ایران، خاستگاه اصلی گل محمدی در جهان
سرپرست آزمایشگاه کنترل کیفی پژوهشکده اسانس دانشگاه کاشان با بیان اینکه گل محمدی با نام علمیRosa damascena درختچه‌ای از خانواده رز و بومی کشور ایران است، گفت: هنر گلابگیری در قرن دهم میلادی از ایران توسط اعراب به دمشق و از آنجا به اروپا منتقل شد.
"اسماء مازوچی" در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، منطقه اصفهان، با بیان اینکه صنعت فرآوری و استحصال گل و گلاب سابقه‌ای هزار ساله در ایران دارد، اظهار کرد: خاستگاه اصلی این گل، کوه‌های جنوب غرب ایران است.
وی، سطح زیر کشت گل محمدی را 5000 هکتار در کشور عنوان كرد و افزود: یک پنجم این مساحت مربوط به منطقه کاشان است که مشهورترین منطقه کاشت گل محمدی در کاشان نیز در شهر "قمصر" قرار دارد که به دلیل دارا بودن شرایط طبیعی و جغرافیایی، محل مناسبی برای کشت و پرورش کشت گل محمدی است.
سرپرست آزمایشگاه کنترل کیفی پژوهشکده اسانس دانشگاه کاشان با بیان این که گل محمدی از اولین گیاهانی است که توسط دانشمند ایرانی ابوعلی سینا تقطیر شد، گفت: گلابی که از این گل به دست می‌آید در درمان بیماری‌های پوستی، افسردگی و بی خوابی استفاده می‌شود.
چیدن گل‌ها قبل از طلوع آفتاب
مازوچی با بیان اینکه مهم‌ترین محصول گل محمدی در ایران گلاب است، خاطرنشان كرد: برای تهیه گلاب، گلچین‌ها باید در مدت کوتاهی هر روز صبح قبل از سپیده دم وارد مزارع شوند و گل را به صورت دستی جمع آوری کنند، چراکه گل‌هایی که پس از ساعت 9 صبح جمع آوری می‌شوند اسانس کمتری دارند.
وی ادامه داد: اگر جمع آوری گل‌ها قبل از طلوع آفتاب باشد گلابی که از آنها گرفته می‌شود کیفیت و مرغوبیت بیشتری دارد، ولی هرچه که به ساعات میانی روز نزدیک تر می‌شویم به علت گرم شدن هوا مقدار بسیار زیادی از اسانس گل تبخیر می‌شود.
صادرات گلاب به کشورهای اروپای شرقی
سرپرست آزمایشگاه دانشگاه کاشان با بیان اینکه گلاب در ایران به دو روش سنتی و صنعتی استحصال می‌شود، اضافه کرد: محصول گلاب علاوه بر مصرف گسترده داخلی یکی از اقلام مهم صادراتی کشور است که سالانه حجم قابل توجهی به سایر نقاط جهان از جمله اروپای شرقی، آلمان و کشورهای عربی صادر می‌شود.
مازوچی در خصوص شرایط لازم برای کشت گل محمدی، اظهار کرد: گل محمدی، گیاهی کم توقع است و به شرایط چندان خاصی نیاز ندارد، ولی در روش جدید (کشت ارکانیگ) از کودهای شیمیایی استفاده نمی‌شود چراکه اسانسی که با این نمونه گل‌ها به دست می‌آید قیمت و مرغوبیت بیشتری دارد. زمان گل‌دهی گل محمدی در هوای سرد تقریبا یک ماه و در هوای گرم بیشتر از 20 روز نیست.
وي ادامه داد: در حال حاضر در قمصر کاشان چهار کارخانه صنعتی و سه کارخانه نیمه صنعتی گلاب گیری وجود دارد و حدود 117 کارگاه سنتی نیز فعالیت می‌کنند.
فعالیت 50 هزار نفر در صنعت گلاب کاشان
سرپرست آزمایشگاه کنترل کیفی پژوهشکده اسانس دانشگاه کاشان، تعداد افراد شاغل در صنعت گلاب کشور را حدود 100 هزار نفر اعلام کرد و گفت: تعداد افراد شاغل در صنعت گل و گلاب منطقه کاشان 50 هزار نفر است.
مازوچی در خصوص تفاوت گلابگیری در روش سنتی با صنعتی، اظهار کرد: در روش سنتی از دیگ‌هایی مسی یا آهن استفاده می‌کنند و نمونه گلاب و گلبرگ‌های گل محمدی را به همراه آب داخل دیگ می‌ریزند و آن را حرارت می‌دهند و عملیات تقطیر انجام می‌شود.
وی با بیان اینکه هم اکنون در کارخانه‌های صنعتی کشور از روش تقطیر با آب و بخار آب استفاده می‌شود، تصریح کرد: در این روش گلبرگ‌های گل محمدی را به همراه آب داخل ظرف مخصوص ریخته، به طوریکه نمونه‌های گل محمدی در آب غوطه‌ور مي‌شود که البته در این روش می‌‌توان بخار آب را به دو روش مستقیم و غیرمستقیم از میان گلبرگ‌ها عبور داد.
سرپرست آزمایشگاه کنترل کیفی پژوهشکده اسانس دانشگاه کاشان خاطرنشان کرد: روش تقطیر با آب و بخارآب یکی از بهترین روش‌های تقطیر گل محمدی است، چراکه راندمان و کیفیت بالاتری دارد و مطابق با استانداردهای جهانی است.
مازوچی در خصوص روش تقطیر با بخارآب گفت: در این روش گلبرگ‌های گل محمدی را در سبدهای مخصوصی می‌ریزند و این سبدها را داخل مخزن دستگاه، قرار داده و بخار آب را از بین این سبدها عبور می‌دهند.
زمان طولانی‌تر گلابگیری در روش سنتی
وی یادآور شد: زمان لازم برای تولید گلاب در روش سنتی به دلیل اینکه از آب استفاده می‌شود در مقایسه با روش‌های صنعتی بیشتر است، ولی اگر از روش تقطیر با بخار آب استفاده شود گلاب کیفیت بالاتری دارد و حجم تقطیر و سرعت عمل بسیار بالا می‌رود.
سرپرست آزمایشگاه کنترل کیفی پژوهشکده اسانس دانشگاه کاشان با بیان اینکه در استانداردهای جهانی از روش تقطیر با بخار آب استفاده می‌شود، اظهار کرد: وقتی از بخار آب استفاده می‌شود کیفیت گلاب تولید شده بالاتر می‌رود و مطابق با استانداردهای جهانی می‌شود، ولی در روش‌های سنتی چون گیاه به مدت طولانی با آب جوش در تماس است از نظر کیفیت و راندمان گلاب و اسانس پایین‌تر از روش‌های صنعتی است.
اختصاص بخش عمده‌ای از گل محمدی کشور به توليد گلاب
مازوچی، مهم‌ترین مشکل صنعت گل محمدی کشور را اختصاص پیدا کردن بخش عمده محصول گل محمدی به گلاب دانست و افزود: اسانس گل محمدی از نظر ارزش اقتصادی به مراتب از گلاب با ارزشتر و بیشتر است، ولی متاسفانه در کشور فقط اسانس اول تولید می‌شود و اسانس دوم و اسانس تام که بسیار با ارزشتر از گلاب است، تولید نمی‌شود، در حالی که کشورهای بلغارستان و ترکیه سهم بالایی در تولید اسانس تام دارند.
وی درباره تفاوت گلاب و اسانس، عنوان كرد: اگر گلبرگ‌های گل محمدی با روش تقطیر با آب بخار انجام شود، دو جزء حاصل می‌شود. جز اول گلاب، مایعی خوشبو که بخش عمده آن از آب تشکیل شده است و اجزای اسانس با مقدار کم به صورت محلول در آن قرار دارد و بخش دوم اسانس است که به صورت لایه روغنی زرد رنگ بر روی سطح گلاب شناور می‌شود.
مازوچی با بیان اینکه از گل محمدی سه نوع اسانس اول، دوم و اسانس تام تولید می‌شود، اضافه کرد: در اسانس اول با بخار آب بر روی گل محمدی عملیات تقطیر، انجام و لایه زرد رنگی روی سطح گلاب ایجاد می‌شود و اسانس دوم زمانی حاصل مي‌شود که گلابی که در مرحله اول به دست آمده تقطیر شود. اسانس دوم از نظر مقدار2 برابر اسانس اول و از نظر کیفیت بسیار مرغوبتر و حاوی مواد بسیار معطرتر است.
اسانس تام، طلای مایع گل محمدی
وي با بیان این که اسانس تام با ارزش‌ترین محصول گلاب محمدی است که به آن طلای مایع نیز گفته می‌شود، گفت: اسانس تام از مخلوط کردن اسانس اول و دوم به دست می‌آید. اسانس تام در کارخانه‌های صنعتی فرآوری گل محمدی در جهان، تولید و به صورت تجاری در دنیا به فروش می‌رسد. متاسفانه در کشور اصلا اسانس دوم و اسانس تام تولید نمی‌شود و تنها به مقدار ناچیزی اسانس اول تولید می‌شود.
تولید نشدن اسانس تام در کشور
سرپرست آزمایشگاه کنترل کیفی پژوهشکده اسانس دانشگاه کاشان، دلیل این اقدام را نداشتن تکنولوژی لازم و همچنین حرکت کشور به سمت تولید گلاب دانست و اظهار كرد: همه فکر می‌کنند باید گلاب تولید کنند درصورتی که هزینه تولید اسانس و گلاب چندان تفاوتی نمی‌کند.
مازوچی ادامه داد: در حال حاضر گلاب‌های کشور دارای اسانس هستند و مصرف آنها موردی ندارد، ولی اگر میزان اسانس گلاب زیاد باشد می‌تواند حساسیت‌هایی را ایجاد کند. در کارخانه‌های کشور، گلاب اول را تولید و در مخازن ذخیره می‌کنند و با آب آن را به اندازه‌ای رقیق می‌کنند که در هر لیتر گلاب 10 میلی‌گرم اسانس وجود داشته باشد، چراکه کمتر از این مقدار چندان مناسب نیست.
خاستگاه گل محمدی، حرفی برای گفتن در جهان ندارد
وی افزود: سطح زیر کشت گل محمدی در دو کشور بلغارستان و ترکیه کمتر از ایران است، ولی این دو کشور در تولید اسانس دوم و اول و اسانس تام سهم بالایی در جهان دارند، زیرا اسانس تام یکی از مواد مهم در کارخانه‌های عطر سازی فرانسه است و به همین دلیل تمام بازار اسانس گل محمدی جهان را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که در کشور ما با این سطح زیر کشت گل محمدی به خاطر اینکه اسانس تام تولید نمی‌شود حرفی چندانی در جهان نمی‌تواند بزند.
مازوچي گفت: زمانی که گل‌های محمدی را وارد دستگاه تقطیر با بخار آب می‌کنیم و برنامه تقطیر را انجام می‌دهیم، گلاب و اسانس به وجود می‌آید و وقتی لایه اسانس را جدا می‌کنیم مایع زلال و بی‌رنگی که از اعضای موجود از اسانس اشباع است، حاصل می‌شود که به آن گلاب اول گفته می‌شود.
مازوچی اظهار کرد: اگر بر روی گلاب اول، مجددا عملیات تقطیر با بخار آب انجام شود دوباره مقداری گلاب و مقداری اسانس تولید می‌شود، وقتی این اسانس را جدا می‌کنند، قسمت مایع بی رنگ، گلاب دوم می‌شود که این گلاب مقدار کمی اسانس دارد. در کارخانه‌های کشور گلاب اول را می‌گیرند و در مخازن، ذخیره و با آب رقیق می‌کنند و به فروش می‌رسانند و اصلا گلاب دوم تهیه نمی‌شود.
