به گزارش گروه فرهنگی ایران اکونومیست، محمدحسین رجبی دوانی در نشست مجازی معرفی کتاب یاد شده با اشاره به کمبود تحقیقات انجام گرفته در این زمینه اظهارداشت: به رغم اینکه در کشور مقابر زیادی منسوب به امامزاده‌ها و پیامبران الهی وجود دارد، اما کار تحقیقی جامعی صورت نگرفته است. البته کار موردی انجام شده اما به صورت جامع خیر. متولیان امر هم به قبول مردم و روی آوردن آنان به این قبور بسنده کرده‌اند.
وی گفت: به عنوان مثال به نام محمد حنفیه، فرزند امیرالمؤمنین علی(ع) در شمال کشور و جنوب کشور مقبره وجود دارد، حال آنکه او اصلاً از سرزمین حجاز خارج نشده و توسط عبدالله‌بن‌زبیر به کوه رضوی تبعید و در آنجا دفن شده است.
رجبی دوانی افزود: در استان لرستان، شهرستان الیگودرز، قبری منسوب به ابراهیم‌بن‌مالک اشتر هست در حالی که ابراهیم در ناحیه‌ای به نام مزار در عراق، توسط بنی‌امیه سرش بریده و جسدش سوزانده شده است حتی انتساب مقبره‌ای به او در عراق هم درست نیست. اهمیت کار یاسمن غنی در کتاب مقابر این است که تحقیقات در این زمینه را آغاز کرده است. برای کسانی که می‌خواهند پیرامون این موضوع تحقیق کنند، کار ایشان می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) تأکید کرد: شایسته است سازمان اوقاف با همکاری مؤلف این کتاب، کار ارزشمندی را درباره سایر اماکن مقدس از جمله امامزاده‌ها انجام دهد و از نظر علمی و سندی اصالت این اماکن را مشخص کند.
وی اظهارداشت: پس از رسمیت یافتن مذهب تشیع در عصر صفوی، کارهای خطایی هم صورت گرفت و برخی با سوء استفاده از احترام شاهان صفوی به ارزش‌های دینی و هزینه کردنشان برای این ارزش‌ها، اماکنی را به غلط به اولیای الهی منسوب کردند تا از دولت صفوی بودجه‌ای بگیرند البته این موارد زیاد نیست اما مشخص کردنشان ارزشمند است.
رجبی دوانی گفت: در برخی موارد هم ممکن است فرد صالحی مدفون باشد که به علت تشابه اسمی با یک امامزاده اشتباه گرفته شده باشد. در عین احترام به احساسات و توسلات مردم، معتقدم برای خود مردم هم مهم است که بدانند چه مکان‌هایی اصالت دارد تا به آنجا توجه بیشتری کنند و چه مکان‌هایی اصالت ندارد تا دیگر به آن توجه نداشته باشند. باید از اقداماتی که باورهای مردم را تقویت می‌کند و از بروز خرافات جلوگیری می‌کند، استقبال کرد و کار نویسنده کتاب مقابر در همین راستا بوده است.
مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به سخن منتقدی که کتاب مقابر را صرفاً گردآوری اطلاعات دانسته بود، افزود: اگر کسی این کتاب را مطالعه کند، نه اینکه فقط به عنوان و فهرست کتاب اکتفا کند، درخواهد یافت که یک تحقیق ارزشمندی صورت گرفته است و صرفاً جمع‌آوری نیست.
وی بیان کرد: هر چند جمع‌آوری اطلاعات پیرامون قبور منسوب به انبیای بنی‌اسرائیل در ایران، کار ارزشمندی است اما نویسنده کتاب مقابر در این ارتباط تحقیق و اثبات کرده است که بسیاری از این انتسابات نمی‌تواند واقعیت داشته باشد. بنابراین بی‌انصافی است که نخوانده بخواهیم ارزش یک کار را پایین بیاوریم و بگوییم صرفاً جمع‌آوری است و کار تحقیقی صورت نگرفته است.
مؤلف کتاب مقابر نیز در این نشست با اشاره به ایده اولیه خود برای تالیف کتاب گفت: سال‌ها پیش در بازدید از قبرستان تخت فولاد، مقبره‌ای دیدم که منسوب به حضرت یوشع‌بن‌نون بود. همان موقع مطالعاتی در باب قرآن و کتاب مقدس هم داشتم.
یاسمن غنی افزود: در تورات، در سفر اعداد خوانده بودم که حضرت موسی قوم یهود را به حضرت یوشع سپرد و حضرت یوشع آن قوم را وارد سرزمین مقدس کرد و برایم سوال بود که ایشان چطور با آن همه مسافت به اصفهان آمده بودند. این موضوع در ذهنم بود تا اینکه مطلبی را در روزنامه شرق، مورخ ۱۱ اسفند ۱۳۹۰، با این عنوان دیدم: «کوروش پیامبران را به ایران آورد». در این مطلب به نقل از سازمان اوقاف ذکر شده بود که ۳۳ مقبره از انبیای بنی‌اسرائیل در ایران است.
وی ادامه داد: این مطلب ایراد داشت؛ زیرا با توجه به عنوان، همه این پیامبران باید با کوروش هم‌دوره می‌بودند اما چنین چیزی نبوده است و ضمناً در آن فهرست برای برخی پیامبران چند مقبره ذکر شده بود. اینها در گوشه ذهنم بود تا اینکه در مقطع ارشد به لطف اساتیدم، دکتر فروزان و دکتر رجبی دوانی توانستم این کار را به سرانجام برسانم.
غنی اظهارداشت: هدفم در درجه اول شناسایی مقابر بود؛ اینکه چه مقابری وجود دارند؛ آیا باید به همین فهرست‌های سازمان اوقاف اکتفا کرد یا ممکن است مقابر دیگری هم وجود داشته باشد و بعد از شناسایی هم هدفم معرفی این مقابر بود.
مؤلف کتاب مقابر با تشریح دغدغه خود در این تحقیق گفت: با توجه به اینکه اکثر پیامبران بنی‌اسرائیل در فلسطین و اردن بودند، چرا باید قبرشان در ایران باشد؟ چه دلیلی دارد؟ اصلاً کِی وارد ایران شدند؟ در واقع بعداً کنجکاو شدم که آیا این مقبره‌ها اصالت دارند یا خیر.
وی در مورد روند چگونگی تحقیق بیان کرد: این مقبره‌ها در ۱۵ استان کشور پراکنده هستند و من به عنوان پایان‌نامه دانشجویی، این امکانات را نداشتم که بازدید میدانی انجام دهم و هیچ نهادی هم حمایتی نکرد و از طرفی شرایط کرونایی هم بر کشور حاکم بود. در این شرایط فقط امکان مطالعه کتابخانه‌ای بود.
غنی افزود: در ابتدا من مطالعه را به قرآن و کتاب مقدس معطوف کردم. کتاب مقدس بر خلاف قرآن اطلاعات تاریخی و جغرافیایی زیادی دارد و نام افراد و مکان‌ها در آن زیاد بکار رفته است و این اطلاعات برای کار من مناسب بود و برای شرح احوال پیامبرانی که در فهرست سازمان اوقاف نامشان برده شده بود، در درجه اول از کتاب مقدس استفاده کردم.
مؤلف کتاب مقابر اظهارداشت: بر اساس داستان این پیامبران شجره‌نامه آنان را هم استخراج کردم که در بخش آخر کتاب ضمیمه شده است. در مورد اصالت مقبره‌ها هم مسئولان سازمان اوقاف می‌گفتند نخستین بار است که ما شنیدیم کسی اصالت این مقابر برایش مسئله باشد و بخواهد برایش تحقیق کند. خودشان هم اطلاعات زیادی نداشتند.
وی گفت: مسئولان سازمان اوقاف چهار فهرست متفاوت از مقابر پیامبران مدفون در ایران به من ارائه دادند. یکی حاوی ۶۳، یکی ۴۳، یکی ۳۹ و یکی ۲۸ تا. این فهرست‌ها را بررسی کردم البته در روند کار مسئولان همکاری کردند که من از آنان تشکر می‌کنم.
غنی افزود: از نظر آکادمیک تاکنون هیچ تحقیقی در قالب پایان‌نامه و مقاله در زمینه مقابر پیامبران مدفون در ایران صورت نگرفته است اما کتاب‌هایی که جسته و گریخته به این موضوع اشاره داشته باشد، موجودند؛ از جمله جغرافیای تاریخی قصص قرآن از آیت‌الله بی‌آزار شیرازی، پژوهشی در زندگانی پیامبران در ایران نوشته ولی‌الله فوزی تویسرکانی و دایرة المعارف بقاع متبرکه از محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، سایت مزارات هم منبع دیگر این تحقیق بود.
مؤلف کتاب مقابر در پاسخ به این سوال که با توجه به تحقیقات صورت گرفته انتساب کدام مقبره‌ها در ایران به انبیای الهی قطعاً درست است؟ گفت: در مسائل تاریخی نمی‌توان با قطعیت سخن گفت اما مقبره حضرت دانیال در شوش، حضرت حیقوق در تویسرکان، حضرت مردخای در همدان و حضرت خالدبن‌سنان در ترکمن صحرا، مقابری هستند که دلایل بیشتری بر صحت انتسابشان وجود داشت.
وی افزود: اکثر منابع گفته‌اند که حضرت دانیال را دربار پذیرفته بود و ایشان در شوش زندگی می‌کردند و در همان شوش فوت کردند؛ البته اقوال دیگری هم هست اما اکثریت همین را می‌گویند اما بیشتر مقابر موجود در ایران، اگر نگوییم که این انتسابات کاملاً مردود است، می‌توان گفت که سند و مدرک تاریخی برای پذیرش آن یافت نشده است.
غنی خاطرنشان کرد: برای تکمیل این تحقیق باید بازدیدهای میدانی انجام شود و امیدوارم در چاپ‌های بعدی کتاب نقشه‌های جغرافیایی از محل زندگی و سیر مهاجرت‌های هر پیامبر هم ضمیمه شود.
یاسمن غنی فارغ التحصیل رشته ایران‌شناسی از دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشی پیرامون مقابر منسوب به انبیای الهی در ایران انجام داده است. این پژوهش در قالب کتابی با عنوان مقابر؛ تحقیقی پیرامون مقابر انبیاء بنی اسرائیل در ایران به انضمام سایر مقابر موجود در ۵۶۸ صفحه با شمارگان یکهزار نسخه توسط شرکت چاپ و نشر بین‌الملل منتشر شده است. نشست معرفی این کتاب از صفحه ناشر در فضای مجازی برگزار شد.
