به گزارش خبرنگار کتاب ایران اکونومیست، شاید بتوان از کتاب‌فروشی‌ها به عنوان آسیب‌پذیرترین حلقه نشر نام برد. این در حالی است که جامعه هدفِ رویدادهای فرهنگی بزرگی مانند نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، ناشران هستند. از طرفی حمایت از کتاب‌فروشی‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این حلقه در صنعت نشر است که در تمام طول سال نتیجه فعالیت ناشران را نمایش می‌دهد و با مردم ارتباط دارد.
یاسر احمدوند در گفت‌وگو با خبرنگار ایران اکونومیست درباره اقداماتی که معاونت فرهنگی برای رفع مشکلات کتاب‌فروشان درنظر گرفته‌است، توضیح داد.
مجموعه این سوال‌ها و پاسخ‌ها در ۳ شماره قرار گرفت. در ادامه بخش سوم و پایانی این مصاحبه را مطالعه می‌کنید.
بسیاری از ناشران به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به عنوان فرصتی برای فروش بالا در مدت کوتاه نگاه می‌کنند. سی‌وسومین دوره نمایشگاه کتاب به شکل حضوری و مجازی برگزار و این اتفاق موجب فروش بیشتر ناشران شد. از طرفی کتاب‌فروشان ماه‌ها قبل و بعد از نمایشگاه کتاب از این رویداد فرهنگی، به دلیل تاثیر آن بر کاهش فروش آسیب می‌بینند. پیش از برگزاری نمایشگاه کتاب گفته بودید، بهارانه بعد از نمایشگاه کتاب برگزار خواهدشد و بخشی از ضرر کتاب‌فروشان را جبران خواهدکرد. از طرفی کتاب‌فروشان ترجیح می‌دادند بهارانه با فاصله زمانی از نمایشگاه کتاب برگزار شود تا مردم توان خرید کتاب داشته‌باشند اما نمی‌خواستند بهارانه با تابستانه یکجا برگزار شود. با توجه به اینکه زمستانه ۱۴۰۰ به دلیل دومین دوره نمایشگاه مجازی کتاب و بهارانه ۱۴۰۱ به دلیل سی‌وسومین دوره نمایشگاه کتاب اجرا نشد، چه برنامه‌ای برای حمایت از کتاب‌فروشان دارید؟
درباره نمایشگاه کتاب و تاثیر آن بر کتاب‌فروشی‌ها باید نگاه جامعی به موضوع داشت. گاهی از منظر کتاب‌فروشان به موضوع نگاه می‌کنیم و رویکرد و برداشتی داریم، گاهی از منظر ناشران و گاهی از منظر مردم به مسائل نگاه می‌کنیم، این‌ها هر کدام نتایج مختلفی خواهندداشت.
کتاب‌فروشان علاقه‌مند هستند که مشتری‌های بیشتری داشته‌باشند و به آن‌ها مراجعه بیشتری شود تا در نتیجه آن تقویت شوند. این درخواست درستی است، زیرا اگر کتاب‌فروش به عنوان آخرین حلقه نشر در کشور تقویت شود، باقی حلقه‌های نشر هم فعال خواهندشد، در این تردیدی نیست.
اگر از منظر ناشر به موضوع نگاه کنیم، ناشر اعلام می‌کند در طول سال تعدادی کتاب منتشر می‌کند و شبکه توزیع و کتاب‌فروشی‌ها بخش اندکی از کتاب‌ها را می‌توانند نمایش دهند و عرضه کنند. حتی برخی از ناشران بزرگ نمی‌توانند همه کتاب‌هایشان را وارد چرخه توزیع و عرضه کنند. می‌گویند بسیاری از کتاب‌های آن‌ها دیده نمی‌شود و کتاب‌ها به شهرستان‌ها نمی‌رسد. هیچ کتاب‌فروشی ظرفیت ندارد تا ۱۱۰ هزار عنوان کتاب را که در سال منتشر می‌شود، عرضه کند. کدام کتاب‌فروش می‌تواند تا ۲۰۰ یا ۳۰۰ هزار عنوان کتاب داشته‌باشد؟ در نتیجه کتاب‌فروش برای خرید کتاب اولویت‌بندی و کتاب‌های پرفروش را عرضه می‌کند. همچنین کتاب‌هایی که ممکن است جدی‌تر باشند اما مخاطبان کم‌تری داشته‌باشند، از چرخه توزیع و کتاب‌فروشی حذف می‌شوند.
مخاطب در خیلی از نقاط کشور به کتاب‌فروشی دسترسی ندارد
این ناشر است که می‌گوید شرکت‌های توزیع و کتاب‌فروشی‌ها نیازش را پاسخ نمی‌دهند. مخاطب در خیلی از نقاط کشور به کتاب‌فروشی دسترسی ندارد، در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران حتی یک کتاب‌فروشی نیست. این در حالی است که ۲۰ درصد از جمعیت ایران در روستاها زندگی می‌کنند. اگر فروشگاهی به عنوان کتاب‌فروشی در این شهرها است، واقعا کتاب‌فروشی نیست بلکه مجموعه‌ای از لوازم‌التحریر، اسباب‌بازی و کتاب‌فروشی است حتی در شهرهای متوسط هم دسترسی به کتاب‌فروش دشوار است. در شهرهای بزرگ کتاب‌فروشی‌های بزرگی فعال است، اما در شهرهای بزرگ هم دسترسی مردم به کتاب‌فروشی ساده نیست. در تهران در خیلی از مناطق با کتاب‌فروشی فاصله زیاد وجود دارد.
در نتیجه رابطه نمایشگاه کتاب با کتاب‌فروشی‌ها رابطه چند وجهی است و اینکه بگوییم نمایشگاه را برگزار نکنیم تا از کتاب‌فروشی حمایت شود، به این معنی است که بخشی‌هایی از این مساله را ندیدیم. همچنین اگر بگوییم بدون در نظر گرفتن کتاب‌فروشی‌ها نمایشگاه کتاب را برگزار کنیم، درست نیست. گاهی هم شعار داده می‌شود و برخی از ناشران در حمایت از کتاب‌فروشی‌ها در نمایشگاه کتاب شرکت نمی‌کنند، این شعارها درست نیست و با عملکرد برخی از ناشران در برابر کتاب‌فروشی‌ها مانند قیمت‌گذاری، ارائه تخفیف و ... همخوانی ندارد.
نرم‌افزار جدید که امکانات بیشتری به کتاب‌فروشی‌ها می‌دهد
اجرای طرح بهارانه با فاصله اندکی از نمایشگاه کتاب موفق نمی‌شد، در نتیجه اجرای آن عقب افتاد. قصد داشتیم طرح تابستانه و بهارانه را به صورت تجمیعی با رقم بزرگتری برگزار کنیم. همزمان نرم‌افزار مربوط به طرح‌های فصلی را تغییر می‌دهیم
بررسی کردیم که برای حمایت از کتاب‌فروشی‌ها چه اقدامی می‌توان انجام داد؟ به نظر می‌رسید اجرای طرح بهارانه با فاصله اندکی از نمایشگاه کتاب موفق نباشد، در نتیجه اجرای آن عقب افتاد. قصد داشتیم طرح تابستانه و بهارانه را به صورت تجمیعی با رقم بزرگتری برگزار کنیم. همزمان نرم‌افزار مربوط به طرح‌های فصلی را تغییر می‌دهیم، این اقدام برای ارتقای نرم‌افزار و برای اینکه مشکلات و خلاها رفع شود، انجام می‌شود.
نرم‌افزار جدید می‌تواند امکانات بیشتری در اختیار کتاب‌فروشی‌ها قرار بدهد، در مرحله بررسی فنی و اجرای نرم‌افزار جدید هستیم. مقداری تامل می‌کنیم تا با نرم‌افزار جدید که امکانات بیشتری به کتاب‌فروشی‌ها می‌دهد و آورده‌های بیشتری برای کتاب‌فروشی‌ها خواهدداشت طرح را اجرا کنیم. تاخیر ما از این جنس است و می‌خواهیم در نرم‌افزار جدید، با قابلیت‌های بهتر و بیشتر اقدامات را ارزیابی کنیم.
تداخل صنفی حوزه نشر و کتاب‌فروشی موجب نابسامانی شده‌است
مساله فروش کتاب با تخفیف بالا موضوعی است که در همه جای شهر حتی مکانی مانند مترو که وابسته به شهرداری است، با آن مواجه هستیم. این در حالی است که طبق قوانین، اصناف می‌توانند درصد محدود و در بازه زمانی محدود تخفیف دهند. چرا بعد از گذشت سال‌ها هنوز هم در مترو شاهد فروش کتاب با تخفیف بالا هستیم؟ آیا قانونی برای محدود کردن فروش کتاب با تخفیف در فضای مجازی و حقیقی وجود دارد؟ زیرا شرایط در فضای مجازی از این هم بدتر است و در برخی از پلتفرم‌های بزرگ فروش مجازی، کتاب با تخفیف بالای ۸۰ درصد به فروش می‌رسد.
محدودیت تخفیف صنفی شامل حوزه کتاب هم می‌شود. صنف ناشران کتاب در دفاع از حقوق صنفی باید در این حوزه فعال‌تر عمل کنند و نظارت بیشتری بر واحدهای نمایش و فروش کتاب داشته‌باشد. نظارتی که در این روزها انجام می‌شود، کافی نیست حتما صنف احتیاج به تغییر دارد و لازم است حضور جدی‌تری در بازار داشته‌باشد. در این موارد ما هم دغدغه‌مند هستیم، اما صنف ابزارهای لازم را دارد و امیدوارم با توجه بیشتر عمل کنند. معتقدیم فروش کتاب با تخفیف‌های بالا مضر است و به چرخه نشر آسیب می‌زند. در فضای مجازی هم همینطور است. فروشندگان شناسنامه دارند و قابلیت بررسی اقدامات وجود دارد.
محدودیت تخفیف صنفی شامل حوزه کتاب هم می‌شود. صنف ناشران کتاب در دفاع از حقوق صنفی باید در این حوزه فعال‌تر عمل کنند و نظارت بیشتری بر واحدهای نمایش و فروش کتاب داشته‌باشد
در روزهای گذشته وارد یکی از سکوهای فروش مجازی که بیان کردید، شدم. شرایط فروش کتاب را در این درگاه بررسی و تلفنی با آن‌ها مذاکره کردم. در نتیجه مذاکرات برخی از مشکلات و مسائل آن‌ها کاهش پیدا کرد و ملزم شدند ضوابطی را برای بارگذاری و فروش کتاب رعایت کنند؛ اما هنچنان کافی نیست، حوزه فروش کتاب ساماندهی نشده‌است. شاید تداخل صنفی حوزه نشر و کتاب‌فروشی موجب نابسامانی در نظام نظارت بر صنف شده‌است و به نظرم این تداخل باعث شده‌است برخی از ضرورت‌های کار صنفی رعایت نشود.
به نظر شما برای حل مشکل فروش کتاب با تخفیف بالا باید ناشران و کتاب‌فروشان با یکدیگر هماهنگ شوند؟
یک اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان در تهران داریم، البته فعالیت این اتحادیه مختص تهران است و برای کل کشور نیست؛ اما در هر صورت بزرگ‌ترین اتحادیه است. ناشران و کتاب‌فروشان نیازهای صنفی متفاوتی دارند، ابزارهایی که باید استفاده کنند، متفاوت است و فکر می‌کنم، لازم است دو اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان به صورت مستقل داشته‌باشیم. این کار صنفی است و اگر به آن جمع‌بندی برسند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم از آن‌ها حمایت خواهدکرد.
با درنظر گرفتن قیمت بالای کاغذ و کتاب از یک طرف و وضعیت معیشت مردم از طرف دیگر، نقش کتابخانه‌ها بیش از قبل است. در حالی تعداد زیادی کتابخانه در شهر و مناطق دورافتاده داریم که ارتباط میان مردم و کتابخانه‌ها برقرار نشده‌است؛ زیرا عناوین درخواست مردم چیز دیگری است، آیا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه‌ای برای بالا بردن امکانات کتابخانه‌ها و مردمی‌تر کردن آن‌ها دارد؟
متولی حوزه کتابخانه‌ها در کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. در آنجا است که باید توجه جدی‌تر به حوزه‌های کتابخانه‌ها شود. تا جایی که اطلاع دارم، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برنامه‌های مفصل و جدی‌تری دارند. در این روزها هم در برنامه‌های توسعه‌ای و در سفرهای استانی رئیس جمهور و دولت توجه به تجهیز کتابخانه‌ها در اولویت است. در معاونت فرهنگی در تجهیز کتابخانه‌ها و غنی‌سازی منابع کتابخانه‌ای به نهاد کتابخانه‌ها کمک می‌کنیم.
پیشرفت کشور در گرو کتابخوانی است
مهمترین چالش‌های پیش روی شما در این دولت چه بود؟
عدم باورمندی عمیق مدیران کشور به حوزه کتاب است. حتی کتاب و کتابخوانی به عنوان موضوع مهم میان مدیران کشور جا نیافتاده و باور قلبی آن‌ها نیست. اگر چه می‌توانند درباره ارزش‌های آن سخنرانی کنند
شاید از پیچیده‌ترین مشکل جدی که با آن مواجه هستم، یکی عدم باورمندی عمیق مدیران کشور به حوزه کتاب است. حتی کتاب و کتابخوانی به عنوان موضوع مهم میان مدیران کشور جا نیافتاده و باور قلبی آن‌ها نیست. اگر چه می‌توانند درباره ارزش‌های آن سخنرانی کنند. اما نمی‌دانند در طول تاریخ هیچ کشوری پیشرفت نکرده‌است، مگر اینکه قبلش کتاب‌خوان‌تر شده‌است. راه پیشرفت کشور ساختن سد و جاده و چند طبقه کردن جاده‌ها، اتوبان‌ها و ... نیست. این‌ها متوقف به کتابخوانی است. اگر همه این‌ها را داشته‌باشید و جامعه کتابخوان نداشته‌باشید یک مصرف‌کننده بی‌هدف هستید. اگر جامعه کتابخوان نباشد جامعه فاسدی خواهدشد؛ اگرچه در رفاه و آسایش کامل باشد، اما این باور عمیق میان مسئولان کشور وجود ندارد.
برای کتابخوان کردن افراد جنگیدیم
برای حل این چالش بزرگ چه اقدامی باید انجام شود؟
مقام معظم رهبری به عنوان یک فرد کتابخوان در جامعه مشهورند. همه می‌دانند که ایشان خیلی کتاب می‌خوانند. در همین شرایط با همه احوال مقید به خواندن تازه‌های کتاب هستند. میان مسئولان برخی هستند که کتاب می‌خوانند. رئیس جمهور کتاب می‌خواند و کتاب نوشته است. این دیدگاه باید عمومی باشد برای مثال وقتی گفته می‌شود در کشور هزار مدیر ارشد داریم، همه این افراد باید به کتاب باور داشته‌باشند.
نباید برای ترویج کتابخوانی در سازمان برنامه و بودجه و بیمه بجنگید، نباید برای ترویج کتابخوانی در اداره مالیات، گمرک، بانک، و ... بجنگید. ما در این سال‌ها برای کتابخوان کردن افراد جنگیدیم، زیرا باور عمیق به ضرورت کتابخوانی وجود ندارد. این موضوع از آب و هوای کشور مهم‌تر است. وقتی باور وجود نداشته‌باشد، باید با تک‌تک افراد بجنگیم. وقتی می‌گویم بجنگیم یعنی اینکه با همه وجود ضرورت کتابخوانی را توجیه و برای آن جهاد کنیم. همه باید متوجه شوند که کتابخوانی رفتاری تزیینی نیست و کتاب خواندن برای انسان بی‌کار بی‌درد نیست. کتاب‌خوان‌های کشور افرادی هستند که بیشترین مشغله و کم‌ترین زمان را دارند، اما برای کتابخواندن وقت دارند. پول‌دارترین قشر کشور کتاب‌خوان‌ترین گروه نیست.
شروع به همکاری با آموزش و پرورش کردیم. هدف این است تا برای اولین بار در مدارس مربی کتابخوانی داشته‌باشیم
کتابخوانی مهارتی است که از کودکی کسب می‌شود. این مهارت به آموزش نیازد دارد. به همین دلیل شروع به همکاری با آموزش و پرورش کردیم. امیدوارم این اقدام انجام شود. هدف این است تا برای اولین بار در مدارس مربی کتابخوانی داشته‌باشیم. امیدواریم امسال بتوانیم با معاونت آموزش و پرورش برای آموزش ۵ هزار مربی اقدام کنیم. لازم نیست مربی جداگانه برای این هدف در نظر گرفته شود، این فرد ممکن است معلم ورزش، فیزیک و ... باشد. قبل از سال تحصیلی به مربیان آموزش می‌دهیم و از مهرماه به عنوان مربی کتابخوانی در مقاطع مختلف تحصیلی حضور خواهندداشت. امیدواریم این دیدگاه قابلیت توسعه پیدا کند. فکر می‌کنیم کتابخوانی یک مهارت است که باید به معلم‌ها، مادرها و پدرها آموزش داده‌شود.
در حوزه ترویج کتاب عقب‌ماندگی زیادی داریم. کار جدی در این حوزه انجام ندادیم یکی از اقدامات مهم راه‌اندازی باشگاه‌های بزرگ کتابخوانی در کشور و اتصال آن به سامانه فروش دائمی است که امیدواریم در آینده رخ دهد.
دیدگاه شما درباره مخاطب‌های معاونت فرهنگی چیست؟ برخی معتقدند که برخی از مدیران فقط به بخشی از جامعه توجه می‌کنند و بخش دیگر برایشان اهمیت ندارد.
برخی از موضوعات اولویت حمایتی دارد، اما ایجاد محدودیت بدون دلیل برای مردم به هیچ وجه پذیرفته و پسندیده نیست. مگر اینکه جایی قانون محدودیتی برای مردم ایجاد کرده‌باشد. اما غیر از این مرزبندی کردن میان مردم ناپسند و نادرست است
همه باید مراقبت کنیم که چنین اتفاقی نیفتد. این باید مد نظر همه باشد، به خصوص افرادی که در پست مدیریتی هستند نباید رفتاری داشته‌باشند که به این مسائل دامن بزند. حتما دولت‌های مختلف نگاه‌های متفاوتی دارند. طبیعی است، نگاهی عرضه شده و مردم رای دادند و آن نگاه قدرت را در درست گرفته‌است تا همان نگاه و دیدگاه را اجرا کند. اما اینکه مسئولان بخواهند میان مردم کشور مرزبندی کنند، پسندیده نیست. همه مردم ایران، چه آن‌هایی که در کشور زندگی می‌کنند و چه آن‌هایی که خارج از کشور زندگی می‌کنند چه آن‌هایی که موافق یا مخالف انقلاب هستند، هر ایرانی در هر جای این دنیا با هر گرایشی هموطن ماست و باید حقوق او محفوظ باشد.
برخی از موضوعات اولویت حمایتی دارد، اما ایجاد محدودیت بدون دلیل برای مردم به هیچ وجه پذیرفته و پسندیده نیست. مگر اینکه جایی قانون محدودیتی برای مردم ایجاد کرده‌باشد. اما غیر از این مرزبندی کردن میان مردم ناپسند و نادرست است.
نکته پایانی یا خبر خوبی دارید؟
نرم افزار شاه‌راه نشر کشور برای کتاب‌فروش، شرکت توزیع و ... راه‌اندازی خواهدشد. این نرم‌افزار از شکل‌گیری مشکلات جلوگیری خواهدکرد و ما را چند پله جلو خواهدانداخت. آیین‌نامه حمایت از کتاب‌فروشی‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال تدوین است تا بر اساس آن کتاب‌فروشی‌ها از امکان استفاده از تعرفه‌های فرهنگی در بخش‌های مختلف دولتی بهره‌مند شوند. به زودی این موارد در حمایت از کتاب‌فروشی‌ها ابلاغ خواهدشد.
