صنعت گردشگری امروزه در ردیف صنایع پردرآمد، پاک و کم‌هزینه دنیا قرار دارد و در میان انواع مختلف گردشگری، گردشگری سلامت به دلیل ظرفیت و مزیت‌های رقابتی، دارای جایگاه متمایزی بوده و ایران به دلیل وجود نیروی انسانی کارآمد، تجهیزات و امکانات پزشکی، منابع طبیعی درمانی و... بیش از سایر حوزه‌ها مستعد توسعه در این زمینه است.
انواع گردشگری سلامت
بر اساس تعریف وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، گردشگری سلامت (Health Tourism) سفر به قصد سلامتی و استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آب‌های معدنی، آب و هوا یا اقدامات پزشکی) منجر می‌شود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد که بیش از ۲۴ ساعت است، به طول می‌انجامد و آن را می توان به سه گروه دسته بندی کرد.
گردشگری طبیعت درمانی (Curative Tourism): سفر درمانی که به مراکز دارای منابع و خدمات درمانی طبیعی شامل چشمه‌های آب گرم، دریاچه نمک، لجن طبی، آفتاب درخشان، ماساژ طبی، حمام گیاهی و همچنین محیط زیست زیبا، پاک و آرام به‌منظور بهبود بیماران پوستی، تنفسی، روماتولوژی، عضلانی و ... یا گذراندن دوران نقاهت بعد از درمان و عمل‌های جراحی، تحت نظارت پزشک انجام می‌شود.
گردشگری پزشکی (Medical Tourism): سفری که برای درمان بیماری یا انجام عمل جراحی و یا بررسی سلامت گردشگر در کلینیک‌ها، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های کشوری با امکانات پزشکی بالا و هزینه‌های درمانی مناسب انجام می‌گیرد.
گردشگری تندرستی(wellness tourism): سفری که گردشگر به دنبال آرامش است و برای رهایی از تنش‌های زندگی روزمره و تجدید قوا، بدون مداخله و نظارت پزشک راهی سفر می‌شود و ممکن است بیماری جسمی مشخصی نداشته و بیشتر در پی بهره‌مندی از طبیعت شفابخش و دوری از شلوغی‌ها، تنش‌ها و آلودگی‌های زندگی شهری باشد.
انواع مراکز درمانی
انواع مرکز درمانی براساس تشکیلات آن در هر کشوری دسته بندی می‌شود. مراکز درمانی مختلف، خدمات درمانی متفاوتی ارائه می‌دهند و بر این اساس تجهیزات پزشکی متفاوتی را نیز نیاز خواهند داشت که می توان بر اساس نوع خدمات به دو گروه عمده تقسیم کرد:
مراکز درمانی طبیعی: استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (از قبیل استفاده از آب‌های معدنی، نمک درمانی، آب‌های گرم و لجن درمانی و ...) منجر می‌شود که دارای تاییدیه یا مجوز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
مراکز درمانی پزشکی: تمام مراکز درمانی اعم از بیمارستان‌ها، مراکز جراحی محدود، درمانگاه و ... معتبر و دارای مجوز رسمی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
۶۰۰ دفتر خدمات مسافرتی، دارای گواهینامه حرفه‌ای گردشگری سلامت
با توجه به اینکه صنعت گردشگری، فرابخشی بوده و بیش از سایر حوزه‌ها مستعد توسعه و ارزآوری است، هماهنگی بیش از پیش و تعیین وظایف هر یک از ارگان‌ها در رابطه با حوزه گردشگری ضروری به نظر می‌رسید که در تاریخ ۱۶ شهریورماه ۱۳۹۹ با تصویب سند راهبردی توسعه گردشگری در هیات وزیران محقق شد و در همین راستا در دولت سیزدهم برای تسریع و تسهیل امور مرتبط با دفاتر فعال در این حوزه دستورالعمل اجرایی نظارت بر صدورگواهینامه حرفه‌ای دفترهای گردشگری سلامت ابلاغ شده است.
تاکنون حدود ۶۰۰ دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری، گواهینامه حرفه‌ای گردشگری سلامت را دریافت کردند که استان‌های تهران، خراسان رضوی، فارس، اصفهان و اردبیل بیشترین مجوز را در این حوزه داشته‌اند.
یکی از اقدامات مهم معاونت گردشگری برای حمایت از دفاتر فعال در صنعت گردشگری به ویژه گردشگری سلامت در ایام پیک کرونا، رایزنی و هماهنگی با ستاد ملی کرونا برای استمرار ورود گردشگران سلامت به کشور در ایام کرونا بوده است. به همین منظور دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری دارای گواهینامه حرفه‌ای گردشگری سلامت در این ایام که به طور کلی سفر ممنوع بوده است، می‌توانستند نسبت به اخذ ویزای درمان اقدام کنند. به‌طوری‌که اجازه اخذ ویزای ماهانه برای ۶۰ تا ۱۰۰ گردشگر سلامت و همراه به کشور را داشتند.
۱۱هزار و ۹۵۸ مسافر درمانی در سال ۹۷ به‌طور رسمی وارد کشور شده‌اند که این تعداد در سال ۱۴۰۰ با وجود بیماری کرونا و بروز شرایط دشوار برای فعالان این حوزه به ۱۲۹هزار و ۳۰۵ نفر افزایش پیدا کرده است و این یکی از دستاوردهای وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای جلوگیری از رکورد کامل این صنعت محسوب می‌شود. همچنین در سه‌ماهه اول سال‌جاری نیز ۱۲۵هزار و ۲۳۱ گردشگر درمانی وارد کشور شده است که نشان از افزایش و توسعه بیش از پیش گردشگری سلامت در کشور است. بیشترین گردشگران سلامت ورودی از کشورهای افغانستان، عراق، کشورهای حاشیه خلیج فارس و جمهوری آذربایجان است.
عموما گردشگرانی که برای فرایند درمان خود از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای در حال توسعه سفر می‌کنند، با کاهش چشم‌گیر ۳۰ تا ۷۰ درصدی هزینه‌های خود مواجه می‌شوند، اما باید هزینه‌های جانبی مانند اقامت، حمل و نقل، بلیت هواپیما و غذا را هم در نظر گرفت. با این حال در مجموع این گردشگران علاوه بر استفاده از سرویس‌های خدمات درمانی بهتر با شانس موفقیت بالاتر، می‌توانند هزینه کمتری در مقایسه با آنچه باید در کشور خود می‌پرداختند، بپردازند.
در محدوده خاورمیانه، ایران یک مقصد معتبر و مطمئن برای گردشگران سلامت شناخته می‌شود. به همین دلیل شورای راهبری گردشگری سلامت برای هم‌افزایی فی‌مابین ارگان‌های ذی ربط تشکیل شده است و جلسات این شورا به شکل مستمر و مداوم با حضور نمایندگانی از معاونت گردشگری، وزارت امور خارجه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و در صورت لزوم نماینده تشکل حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور به عنوان عضو مشورتی برگزار می‌شود.
دبیرخانه شورای راهبردی گردشگری سلامت در وزارتخانه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار دارد و معاون گردشگری به عنوان عضو و دبیر این شورا است. همچنین مصوبات آن از سوی معاون گردشگری کشور ابلاغ می‌شود
مهمترین وظایف و اختیارات شورای راهبری گردشگری سلامت شامل ایجاد هماهنگی و تعامل بین دستگاه‌های مرتبط با گردشگری سلامت، تدوین خط مشی کلی و استراتژی‌های مناسب در چارچوب مقررات، ارائه پیشنهاد درباره بهبود و کیفیت دوره‌های آموزشی به وزارتخانه، همسو کردن برنامه‌ها و فعالیت‌های اجرایی با اهداف کلان وزارتخانه و ارائه پیشنهاد برای تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف است.
ایران با وجود ظرفیت و توانمندی بالا در زمینه نیروی انسانی، تجهیزات درمانی و هزینه پایین درمان نسبت به سایر کشورهای می‌تواند در فهرست ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه گردشگری سلامت باشد و با هماهنگی و همراهی ارگان‌های مرتبط زمینه‌ساز پیشرفت بیش از پیش این صنعت باشد. بیشترین گردشگران سلامت ورودی از کشورهای افغانستان، عراق، کشورهای حاشیه خلیج فارس و جمهوری آذربایجان است.
بیشترین گردشگران سلامت ورودی از کشورهای افغانستان، عراق، کشورهای حاشیه خلیج فارس و جمهوری آذربایجان است
از آنجایی که گردشگری سلامت دارای مزایای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بسیاری است می‌تواند در توسعه اقتصادی بسیار تاثیرگذار باشد و درآمد ارزی، مشاغل بهداشتی و درمانی زیادی برای کشور ایجاد کند. همچنین به کیفیت زندگی همه افراد فعال در این حوزه بهبود می‌بخشد، موجب مشارکت در بهداشت جهانی می‌شود و افزایش و رشد استانداردهای بهداشت جهانی را به دنبال خواهد داشت.
یکی از راه‌های تحقق این موضوع تبادل دانش و تجربه متخصصان است. ایران با توجه به ظرفیت‌های بالای موجود، می‌تواند با تکیه به این داشته‌ها البته بر مبنای یک راهبرد و برنامه علمی، فرصت‌های تجاری، درآمدزایی و اشتغال‌زایی ایجاد کند و سهم بیشتری در بازار جهانی و منطقه‌ای در این بخش برای خود کسب کند.
اهمیت آموزش منابع انسانی و تبلیغات و بازاریابی در حوزه گردشگری سلامت یکی از مهمترین مسائلی است که بخش خصوصی هم باید به عنوان اصلی‌ترین بازوی این صنعت تلاش بیش از پیش داشته باشد.
