خواست حداکثری غرب و دستی که خالی ماند

به گزارش ایران اکونومیست, ایران و گروه 5+1 بالاخره پس از 10 سال توانستند مسیری را به سمت حل مساله هسته ای ایران پیدا کنندو در جهت پایان دادن به اختلافات گام بردارند. نقطه عزیمت،‌ توافقی 4 صفحه ای است که به زبان انگلیسی و هفته گذشته پس از 4 روز مذاکره به امضای وزرای خارجه ایران، آمریکا، فرانسه، انگلیس،‌ آلمان،‌ چین و روسیه رسید. این توافق که برای 6 ماه تنظیم شده بر دو ستون استوار است. یکی محدود شدن فعالیت های هسته ای ایران و دیگری لغو تحریم ها. موضوع اول مورد تاکید 5+1 بوده و مورد دوم چیزی بوده که ایران به دنبال آن بوده است.

بدون این که داده و گرفته ایران را در این توافق به ترازوی قیاس بگذاریم در مورد دستاورد ایران از این توافق در بخش اقتصاد باید گفت در مجموع آن چه که غرب در قبال محدود شدن فعالیت های هسته ای ایران به عنوان امتیاز اقتصادی به ایران داده عبارتند از لغو تحریم پتروشیمی، تجارت طلا و فلزات گرانبها،‌ خودرو، بیمه محموله های نفتی و همچنین آزاد سازی حدود 8 میلیارد دلار از دارایی های ایران. تعهد غرب نسبت به خودداری از تلاش برای کاهش بیشتر صادرات نفت ایران و همچنین عدم وضع تحریم های جدید مرتبط با فعالیت های هسته ای ایران از دیگر امتیازاتی است که در توافق ژنو به ایران داده شده است. بر اساس این توافق همچنین مقرر شده کانال خاصی گشوده شود و امور بانکی ایران برای خرید محصولات کشاورزی و دارو و تجهیزات پزشکی از طریق آن انجام شود. اما چه تحریم هایی به قوت خود باقی می مانند. تحریم صادرات نفت،‌ ممنوعیت سرمایه گذاری شرکت های نفتی در ایران و تحریم بانکی همچنان حفظ شده اند و تا حصول به توافق نهایی باقی می مانند. این در حالی است که تحریم نفتی و بانکی پس از اقدام ایران به آغاز غنی سازی 20 درصد و خودداری از توقف این فعالیت وضع شده اند و در توافق ژنو با وجود توقف غنی سازی 20 درصد ایران و پذیرش بسیاری محدودیت های دیگر تحریم های نفتی و بانکی تقریبا دست نخورده باقی مانده اند.

بر این اساس تحریم هایی که لغو شده اند جزو تحریم های حاشیه ای به حساب می آیند و ساختار اصلی تحریم ها همان تحریم نفت و بانکی هستند و این که غرب این تحریم ها را برای توافق نهایی و گرفتن امتیازی بزرگتر از ایران نگه داشته باشد مایه نگرانی است. امتیازی مثل برچیدن کامل غنی سازی و توقف همه فعالیت های هسته ای؟ از سوی دیگر با توافق موقت ژنو ترمز فعالیت های هسته ای ایران کشیده شده و نگرانی غرب از این فعالیت ها(اگر نگرانی ای باشد نه بهانه) بیشتر نمی شود. بنابراین انگیزه ای در طرف غربی باقی نمی ماند تا مذاکرات را به پیش ببرد و با تن دادن به خواست ایران توافقی درازمدت را نهایی کند که در آن حقوق هسته ای ایران به طور کامل به رسمیت شناخته شود. در توافق موقت بندی گنجانده شده که می گوید طرفین با اجماع می توانند مدت این توافق را برای دوره های شش ماهه دیگر تمدید کنند.

در هر حال علاوه بر حاشیه ای بودن تحریم های لغو شده باید به این حقیقت توجه داشت که برخی از این تحریم ها ارزش عملیاتی برای اقتصاد ایران ندارند و از آن دسته ای هستند که ایران آن ها را دور زده است. تحریم پتروشیمی ایران در حالی لغو شده است که همه صادرات پتروشیمی ایران جذب بازار آسیا می شود و بر اساس تصمیم جدید بازار هدف ایران متنوع می شود و به عبارتی اروپایی ها نیز می توانند به این محصولات دسترسی داشته باشند. اما لغو تحریم خودرویی ایران برای صنعت خودرو حائز اهمیت است به شرط آن که این تصمیم به واردات بی رویه محصولات خارجی منجر نشود و همکاری متقابلی بین خودروسازان ایرانی و اروپایی آغاز شود. مسلما اقتصاد اروپا نیز از این همکاری سود می برد. لغو تحریم تجارت طلا به خودی خود ارزشی ندارد. ایران به دلیل مصرف محدود و ذخیره قابل توجه، با کمبود طلا در داخل مواجه نیست و طلای مازادی نیز برای صادرات ندارد. اما ایران می تواند از طلا به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم بانکی غرب استفاده کند و پول نفت خود را به طلا دریافت و با این فلز گرانبها مبادلات تجاری خود را انجام دهد.

لغو ممنوعیت بیمه محموله های نفتی یکی دیگر از امتیازاتی است که غرب به ایران داده است. این امتیاز در حالی که صادرات نفت ایران افزایش نیابد ارزشی ندارد. ایران در حال حاضر یک میلیون بشکه نفت در روز به بازار جهانی صادر می کند و مشکلی در تامین خدمات بیمه ای برای محموله های خود ندارد. ضمن آن که بخشی از خدمات بیمه ای را در حال حاضر شرکت های بیمه ایرانی انجام می دهند و با این تصمیم جدید بازار بیمه نفت ایران از دست شرکت های ایرانی خارج می شود و به دست شرکت های بیمه اروپایی می افتد. البته برخی کشورها به دلیل مشکلات بیمه ای بسیار کمتر از آن چه قانون تحریم نفتی ایران مصوب کنگره آمریکا مقرر داشته از ایران نفت وارد می کنند و با رفع این مشکل انتظار می رود در حد 200 تا 400 هزار بشکه در روز بر صادرات نفت ایران افزوده شود. تعهد غرب به حفظ کردن صادرات نفت ایران در سطح فعلی نیز امتیازی محسوب نمی شود چرا که بازار جهانی حداقل تا 6 ماه آینده تاب تحمل شوک دیگر و از دست دادن بشکه های نفتی بیشتر را ندارد.

* . علی بختیاری زاده