تلاش دانش‌بنیان‌ها برای حل معضل ریزگردها

به گزارش ایران اکونومیست، دکتر نادرقلی ابراهیمی در بخش اول گفت‌وگوی خود با ایران اکونومیست ایران را کشوری که در منطقه خشک زمین قرار دارد و خشکسالی‌های دوره‌ای آن را تحت‌الشعاع و متأثر ساخته است، دانست و با بیان این‌که اگر ما پوشش جنگلی و مرتعی را حفظ می‌کردیم، شاهد رخدادهای سیلاب و فرسایشِ آبی خاکی نبودیم؛ به اعتقاد وی استفاده از فناوری راهکاری مطمئن برای رفع چالش‌های زیست محیطی است؛ ورود فرهنگ، علم و دانش به عرصه‌های محیط‌زیستی می‌تواند در کاهش معضلات این حوزه مؤثر باشد. در این راستا امکان استفاده از فناوری‌های جدید و دانش بومی به‌صورت گسترده در حل بسیاری از مشکلات و معضلات وجود دارد و استفاده شده است.

وی در بخش دوم این مصاحبه به برخی دیگر از برنامه‌های فناوری این کارگروه در حوزه‌های مختلف از جمله مصرف آب شور زهاب‌های کشاورزی، مدیریت پسماندها و کاهش معضلات زیست‌محیطی اشاره و تاکید کرد تا با همکاری‌ وزارتخانه‌های مرتبط حمایت‌های لازم از طرح‌های پایلوت در راستای اثبات فناوری‌ها و تجاری‌سازی انجام شود. ابراهیمی یادآور شد که حتماً از پیشنهادهایی که بتواند نفوذ علم و دانش را در حوزه آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست کمک کند و مشکلات را به حداقل برساند، استقبال می‌کنیم.

بخش دوم این مصاحبه چنین ادامه می‌یابد:

روشی برای مصرف آب شور زهاب‌های کشاورزی

دکتر نادرقلی ابراهیمی، دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در ادامه این مصاحبه با ایران اکونومیست، اظهار کرد: به منظور استفاده از آب‌های شور زهاب‌های کشاورزی در مناطقی که دارای خاک‌های شور هستند به‌ویژه در مناطق جنوبی کشور، طرح‌های اجرایی شده و نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که با استفاده از زهاب‌های کشاورزی در خاک‌های شور، می‌توان ‌تولید اقتصادی محصولات زراعی و مرتعی داشت.

وی با بیان اینکه توسعه این روش می‌تواند زمینه‌ای برای اشتغال‌زایی و ثروت آفرینی برای برخی از مناطقی که محدودیت در دسترسی به آب‌های شیرین دارند، باشد و افزود: تولید انواع بذور و گیاهان مقاوم دستاورد دیگر این طرح است که طی آن گیاهان مقاوم به شوری کشت می‌شود.

ابراهیمی با بیان اینکه با استفاده از این گیاهان می‌توان اقدام به تولید بذر برای سایر مناطق کرد، اظهار کرد: عملیات شورورزی و استفاده از فرصت‌های موجود بدون افزایش هزینه‌های نمک‌زدایی، با آب شویی خاک می‌توان تولید اقتصادی برای مناطقی که دارای آب‌وخاک شور هستند، داشت.

این مقام مسئول ساخت دستگاه‌های تولید آب از هوا را از دیگر طرح‌های موردحمایت این ستاد نام برد که دو شرکت دانش‌بنیان موفق به بومی‌سازی آن شده‌اند و ادامه داد: با استفاده از این دستگاه، می‌توان از رطوبت موجود در هوا، آب تولید کرد. با این دستگاه پرتابل به‌ویژه در مناطقی که دارای رطوبت نسبی مناسب است و یا در مناطقی که امکان تأمین آب به هر دلیلی وجود ندارد، می‌توان آب از هوا را تأمین کرد.

وی گفت: این دستگاه در مرحله تجاری‌سازی و تولید انبوه قرار دارد.

برنامه‌ فناورانه برای مدیریت پسماندها

ابراهیمی، بخشی دیگر از فعالیت‌های این کارگروه را در زمینه مدیریت پسماند دانست و اظهار کرد: اخیراً با توسعه دستگاه‌های دیجیتالی و الکترونیکی، پسماندها و ضایعات الکترونیکی در کشور افزایش‌یافته، به‌گونه‌ای که سرانه تولید ضایعات الکترونیک در کشور طی سال برای هر نفر بین ۵ تا ۷ کیلوگرم برآورد شده است.

ابراهیمی ضایعات الکترونیکی را شامل تجهیزاتی چون کامپیوتر، لپ‌تاب، موبایل و غیره دانست که معضلات زیست‌محیطی زیادی را به همراه دارد و یادآور شد: با حمایتی که صورت گرفت، یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان توانست نسبت به جداسازی پسماندهای الکترونیکی و استخراج فلزات ارزشمند آن اقدام کند و کسب‌وکار جدیدی را فراهم کند.

وی با بیان اینکه این روش بازار بزرگی برای جمع‌آوری و فرآوری پسماندهای الکترونیکی محسوب می‌شود، افزود: روش‌هایی در زمینه حفظ و توسعه سبز بیابان‌ها در دستور کار قرار گرفته که طی آن نسبت به کشت انواع گیاهان مقاوم و آبیاری سیلابی اقدام شد. این طرح در "هندیجان"، "سیستان‌وبلوچستان" و "بوشهر" و برخی از مناطق مرکزی اجرایی شده است.

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی ادامه داد: گیاه "کاکتوس" به‌عنوان گیاه مقاوم به خشکی و کم‌آبی و همچنین بهره‌برداری ثانویه به‌عنوان علوفه دام، توسعه داده شده است. در طی اجرای این طرح گیاه کاکتوس جایگزین برخی از گیاهان بیابانی با هدف تثبیت خاک و تولید اقتصادی تأمین علوفه از کاکتوس خواهد شد. امیدواریم این طرح بتواند بخشی از نیاز کشور در زمینه بیابان‌زدایی و تأمین علوفه بخش دامپروری را پاسخگو باشد.

وی استفاده از سرشاخه‌ها و سر ساقه‌های نیشکر در خوراک دام را از دیگر پروژه‌های در دستور کار این کارگروه نام برد و گفت: مقدمات اجرا و احداث یک کارخانه با ظرفیت ۵۰ هزار تنی در کشور فراهم‌شده تا بتوان از سر ساقه‌ها و سرشاخه‌های نیشکر،‌ خوراک دام تولید کرد. این روش جایگزین کشت سیاه که در آن مزارع نیشکر آتش زده و این پسماندها از دسترس خارج می‌شوند، خواهد شد.

ابراهیمی با تأکید بر اینکه یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان به روش تولید غذای دام با استفاده از سرشاخه‌ها دست‌یافته و پایلوت ۴ هزار تنی این طرح به نتایج قابل قبولی رسیده است، ادامه داد: در طرح صنعتی آن برداشت سبز سر ساقه و سرشاخه‌های نیشکر در سطح گسترده‌تر در کلیه مزارع نیشکر و استفاده در تولید مصرف خوراک دام دنبال می‌شود.

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه اجرای این طرح بخش اعظمی از نیاز غذایی دام‌های سبک و سنگین کشور را پاسخگو خواهد بود، اظهار کرد: این طرح در راستای کاهش آلاینده‌های ناشی از آتش‌سوزی در مزارع نیشکر و کاهش مصرف آب مفید خواهد بود.

همکاری سایر دستگاه‌ها برای کاهش معضلات زیست‌محیطی

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به‌ضرورت همکاری کلیه دستگاه‌ها برای اجرایی‌سازی این پروژه‌ها با هدف کاهش مصرف آب، کاهش آلاینده‌ها و افزایش اشتغال آفرینی دانش‌بنیان، گفت: بخشی از این پروژه‌ها صنعتی‌سازی شدند که از جمله آن می‌توان به دستگاه تولید آب از هوا، دستگاه الکترودیالیز و پمپ‌های فشارقوی اشاره کرد که از سوی بخش‌ خصوصی تولید و تجاری‌سازی شده است.

وی موفقیت در تجاری‌سازی این دستاوردهای دانش‌بنیان را وابسته به شناسایی دقیق نیاز بازار و عدم واردات، همچنین درنظر گرفتن تحریم و گران بودن نمونه خارجی دانست که تأکیدی بر استفاده اولویت دار از نمونه ایران‌ساخت و تولید بار اول است.

وی یادآور شد: تجاری‌سازی برخی دیگر از این دستاوردها نیازمند ایجاد تعامل با دستگاه‌های مربوطه است که باید در این زمینه، همراهی و همدلی وجود داشته باشد. نمونه آن پرورش ماهی در قفس است که نیاز است وزارت جهاد کشاورزی و به‌خصوص سازمان شیلات در زمینه تولید داخل و جلوگیری از واردات اجزای قفس وارد شود.

ابراهیمی با بیان اینکه بسیاری از قطعات قفس وارداتی هستند، اضافه کرد: از سوی دیگر نیاز داریم که وزارت صنعت، معدن و تجارت برای بالا بردن تعرفه‌های وارداتی ورود کند. این اقدامات یک زنجیره به هم پیوسته‌ای است تا شرکت‌ها بتوانند توانمندی‌های خود را به اثبات برسانند.

وی با بیان اینکه تجاری‌سازی زمانی حادث می‌شود که محصولات داخلی نسبت به محصولات وارداتی قیمت کمتر و کیفیت بالاتر و یا مشابه داشته باشد و ادامه داد: از سوی دیگر انتظار می‌رود نهادهای مختلف نیز از طریق مقابله با دمپینگ‌ها و افت شدید قیمتی که توسط تولیدکنندگان خارجی صورت می‌گیرد، اجازه ندهند تولید داخل زمین‌گیر شود.

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست، خاطرنشان کرد: بر این اساس در جلساتی که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و صمت برگزار می‌کند، بر اتفاق‌نظر، همراهی و همکاری تاکید می‌شود تا حمایت‌های لازم از طرح‌های پایلوت در راستای اثبات فناوری‌ها و تجاری‌سازی انجام شود.

تلاش دانش‌بنیان‌ها برای حل معضل ریزگردها

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی و فرسایش معاونت علمی با بیان اینکه در زمینه ریزگردها چند طرح مناسب با همکاری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری اجرایی شده است، گفت: تولید مالچ‌های غیرنفتی یکی از این طرح‌ها است که در دو پایلوت "اصفهان" و "سیستان" برای مناطق در معرض فرسایش بادی و مناطق دارای کانون‌های گردوغبار و با ظرفیت جابه‌جایی ماسه‌بادی‌ها، اجرایی شده و به‌عنوان اولویت نسبت به مالچ‌های نفتی در نظر گرفته‌شده و در دست اجراست.

وی ادامه داد: مالچ‌های نفتی، هم به دلیل آلودگی‌های زیست‌محیطی و هم به دلیل افزایش قیمت نفت، قیمت بالایی دارند؛ در حالی که مالچ‌های زیستی به‌شدت هزینه‌ها را کاهش می‌دهند.

ابراهیمی اظهار کرد: با تولید مالچ‌های غیرنفتی، کسب‌وکارهای جدیدی ایجاد می‌شود، به‌گونه‌ای که حتی پاشش این مالچ‌ها نیز می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد کسب‌وکارهای جدید مبتنی بر دانش در کشور باشد. ضمن آنکه می‌توان با مالچ‌های منطبق بر شرایط زیست‌محیطی کشور، مشکلات ریزگردها را مرتفع کرد؛ چراکه بسیاری از مناطق کشور دارای مناطق بیابانی در معرض فرسایش و تولیدکننده ریزگرد است و می‌توان با این مالچ‌ها بخشی از این معضل را مرتفع کرد.

این مقام مسئول با اشاره به حمایت سازمان حفاظت محیط‌زیست از مالچ‌های زیستی، افزود: در این راستا در کمیسیون مشترک با حضور سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، سازمان حفاظت از محیط‌زیست و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بررسی مراحل تولید، صحت سنجی و تائید توسط این کمیسیون انجام می‌شود و دبیرخانه آن در سازمان محیط‌زیست قرار دارد. امیدواریم با شعار سالی که از سوی مقام معظم رهبری اعلام‌شده است، تلاش بیشتری برای سرعت بخشیدن به تائید این محصولات برای جلوگیری از ریزگردها صورت گیرد.

وی به وضعیت حاشیه دریاچه ارومیه نیز اشاره کرد و گفت: برای رفع معضلات پیرامون دریاچه ارومیه، از انواع بادشکن‌ها و روش‌های مناسب برای کاهش گرد خیزی و جلوگیری از فرسایش بادی بهره‌برداری شده است. این طرح می‌تواند فرصتی مناسب برای حضور مردم و توسعه کسب‌وکارهای مردمی در مدیریت بیابان محسوب شود و برای سایر دریاچه‌هایی که خشک و به کانون تولید ریزگرد تبدیل شدند، تعمیم داده شود، به طوری که از گسترش مناطق بیابانی جلوگیری شود.

ابراهیمی با تأکید بر اینکه این طرح با همکاری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری اجرایی شده است، اظهار کرد: این طرح در مناطقی مانند هندیجان انجام شد که بر اساس آن نسبت به استفاده از سیلاب‌های فصلی برای تقویت تولید در مناطق بیابانی و تثبیت پوشش گیاهی مناسب اقدام شده است.

محصولاتی که می‌توانند سطح وسیعی از نیازهای فناورانه کشور را پوشش دهند

ابراهیمی گفت: تعداد ۲۵۰ شرکت‌ دانش‌بنیان و استارت‌آپی در حوزه آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست فعال هستند که از سوی این تعداد شرکت بالغ‌بر ۳۵۰ محصول و خدمت دانش‌بنیان عرضه و تجاری‌سازی شده است و این محصولات می‌توانند سطح وسیعی از نیازهای فناورانه کشور را پوشش دهند.

وی اضافه کرد: هرچند با شرایط فعلی از جهت کاهش بارندگی‌ها، افزایش سیلاب‌ها و افزایش فرسایش خاک، این تعداد شرکت و فناوری کم بوده و نیازمندی‌های کشور بیشتر از این میزان است، ولی در راستای گسترش و رسوخ فناوری در این حوزه، از همه افرادی که در این موضوعات صاحب ایده و محصول هستند، دعوت می‌شود که پیشنهادات خود را ارائه دهند و حتماً از پیشنهادهایی که بتواند نفوذ علم و دانش را در حوزه آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست کمک کند و مشکلات را به حداقل برساند، استقبال می‌کنیم.

دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه موضوعات مربوط به دانش‌بنیان‌ها بحث کمی و کیفی دارد، گفت: در بخش کمی باید در زمینه‌های نفوذ فناوری و بومی‌سازی فناوری‌ها تلاش بیشتری کرد تا بتوان مسائل گلوگاهی و چالش‌ها را حل و در زمینه کیفی‌سازی محصولات اقدام کرد. تأکید بر این است که مجموعه‌های خصوصی و دولتی رویکرد استفاده حداکثری از فناوری و دانش بومی را در برنامه‌های خود داشته باشند و به جای آنکه اشتغال و ثروت آفرینی برای کشورهای خارجی فراهم شود، این اشتغالزایی در داخل کشور و برای رفاه و آسایش مردم ایران و سربلندی کشور عزیزمان اتفاق بیفتد.