از واقعیت‌ها تا چالش‌ها در ازدواج‌های نوین

ازدواج سالم رابطه‌ی عاطفی است که طی آن فرد به احساس ارزش، اعتماد، امنیت و دریافت محبت و احترام دست پیدا می‌کند. در این رابطه مرز‌ها روشن است، احترام متقابل وجود داشته و انتخاب‌های فردی محترم شمرده می‌شود.

قدرت در یک سیستم عادلانه تقسیم و رابطه‌ها تعریف شده و مشخص است، در حالی که ازدواج یکی از شایعترین روابط است، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که نگهداری این رابطه بسیار مشکل است. در طول رشد این رابطه زوج‌ها ممکن است با تعارض‌هایی مواجه شود که ثبات ازدواج آن‌ها را مورد آزمایش قرار می‌دهد؛ این تعارض‌های ناراحت کننده می‌تواند باعث بی‌ثباتی در رابطه زناشویی شوند و آن را شدیداً تحت تاثیر قرار دهند.

در یک میزگرد رسانه‌ای که به مناسبت گرامیداشت هفته ازدواج و با مشارکت موسسه مردم نهاد "ئاواتی ژیانه وه" با عنوان بازنمایی پدیده‌های اجتماعی در رسانه‌ها با محوریت بررسی آسیب‌های نوظهور در ازدواج، برگزار شده به بررسی ابعاد ازدواج و آسیب‌های نوظهر آن پرداخته است.

در این میزگرد با حضور رییس مرکز مشاوره دانشگاه کردستان، رییس مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی، معاون امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان استان، کارشناس اورژانس اجتماعی اداره کل بهزیستی استان و کارشناس اجتماعی جهاددانشگاهی برگزار شده، آسیب‌ها و تعارضات ازدواج از دیدگاه روانشناسان و جامعه شناسان مورد بررسی قرار گرفته است.

اشتغال دیر هنگام عامل افزایش سن ازدواج است

دکتر زمستانی در این میزگرد تخصصی اظهار کرد: رسانه‌های اجتماعی را دیگر نمی‌توان فضای مجازی خواند چرا که، واقعی‌تر از دنیای واقعی فعالیت می‌کنند، بیشتر مسائل اجتماعی به دلیل اثرگذاری دنیای سایبری در این بخش حضور دارد.

وی افزود: مدرنیته در کنار مزایای زیادی که دارد، یکسری معایب هم دارد که از جمله می‌توان به ورود نا به هنگام مسائلی که جلوتر از بافت جامعه هستند اشاره کرد که در جوامع در حال گذار تأثیراتی را بر جای می‌گذارد.

رییس مرکز مشاوره دانشگاه کردستان، با بیان اینکه، آنچه در دنیای سایبری و فضای مجازی است با دنیای واقعی بسیار متفاوت است، عنوان کرد: در جوامع امروزی افراد می‌پندارند که برای موفق بودن، باید زندگی خود را "لاکچری" نمایش داد که این امر انتظارات افراد را در رابطه با فرد مورد نظر خود و نحوه ارتباط با وی تحت شعاع قرار می‌دهد.

به گفته وی، این تفکر در فرهنگ کردستان هم که ازدواج در آن مهریه‌های آن‌چنانی نداشت و هدف از آن شکل‌گیری یک زندگی مشترک ساده بوده، تحت تأثیر قرارگرفته و در حال تغییر و آسیب است.

زمستانی، بالا رفتن سن ازدواج به دلیل اشتغال دیرهنگام جوانان نسبت به چند دهه گذشته را از دیگر آسیب‌های نوظهور ازدواج در جامعه ذکر و بیان کرد: ازدواج دیرهنگام، فرزند آوری دیرهنگام را به دنبال دارد و این امر نسل به نسل در حال گسترش است.

وی با اشاره به پدیده ازدواج سفید در جامعه تصریح کرد: این گونه پدیده‌ها طی چند سال گذشته فقط در کلان شهر‌ها مشاهده می‌شد، اما امروز در همه جوامع به یک امر بدیهی تبدیل‌شده است.

به عقیده این روانشناس، سخت شدن پدیده ازدواج و تغییر نگرش‌ها با پدیده آشنایی، از عوامل موثر بر شکل‌گیری ازدواج سفید است.

وی، افزود: افزایش مصرف دخانیات، الکل و اعتیاد در دختران، از دیگر پدیده‌های نوظهور در جوامع سنتی‌تر است که به دلیل دسترسی به رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی در جوامع به یک امر عادی و بدیهی تبدیل‌شده و با تغییر نگرش‌ها، جامعه هیجانی ما را تحت شعاع قرار داده است.

دکتر زمستانی، افزایش رغبت ازدواج پسران با زنان شاغل و سن بالا را از دیگر آسیب‌های نوظهور در پدیده ازدواج ذکر کرد و گفت: این پدیده موجب وارونه شدن نقش‌ها می‌شود به‌طوری‌که زنان باید درآمدزایی داشته باشند و مردان نیز نقش‌های دیگری ایفا کنند.

وی نقش مساوی اقتصادی و اجتماعی زن و مرد در امور را در حال پررنگ شدن دانست و با اشاره به فقدان مدیریت تعارض نقش در خانواده‌ها تصریح کرد: جوانان زیادی به واسطه عدم توانایی پرداخت مهریه امروز در زندان هستند و یا بخش اعظمی از درآمد آن‌ها صرف پرداخت مهریه می‌شود؛ این امر در حالی است که افراد معتقدند مهریه یک انتخاب شخصی است، اما دولت و قانون‌گذار معتقد است که این امر آسیب‌هایی را ایجاد کرده و تبعات اجتماعی داشته و عواقبی به دنبال دارد، چراکه متأسفانه بسیاری از خانم‌ها مهریه را مبنای درآمد قرار می‌دهند و این امر آسیب‌هایی را به دنبال دارد. بر همین اساس، منطبق کردن آنچه در سطح فردی و اجتماعی در حال رخ دادن است، می‌تواند راهگشا باشد؛ این امر مستلزم زمان است و باید دید که آیا این قضیه می‌تواند از برخی تبعات پیشگیری کند؟ اجرای قانون گاهی می‌تواند اثرات مثبتی در پیشگیری از آسیب داشته باشد.

رییس مرکز مشاوره دانشگاه کردستان ادامه داد: روانشناسان معتقد هستند که آسیب‌های اجتماعی، تلفیقی از مسائل فردی و اجتماعی است که بازنمود‌های اجتماعی دارند و خود فرد در مجموعه جامعه و بافت خانواده شکل می‌گیرد.

خلاء نقش نهاد‌های مدنی، در فضای مجازی جبران شده است

دکتر ناصر عرفانی، کارشناس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی استان کردستان، در ادامه این میزگرد، با بیان اینکه بسیاری از موضوعات قابل‌بررسی در جوامع به‌عنوان آسیب نگریسته می‌شود و این نگاه آسیب‌شناسی در رسانه‌ها نیز دیده می‌شود گفت: آسیب‌شناسی اجتماعی رویکردی برای تحلیل آسیب‌های اجتماعی است و نباید نگاه آسیب‌شناختی به مسائل داشت؛ در جوامع، پدیده تبدیل به مسئله شده و می‌تواند به آسیب تبدیل شود، لذا بهتر است که مسائل را با دید پدیده نگریست.

وی با اشاره به اهمیت نگاه آسیب‌شناختی به رسانه افزود: ما با یک تأخر تاریخی روبه‌رو هستیم و به همین دلیل ارتباط بین جامعه و رسانه نه یک ارتباط ارگانیک، بلکه یک ارتباط منفک دیده می‌شود و معتقدیم که رسانه، ساختار تعاملات اجتماعی را بر هم می‌زند؛ این نگاه قابلیت بررسی دارد.

به گفته این جامعه شناس، شیفتگی نسبت به رسانه‌ها به‌ویژه فضای مجازی در جوامع ما بسیار زیاد است و بخشی از این امر به دلیل خلأ موجود در جامعه است.

ناصری معتقد است که، در جامعه ما قبل از ورود رسانه‌های دیجیتال، نهاد‌های مدنی و اجتماعی نقش مؤثری در جامعه نداشته و این خلأ در رسانه‌های جدید جبران شده است؛ درحالی‌که این امر در کشور‌های توسعه‌یافته به‌صورت تدریجی بوده است، به این صورت که نهاد‌های اجتماعی بسیاری از شکاف‌ها و خلأ‌های موجود را از طریق انجمن‌ها و نهاد‌های مدنی پر می‌کنند، و ما، چون این نهاد‌ها را نداریم، مردم خلأ موجود را با رسانه‌های جدید پر می‌کنند.

وی با گریز به بحث ازدواج و گفتمانی که در خانواده حاکم است، ادامه داد: سرگردانی و شکاف جامعه بین مدرنیته و سنت، از جمله عوامل آسیب زا در جوامع امروز است؛ در مدل سنتی، ازدواج یک امر نهادی و نه یک انتخاب فردی نگریسته می‌شود، در حالی که در مدرنیته ازدواج تبدیل به یک امر فردی و قراردادی می‌شود. در شکاف بین این دو نسل، نقش "فردیت" که لازمه شکل‌گیری نهاد خانواده به عنوان یک امر قراردادی است دیده نمی‌شود و فردیت در این امر نهادینه نشده و این یک آسیب است.

این کارشناس اورژانس اجتماعی، افزود: بخشی از آسیب ازدواج و فضای مجازی به عدم توسعه فردیت در جامعه برمی‌گردد.

وی در ادامه با اشاره به گسترش پدیده خود شیفتگی در جوامع امروزی عنوان کرد: در مقابل این پدیده، افراد ناکامی‌های خود در اجتماع را درون خود سرکوب می‌کنند و این امر موجب عذاب وجدان در فرد به جای خودشیفتگی می‌شود که این امر نیز آسیب‌هایی را به دنبال دارد.

فرزندان خودشیفته دشمنان بالقوه اجتماع هستند

دکتر قادری، رئیس مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان، در ادامه این نشست تخصصی اظهار کرد: روانکاوی به معنای کلاسیک، رویکردی تاریخی و تبارشناسی است و فهم روان به‌مثابه یک امر تاریخی در روانکاوی شکل می‌گیرد.

وی افزود: رویکرد‌های روانشناسی، یک امر و تغییرات اجتماعی را در بستر فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی قرار می‌دهند.

این روانشناس، به پیشرفت فرآیند ازدواج و چالش‌های آن در جامعه ایرانی پرداخت و بیان کرد: در جامعه سنتی ما، فردگرایی شکل نگرفته است؛ در نسل قدیم‌تر که تعداد فرزندان بیشتر بوده، پدرسالاری و مادر سالاری حاکم بوده و کودک هم به‌عنوان کسی که صاحب حق است مورد توجه قرار نگرفته که این امر هم خود پیامد‌های مثبت و منفی داشته است، در نتیجه این نسل در تغییر شکاف نسلی، تمایل کمتری به فرزندآوری دارد؛ در نتیجه اکنون همه خانواده‌ها تک‌فرزند هستند و به شکل بیمارگونه‌ای فرزندان خود را مورد توجه قرار می‌دهند.

به گفته وی، تمامی تئوری‌های روانکاوی بر این نکته تاکید دارند که نوزاد انسان یک خودشیفتگی اولیه دارد که جامعه باید آن را کاهش داده و فرد را برای تعهد اجتماعی آماده کند، اما در بستر جامعه ایرانی این خودشیفتگی در بدترین حالت خود اغراق می‌شود.

وی با اشاره به پدیده خودشیفتگی اپیدمیک در جوامع عنوان کرد: یک فرد خودشیفته، زندگی نمایشی داشته و مصرف‌گرا بوده و بخشی از این مصرف، در رسانه بوده و فرهنگی است؛ بر همین اساس می‌توان گفت که ازدواج تبدیل به یک امر نمایشی و مصرفی شده است.

این روانشناس، می‌گوید: افراد خودشیفته تحمل ناکامی نداشته و با کوچک‌ترین مشکلات در زندگی شکست می‌خورند، و این یعنی جامعه ما در یک شکاف نسلی درگیر اپیدمیک "نارسیسزیسم" هستند.

این استاد دانشگاه در ادامه، به پدیده "ددی سندروم" به‌عنوان آسیب نوظهور در ازدواج اشاره کرد و افزود: در این پدیده دختران جوان به ازدواج با مردان مسن تمایل دارند و این امر در جوامع در حال رشد است.

وی تاکید کرد: در جوامع امروزی، اساساً ازدواج تبدیل به یک کالای مصرفی شده است و مولفه‌هایی همچون تالار، لباس عروس، طلا و تاریخ‌های لاکچری تعیین کننده و نمایش دهنده میزان خوشبختی تلقی می‌شود و این مهم حتی در مسئله فرزند آوری نیز مشاهده می‌شود؛ این امر نشان می‌دهد که اجتماع نیازمند یک بحث تبارشناسانه است.

قادری، معتقد است که در خودشیفتگی، "دیگری" معنا ندارد و به مثابه وسیله‌ای است که هویت "من" را شکل می‌دهد؛ افراد خود شیفته می‌پندارند که "من" ازدواج می‌کنم تا به واسطه فرد دیگری خوشبخت به نظر برسم؛ در این منظر باید خانواده‌ها فرزندان خود را به گونه‌ای تربیت کنند که به وجود دیگری با سلایق متفاوت اهمیت بدهند.

وی تصریح کرد: به نظر می‌رسد که سبک زندگی "نئو لیبرال" در ایران در حال گسترش است، در این سبک سوژه خوشبخت فردی مصرف گرا است که به نمایش زندگی روزمره خود به شکل بیمارگونه‌ای در فضای مجازی می‌پردازد که این امر آسیب پذیری زیادی را به دنبال دارد.

این روانشناس در ادامه با گریز به چرایی شکل گیری ازدواج سفید در جامعه گفت: در این پدیده افراد، مسئولیت، تعهد و قید و بند‌های لازم را ندارند و هر وقت بخواهند، وارد رابطه شده و یا آن را ترک می‌کنند.

به گفته رییس مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان، فرار مردان از خانواده به دلیل وجود همسران همه چیز خواه، متوقع و مقایسه گر به وجود می‌آید، در حالی که مرد در فضای سنتی، در عین نان آور بودن قدرت هم داشت، اما این امر اکنون تغییر یافته است، همچنین از طرفی نیز مردان امروز به گونه‌ای تربیت می‌شوند که رفتاری بچگانه داشته و تحمل هیچ انتقادی را ندارند و آسیب پذیر هستند.

وی معتقد است که فرهنگ استان کردستان چند ویژگی مثبت و زیبا داشته که در حال تضعیف شدن است؛ از جمله این فرهنگ‌ها حمایت از خانواده بود که در بین اقوام و ملت‌های دیگر سرآمد بوده است.

قادری از گسترش پدیده سالمند گریز بودن در استان کردستان هشدار داد و تصریح کرد: جامعه کنونی ما جامعه‌ای سالمند با نسل جوان کم تحمل در برابر ناکامی‌ها است که با کوچکترین مشکل پدران و مادران خود را به سالمندان می‌فرستند؛ این نشان می‌دهد کا ما در حوزه خانواده عملکرد نامناسبی داشته ایم.

وی، شاکله تجویزی در این زمینه را بی معنا دانسته و تاکید کرد که نحوه کنش خانواده‌ها در دنیای واقعی فرزندان را تربیت می‌کند، بر همین اساس خانواده‌ها باید علاوه بر حضور در کارگاه‌های آموزشی، در جلسات روان درمانی و مشاوره‌ای نیز شرکت کنند.

این روانشناس افزود: خانواده‌ها باید خود را درمان کنند و به سنت‌ها برگردند، همچنین رسانه‌ها باید با جذابیت‌های بصری مورد پسند جوانان تلاش کنند که گروه‌های مرجع بوده و در عین حال ارتباط خود را با سنت حفظ کنند.

وی اظهار کرد: در رسانه‌های اجتماعی گروه‌های مرجع عوض شده اند و در عوض افرادی نمایشی، فرصت طلب، لذت جو و مصرف گرا گروه مرجع شده اند، لذا تا زمانی که این مشکلات حل نشود، جامعه دچار بحران می‌شود.

آژیر خطر باید در ذهن و خوراک روزانه فراغت افراد به صدا درآید

فتاحی، معاون امور جوانان اداره کل ورزش و جوانان استان کردستان در ادامه این میزگرد پدیده چشم و هم چشمی بین خانواده‌ها را عامل بسیاری از مشکلات جامعه ذکر کرد و گفت: امروزه متاسفانه مراسم‌هایی در ازدواج شکل گرفته که به موانعی جدی تبدیل شده است، در حالی که در قدیم آین آسیب کمتر دیده می‌شد و صرفا برگزاری مهامانی‌ها و مراسم‌ها در یک روز خلاصه می‌شد.

وی افزود: امروز نمایش زندگی روزمره در صفحات اجتماعی حتی برای افراد غیر سلبریتی جایگاه باز کرده و دنبال کننده‌های زیادی دارد و حتی از مخاطبان رسانه‌های ما پیشی گرفته اند.

معاون امور جوانان اداره ورزش و جوانان استان کردستان، با اشاره به پدیده خودشیفتگی به عنوان یک آسیب نوظهور در اجتماع بیان کرد: تربیت فرزندان نیز در جامعه ما حالت چشم و هم چشمی به خود گرفته و حضور آن‌ها در اجتماع تبدیل به یک امر تحمیلی در دنیای مدرنیته شده است؛ در حالی که باید نگریست که حرکت بر این موج، زندگی اجتماعی، فردی و حتی افق تربیت فرزندان را از دست می‌دهد.

وی برگزاری کارگاه آموزشی را برای پیشگیری از ظهور اینگونه آسیب‌ها در جامعه لازم، اما ناکافی ذکر کرد و گفت: برگزاری دوره‌های مهارتی و آموزش همه جانبه برای والدین، جوانان و همه اعضای پیکره اجتماع امری ضروری است.

فتاحی، تمایل مردان برای شرکت در کارگاه‌های آموزشی را کم دانست و خاطرنشان کرد: برای تاثیر آگاهی بخشی در این زمینه، آموزش مهارت‌ها علاه بر کاربردی بودن، باید توسط افراد نیز پذیرفته شود و در واقع آژیر خطر باید در ذهن و خوراک روزانه فراغت افراد به صدا درآید و نه به واسطه فشار کاری و یا شرایط باشد.

تغییرات ساختاری خانواده مناسبات ازدواج را متحول کرده است

مهدی ورمزیار، کارشناس اجتماعی جهاددانشگاهی نیز در ادامه، با اشاره به تغییرات ساختاری خانواده که در چند سال اخیر شکل گرفته و خانواده‌ها را از شکل گسترده به صورت خانواده‌های هسته ایی درآورده است، گفت: این تغییرات در مناسبات و تعاملات افراد موثر است.

وی افزود: جوانان در گذشته با توجه به نقش‌های متعددی که در خانواده‌های گسترده وجود داشت، نقش‌های مختلفی را تجربه کرده و به عبارتی تاب آوری بیشتری در مواجه با مسائل و مشکلات زندگی داشتند و تعدد ارتباطات و تعاملات درون خانواده سرمایه اجتماعی مهمی برای فرد قلم داد می‌شد، اما امروزه با توجه به تغییرات شکل گرفته و کاهش ارتباطات درون خانواده این سطح از ارتباطات کاهش یافته و به تبع افراد نقش‌های کمتری در خانواده ایفا می‌کنند.

این جامعه شناس با اشاره به اهمیت نقش کارکردی خانواده در ازدواج‌های گذشته معتقد است، این نقش در ازدواج‌های جدید کم رنگ شده و این جوانان هستند که بر اساس ملاک‌ها و معیار‌های خود اقدام به ازدواج می‌کنند.

منبع : ایسنا