدرس دانشگاه، معمار و مرمت‌گر بناهای تاریخی
هنوز هیچ برنامه خاصی از طرف وزارتخانه ارائه نشده که بتوان آن را نقد کرد، همچنین تغییر محسوسی نسبت به دولت قبل به چشم نمی‌خورد.
پیشنهاد:
برای بهبود پیش از هر چیز رعایت مسیر مرمت از مطالعه تا طراحی، از طرف خود میراث‌فرهنگی باید رعایت شود در حالی‌که عملیات اجرایی صرفا بدون طی شدن مسیر مطالعاتی و طراحی از طرف میراث انجام می‌شود، نمونه آن گنبد مسجد شاه/جامع عباسی اصفهان.
مسجد جامع عباسی که پس از برداشتن داربست‌ها، نقایص مرمت ۱۲ ساله آن آشکار شدسید احمد محیط طباطبایی، رییس ایکوم ایران (کمیته ملی موزه‌ها)
نقطه قوت:
حضور در فضای مجازی
نقطه ضعف:
استقلال نداشتن میراث فرهنگی به عنوان سازمان مستقل
پیشنهاد:
باید سازمان‌های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به صورت مستقل از یکدیگر زیر نظر وزراتخانه فعالیت کنند.
محسن امامی، صاحب‌نظر گردشگری و عضو هیات مدیره انجمن متخصصان گردشگری
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا کنون وارد سیاستگذاری نشده و کارهایی را به صورت جزیره‌ای پیش برده و و مدیران هم مسلط به حوزه خود نیستند. اصلا سیاستگذاری وجود ندارد که بتوان آن را نقد کرد. برای موضوعاتی درباره کرونا و مشکلاتی که برای فعالان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به وجود آمده بود راه‌حلی نداشته و درباره آینده هم سیاستگذاری وجود ندارد و حتی به مهمترین وظیفه‌ای که مجلس درباره تدوین شرح وظایف به عهده این وزارتخانه گذاشته بود، عمل نشده است. امیدواریم درباره برنامه هفتم توسعه این نقاط ضعف را شاهد نباشیم. به طور کل، عملکرد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا کنون شعاری و نمایشی بوده است.
قرار بود اتفاقاتی مثل تقویت بخش خصوصی رخ دهد و یا اعتبارات و کمک به توسعه این صنعت تأمین شود، اما در واقعیت اتفاقی رخ نداده است. اگر کاری هم انجام شده روزمرگی بوده و عملکرد به گونه‌ای نبوده که متفاوت از گذشته باشد.
مهمترین نقطعه ضعف هم در این است که مسؤولان دل در گرو سیستم ندارند، تغییرات زیادی در مدیریت‌ها صورت گرفته و ارتباطی با بخش خصصوصی و متخصصان این حوزه وجود ندارد.
غلام‌حیدر ابراهیم بای سلامی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و بنیانگذار انجمن علمی گردشگری ایران و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران
نقاط قوت:
سیاستگذاری و عملکرد این دولت در یک سال اخیر با توجه به تداوم کرونا در حد متوسط ارزیابی می‌شود.
نقاط ضعف:
نقطه ضعف اصلی اولویت نداشتن گردشگری و میراث فرهنگی در دستور کار دولت و تشکیل نشدن شورای عالی میراث فرهنگی وگردشگری با دستور جلسات جدی در خصوص مشکلات اصلی این وزارتخانه است. مصوبات این شورا لازمه هماهنگی برای مشارکت مردم، بخش خصوصی و دولت برای توسعه موضوعات این وزارتخانه است.
پیشنهاد:
استفاده از نظر متخصصان و رعایت مطالبات بخش خصوصی و کاهش ممانعت‌های دولتی برای توسعه گردشگری و حفاظت و تعالی میراث فرهنگی از راهکارهای اصلی.
حرمت‌الله رفیعی ـ رییس هیأت مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران
نقطه قوت:
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را فردی بانفوذ و قوی می‌دانم.
نقطه ضعف:
اگرچه آقای ضرغامی را فردی قوی می‌دانم اما مشخصا در حوزه گردشگری اتفاقی نیافتاده است و در یک سال گذشته عملکرد مثبتی نداشته‌اند. البته شاید اتفاقات و تغییرات برای ما مشخص نیست. به هر حال یک سال هم مدت زمان کمی نبوده اما به نظر می‌رسد وزارتخانه با برنامه مشخصی پیش نرفته است و واقعا اثرگذاری خاصی نداشته است.
در این یک سال وعده‌هایی هم برای حل مشکل مالیات، اعطای تسهیلات به بخش خصوصی و قیمت خدمات سفر و تامین اجتماعی داده شد، اما در عمل هنوز اتفاقی نیافتاده است و تقریبا تمام حرف‌ها و برنامه‌هایی که در روز اول زده‌اند، به سرانجام نرسیده است. به نظر می‌رسد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دولت سیزدهم روی تردمیل حرکت می‌کند، حرکت می‌کند، اما پیش نمی‌رود.
پیشنهاد:
به هر آنچه در ابتدا گفته شد، عمل کنند. بخش خصوصی را که بیشتر از سه سال از رکود کرونا آسیب دیده، حمایت کنند و و با نظر متخصصان و اهل فن پیش بروند، از برگزاری جلسه برای درد و دل کردن پرهیز کنند و جلسات را هدف رفع مشکلات برگزار کنند. از تصمیم‌های خلق‌الساعه خودداری کنند. فرصت‌هایی مثل جام جهانی را مغتنم بشمارند. بخش خصوصی را گلچین و دسته‌بندی نکنند.
جمشید حمزه‌زاده ـ رییس هیأت مدیره جامعه حرفهای هتلداران ایران
نقطه قوت:
تعامل با نمایندگان مجلس شورای اسلامی در راستای قوانین تسهیل‌کننده.
نقطعه ضعف:
تفویض نشدن مؤثر و واقعی امور تصدی‌گری به تشکل‌های گردشگری.
پیشنهاد:
اعتماد به تشکل‌ها و تقویت آن‌ها از طریق واگذاری امور تصدی‌گری.
ابراهیم پورفرج، رییس هیأت مدیره جامعه تورگردانان ایران
نقطه قوت:
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فردی توانمند و قوی است.
نقطه ضعف:
با آن‌که فردی قوی و با نفوذ برای وزارت گردشگری انتخاب شده اما سوال این است آن توان و نفوذ و قدرت در کجا استفاده شده است؟ به نظرِ وزیر همه چیز خوب پیش می‌رود اما اطلاعات غلط به وزیر می‌دهند و واقعیت‌ها پنهان می‌شود. متوقف کردن و معطل نگه داشتن برنامه‌ها و اقدامات اجرایی به بهانه نداشتن اعتبار و پول مهمترین نقطه ضعف و ایرادی است که به مسؤولان حاضر می‌توان گرفت. سرعت برخی مدیران و معاونان وزارتخانه بسیار پایین است، به نوعی بخش دولتی از بخش خصوصی بسیار عقب است.
پیشنهاد:
آگاهی نسبت به شغل گردشگری ایجاد شود. نشست‌های تخصصی با بخش خصوصی گردشگری برگزار شود. وزیر از نفوذ و ادبیات و موقعیت خود برای برقراری ارتباط و نزدیکی بیشتر با دیگر اعضای هیأت دولت برای رفع مشکلات بهره بگیرد. از بخش خصوصی گردشگری حمایت اصولی و پایدار شود. مدیران پرانرژی و شجاع و سریع انتخاب شوند. ابزار و تجهیزات در اختیار مدیران قرار داده شود تا برای برطرف کردن موانع توسعه گردشگری قدم بردارند. از نظر متخصصان و نه متخصص‌نماها بهره گرفته شود، مشاوره‌های اشتباهی را کنار بگذارند و از صاحبان کار و متخصصان واقعی راه‌کارها را دریافت کنند.
وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چندی پیش آمار داد که با ازسرگیری ویزا از نیمه‌های سال ۱۴۰۰امیرپویان رفیعی‌شاد، رییس هیأت مدیره انجمن صنفی دفاتر سفر هوایی، گردشگری و زیارتی استان تهران
نقطه قوت:
در کل نگاه و عملکرد آقای مهندس ضرغامی در بخش میراث فرهنگی بر حوزه گردشگری غلبه داشته و نقطه قوت حضور دکتر شالبافیان بعنوان فرد مطلع از اوضاع گردشگری است.
نقطعه ضعف:
ادامه روند قبلی، نداشتن برنامه‌ریزی و تعیین استراتژی مشخص و بلندمدت، اعتماد نداشتن به بخش خصوصی و استفاده نکردن از ظرفیت‌های تشکل‌ها.
پیشنهاد:
الگوبرداری و شبیه‌سازی استراتژی کشورهای توسعه یافته در گردشگری و تعامل بیشتر با بخش خصوصی، تشکل‌ها و نخبگان صنعت و استفاده از ظرفیت‌های افراد مندرج
نیما آذری، رییس هیأت مدیره انجمن مؤسسات و مراکز آموزش گردشگری کشور
نقطه قوت:
حرکت به سمت ساماندهی و نظارت بهتر سیستماتیک فعالیت‌های آموزشی در کشور. تعامل بهتر با بخش خصوصی (انجمن موسسات آموزش گردشگری) نسبت به سابق. شروع بازنگری منابع آموزشی قدیمی آموزش گردشگری. حرکت به سمت وسعت دادن دایره مخاطبان آموزش گردشگری و جلب مخاطبان عمومی در کنار صاحبان کسب و کارها.
نقاط ضعف:
درون‌زا نبودن و مستقل نبودن تصمیمات آموزش گردشگری بر اساس نظرات کارشناسی دفتر آموزش با توجه به آیین‌نامه‌های قدیمی با مرجع خارج از دفتر آموزش گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی. تفسیر به رأی بودن بسیاری از قوانین و فرایندهای آموزشی که موجب تداخل وظایف و برداشت‌های آموزشی بر اساس سلیقه‌ها در سایر دفاتر معاونت گردشگری و یا ادارات کل استان‌ها می‌شود. عضویت نداشتن انجمن مؤسسات آموزش گردشگری در برخی کمیته‌های آموزشی مهم و مرتبط. نبود بودجه مناسب برای تدوین منابع آموزشی و حتی قطع شدن بودجه‌های دوره‌های خاص مثل توانمندسازی. نبود حمایت مناسب و ملموس از فعالان و مؤسسات آموزش گردشگری، از جمله عدم حل مشکل معافیت‌های مالیاتی مؤسسات که احتیاج به عزم وزارتی و پی‌گیری در مجلس دارد.
پیشنهاد:
تعامل کارشناسی‌تر و نیز به موقع با بخش خصوصی و انجمن مؤسسات آموزش گردشگری. درون‌زا کردن و معطوف کردن سیاست‌ها و تصمیمات اجرایی صرفاً به کار کارشناسی مشارکتی (بخش خصوصی و دولتی) به صورت متمرکز در دفتر آموزش گردشگری نه ارتباطات و ملاحظات خارج از آن. عزم به صلاح آیین‌نامه‌های قدیمی و غیرکارشناسی شده و ناکارآمد، حتی اگر در هیأت وزیران مصوب شده باشد و غیرقابل اصلاح تصور کردن آن‌ها و صیانت خشک و بدون بینش و تحلیل از آن‌ها. بودجه‌گذاری مناسب برای سامانه‌های آموزشی و نیز تهیه و تدوین منابع آموزشی و اصلاح آن‌ها به‌صورت ادواری. حمایت از مؤسسات و فعالان آموزش گردشگری مخصوصاً عزم به حل مشکل معافیت مالیاتی آن‌ها. وسعت دادن به محصولات آموزشی مخصوصا دوره‌های تخصصی. الزامی کردن آموزش گردشگری به همه دست اندرکاران(دولتی و بخش خصوصی، صاحبان کسب و کارها و جامعه میزبان و محلی) و ادواری کردن و اجباری کردن بازآموزی‌ها. نظارت سیستماتیک بر فعالیت‌های آموزشی.
در یک‌سال گذشته زمزمه‌های حذف دفتر مرتبط با تشکل‌های مردم‌نهاد میراث فرهنگی و گردشگری به گوش رسیدهالیار عاصمی زاده، رییس شورای هماهنگی سازمان‌های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور
نقطه قوت:
توسعه نگاه گردشگری و همکاری‌های مستمر و فرا دستگاهی در این حوزه تخصصی است.
نقاط ضعف:
نداشتن توجه ویژه به دفتر مشارکت‌های اجتماعی و مجامع و انتصاب نکردن مدیران متخصص و نگاه تخصصی به‌ویژه به حوزه میراث فرهنگی.
پیشنهاد:
حضور دو طیف به عنوان همراه و مشاور، پیشکسوتان و متخصصان در کنار مدیران الزامی باشد. از نهادهای مدنی و تشکل‌ها در بستر مشاور استفاده شود.
ذات‌الله نیکزاد، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و کارشناس مرمت
نقاط قوت:
جز برخی حرفهای خوشایند، تاکنون نقطه قوتی در کارنامه به چشم نمی‌خورد.
نقاط ضعف:
نداشتن شناخت از حوزه‌های سه گانه در وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، نداشتن استراتژی و نگاه علمی و چشم انداز مشخص در حوزه میراث فرهنگی، به کار گرفتن مدیران غیر تخصصی و نامرتبط در سطوح عالی و میانی، به کار نگرفتن تخصص و کار کارشناسی در ستاد و صف (وزارتخانه و استان‌ها).
پیشنهاد:
وارد کردن صاحب‌نظران و علمای واقعی هر سه حوزه کاری وزارتخانه، به دور از گزینش‌های جناحی. انتصاب مدیران شایسته و مربوط و دلسوز در سطوح گوناگون. توان‌بخشی و احیای بدنه تخصصی و کارشناسی. بها دادن به پژوهش و داده‌های علمی و کارشناسی شده به عنوان زیربنای هر تصمیم و اقدام اجرایی. توجه به آموزش عمومی برای ترویج صیانت از میراث فرهنگی از کودکان تا بزرگسالان، به‌ویژه با استفاده از ظرفیت رسانه‌ها، به مدیران امید چندانی نیست، شاید مردم خود به حفظ میراث فرهنگی، توسعه و اشاعه هنرهای ملی و محلی و بهره برداری از گردشگری برخیزند.
سعید زارع‌پور، کنشگر میراث فرهنگی
نقطه قوت:
متأسفانه نقطه قوتی نمی‌بینم
نقاط ضعف:
به کار نگرفتن نیروهای غیر متخصص از شخص وزیر گرفته تا مدیران کل و جزء.
پیشنهاد:
استفاده از نیرو و مشاوران متخصص در همه رده‌ها.
مجدالدین رحیمی، کارشناس ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی
نقاط قوت:
پای کار بودن و حضور و بازدید مدیران ارشد از مناطق مختلف و ارتقاء و تحول در تامین اعتبارات به نحوی که این موضوع از افزایش تعداد پروژه‌های میراث فرهنگی قابل درک است.
نقاط ضعف:
تقویت نکردن بدنه کارشناس با استفاده و بکارگیری نیروهای متخصص و باتجربه در ستاد و ادارات کل استان‌ها.
پیشنهاد:
توجه اصولی به امر حفاظت پیشگیرانه که همان اصل علاج واقعه قبل از وقوع است. مرمت در اصل مراقبت و درمان است، می‌توان معاینات، بررسی و اقدامات دوره‌ای را به موقع و با هزینه‌ای بسیار ناچیز انجام داد و از بروز آسیب‌ها پیشگیری کرد تا اوضاع بحرانی نشود. باید هزینه‌های ناشی از کم‌توجهی را به حداقل ممکن رساند و این امر نیازمند حضور کارشناسانی متخصص متعهد و با اراده در ساختار سازمانی میراث فرهنگی است. با مدیران و کارکنانی که با کم‌توجهی باعث ایجاد آسیب به میراث فرهنگی و بیت‌المال می‌شوند باید برخورد جدی و عبرت‌آموز شود.
