مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی درباره آثار تخریبی ویروس کرونا بر اقتصاد دولت روحانی اعلام کرد: بررسی شواهد آماری نشان‌دهنده اثرگذاری ۷.۸ درصدی شیوع ویروس در بخش مصرف و ۱۰ درصدی در بخش صادرات، در ماه اسفند ۱۳۹۸ است و در نتیجه میزان حداقل خسارت ناشی از این بحران در اسفند نزدیک به ۳،۲۵۰ میلیارد تومان در بخش مصرف و ۷۰۰ میلیارد تومان در بخش صادرات تخمین زده می‌شود.
براساس این گزارش، تدوام شیوع ویروس کرونا در ماه‌های فروردین و اردیبهشت امسال، دامنه خسارت‌ها را به صورت تصاعدی گسترش داده است. از جمله کمک هزینه ۵ هزار میلیارد تومانی به صندوق بیمه بیکاری از صندوق توسعه ملی و به طور کلی ۱۳ هزار میلیارد تومان از این صندوق بابت مبارزه با کرونا و بسیاری از مخارجی که به طور بی‌سابقه بر دوش دولت روحانی قرار گرفت. دولت، پرداخت وام کرونا به خانواده‌ها و کارفرمایان را در دستور کار قرار داد تا بتواند کمکی به معیشت جامعه باشد.
پیش از این نیز هزینه‌های زیادی بابت سیل فراگیر در ابتدای سال ۹۸ بر دوش دولت قرار گرفته بود. این اقدامات در حالی انجام شده که معضل تحریم‌ها نیز به خودی خود شکاف مشکلات اقتصادی را چندین برابر کرده است.
تحریم درآمد صنعت و نفت را بلعید
صنعت خودروسازی نخستین بخشی بود که تحریم شد که در نتیجه، اشتغال و تولید ارزش افزوده در کشور را با مشکلات بزرگی مواجه کرده است. صنعت خودروسازی به عنوان یکی از صنایع مادر، سهم بالایی در تولید ارزش در کشور دارد. با این‌حال سال ۱۳۹۱ با آغاز نخستین موج تحریم که تا به امروز شدت آن بسیار گسترده بوده و دولت روحانی را درگیر خود کرده، ادامه یافته است.
تا پیش از شروع تحریم‌های سال ۱۳۹۱، سهم حلقه عملیات و تولید شرکت ایران‌خودرو روندی صعودی را طی کرده و از ۳ درصد در سال ۱۳۸۲ به ۹ درصد در سال ۱۳۸۹ رسید؛ اما پس از شروع تحریم‌ها، سهم این حلقه روند نزولی را ادامه داده و به رقم یک درصد در سال ۱۳۹۶ رسید.
مشخص است که این کاهش درآمدی و در نتیجه بیکاری‌های گسترده در صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی کشور چه بار بزرگی بر دوش دولت روحانی گذاشته است. درحالی که در دولت پیشین با وجود درآمد نفتی ۷۰۰ میلیارد دلاری دولت احمدی‌نژاد، صنعت خودرو نیز پویاتر بوده و هنوز تحریم‌ها کمر این صنعت را نشکسته بود.
کاهش رشد اقتصادی خاورمیانه به علت کاهش رشد اقتصادی ایران درنتیجه تحریم‌های نفتی حتی در گزارش بانک جهانی نیز مورد تاکید قرار گرفت. فقط مساله این نبود که در دولت روحانی درآمدها کم بود، بلکه به علت سیاست‌های غلط پیشین، حتی امکان احیای اقتصاد سخت‌تر شده بود. در دوره دولت‌های نهم و دهم که نزدیک به ۷۵۰ میلیارد دلار درآمد ارزی داشتیم، بخش عمده این درآمد صرف واردات شد. درهای تجارت خارجی باز شدند و به این ترتیب اقتصاد ایران آسیب‌پذیرتر شد اما صنایع داخلی در اواخر این دوره بر اثر بیماری هلندی رو به رکود رفت.
در دولت دهم موج تحریم‌ها علیه ایران شروع شد؛ دولت به سمت استقراض از بانک مرکزی، بخش خصوصی، پیمانکاران رفت و شرایط سختی برای دولت بعدی رقم زد. دولت روحانی از همان اول با شرایط تحریم نفتی دست‌وپنجه نرم می‌کرد. در سال ۱۳۹۲، تولید ملی ۶. ۸ درصد کاهش یافت که دست‌کم حدود پنج درصد آن مربوط به تحریم نفت بود.
دست‌انداز بی‌سابقه تحریم‌ها بر درآمد نفتی
مقایسه درآمد نفتی دو دولت احمدی‌نژاد و روحانی نشان می‌دهد درحالی دولت پیشین در ۸ سال بیش از ۷۰۰ میلیارد دلار درآمد داشت اما دولت روحانی در ۶ سال اول فقط ۲۹۴ میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. کار به جایی رسید که درآمد نفتی ایران در سال ۹۸، فقط به ۸ میلیارد دلار رسید. آن هم درحالی که در کشور ما درآمد نفتی سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار نیز وجود داشته است.
به نظر می‌رسد این رقم پایین‌ترین میزان درآمد نفتی کشور پیش و پس از انقلاب باشد.
در چنین شرایط سخت تحریمی بود که خبر رسید در دو تا ۳ سال گذشته حدود ۲۰ میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به کشور بازنگشته است و دولت مجبور به تهدید به اقدام قضایی، تعلیق کارت بازرگانی و پیگرد صادرکنندگان کرد. موضوع فقط این نبود؛ کمبود ذخایر ارزی سبب شد دولت ۲۵۰۰ قلم کالا را با ایجاد تعرفه ممنوعیت وارداتی از فهرست خارج کند تا بتواند با منابع ارزی محدود ارزهای ضروری کشور را تامین کند.
برجام، فاز اجرایی بهبود
در همان دوران ابتدای دولت یازدهم بود که پیگیری مذاکرات هسته‌ای در دستور کار قرار گرفت و برجام خون تازه‌ای در رگ‌های اقتصاد ایران دمید؛ گرچه از زمانی که وارد فاز اجرایی شد تا زمانی که آثار مثبت آن در سال ۲۰۱۶ دیده شود، زمان بُرد.
سال ۲۰۱۶ بی‌گمان سال طلایی اقتصاد ایران بود. بنا به آمارهای صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۱۶، رشد اقتصادی ایران به ۱۲.۵ درصد رسید. صادرات نفت ایران نیز در این سال به ۲ میلیون و ۱۵۰ هزار بشکه در روز رسید. اما در سال ۲۰۱۹ بار دیگر با حضور ترامپ در کاخ سفید و اجرای «سیاست به صفر رساندن صادرات نفت ایران» با اعمال شدیدترین تحریم‌ها، اقتصاد ایران با مشکلات متعدی مواجه شده است. اگر تحریم‌ها نبود، ۱۳ هزار میلیارد تومانی که از صندوق توسعه ملی گرفته شد تا برای مبارزه با کرونا صرف شود، از طریق فروش نفت تامین شده بود.
دولت با همه سختی‌ها این مبلغ را تامین کرد تا بتوان فشار را از دوش خانواده‌های آسیب‌دیده و زیر خط فقر بردارد. خروج آمریکا از برجام ضربه بزرگی بر اقتصاد ایران بود که با وجود تلاش‌های دولت در به نتیجه رساندن آن، رخ داد و پیامدهای عمیقی بر اقتصاد ایران گذاشته است. به ویژه اکنون با بحران کرونا، فشار بی‌سابقه‌ای به اقتصاد کشور وارد شده است. کرونا بخش خدمات را نیز هدف گرفته؛ درحالی که در سال ۹۸ - با کاهش بی‌سابقه درآمد نفتی دولت- سهم بخش خدمات از تولید ناخالص داخلیِ ۲۴۳۷ هزار میلیارد تومانی در ۹ ماهه نخست سال ۹۸ عدد ۱۰۹۳ هزار میلیارد تومان بود. این رقم ۴۴.۹ درصد کل ناخالص داخلی کشور است. از همینجا پیداست که آسیب مشاغل خدماتی ضربه بزرگی بوده است.
پایان سال ۹۸ نیز برای دولت روحانی چندان خوشایند نبود. به دنبال عدم تصویب کنوانسیون پالرمو و لایحه تامین مالی تروریسم، کارگروه ویژه اقدام مالی (FATF ) از قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه خبر داد.
مسیر تصویب لوایح FATF و CFT به دلیل مرجعیت کمیسیون نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام برای شورای نگهبان به منظور نظارت بر حسن اجرای قانون اساسی و نامه این کمیسیون پیش از تصویب این لوایح در مجلس و ارسال آن به شورای نگهبان موجب پدید آمدن مشکلاتی در پذیرش لوایح شد و در نهایت کار دولت روحانی را در حفظ اقتصاد ایران سخت‌تر کرد.
هدف از تحریف واقعیت‌ها چیست؟
هرچند دولت دوازدهم با چنین وضعیت بی‌سابقه‌ای از مشکلات و بحران‌ها مواجه شده، اما با این حال اقدامات انجام شده در چند ماهه اخیر در مسیر توسعه، با تکمیل و افتتاح طرح‌های بزرگ ملی در سراسر کشور همچنان ادامه دارد به گونه‌ای که هر هفته با حضور وزیران و مسئولان در شهرهای مختلف، طرح‌های گوناگونی به بهره‌برداری می‌رسد.
با این حال، بی‌توجهی مخالفان و منتقدان دولت به مشکلات و بحران‌های پیش آمده برای دولت تدبیر وامید سبب واکنش چندین باره رئیس جمهوری شده است.
وی روز پنجشنبه (۱۶ مرداد) در آیین افتتاح ویدئو کنفرانسی طرح‌های زیربنایی و توسعه‌ای وزارت نفت در استان‌های بوشهر و لرستان با بیان اینکه روزهای سختی را می‌گذرانیم و فشار دشمنان بر ما بسیار سنگین است، تصریح کرد: در کنار کرونا تحریم را داریم و در کنار تحریم، تحریف و تهدید را؛ در کنار همه اینها دشمنانی داریم که در رسانه‌های بیگانه و خارجی می‌خواهند مردم را دلسرد کنند، اما در برابر همه آنها امید، اعتماد، ایمان، تلاش، وحدت و هماهنگی را داریم و امروز می‌بینیم قوای کشور، نیروهای مسلح و مردم در سایه هدایت‌های رهبری شاهد یک وحدت و اتحاد و هماهنگی هستند و در این زمینه رسانه‌ها و خبرنگاران می‌توانند نقش داشته باشد.
رئیس جمهوری چهارشنبه هفته گذشته(۱۵ مرداد) نیز در جلسه هیات دولت با توجه به تحریف‌های صورت گرفته نسبت به بحران‌های بی‌سابقه برای دولت و مشکلات مختلف و ندیدن اقدامات مهم از سوی مخالفان و منتقدان، تصریح کرد: تحریم بسیار رنج‌آور است اما تحریف دردآور؛ تحریم را دشمن را انجام می‌دهد و ما آثار آن را لمس می کنیم. تحریف را گاهی دشمن انجام می‌دهد و گاهی متاسفانه در درون کشور رخ می‌دهد که دردناک‌تر است.
«اینکه ما در میدان جنگ در برابر دشمنان باشیم و یک نفر دیگر بیرون از میدان جنگ به زخمی که ما در جنگ با دشمن بر بدن ما نشسته است، می‌نگرد دردناک است؛ آیا در میدان جنگ کسی می‌آید به نیروی خودی لبخند زده و بگوید دست خونی خود را نگاه کن؟؛ این آدم درک نمی‌کند که سرباز در میدان جنگ است و با دشمن می جنگد و میدان جنگ زخم و درد و مسائل زیادی دارد.»
وی ادامه داد: خیلی مهم است که ما تحریم را ببینیم. بعضی‌ها می‌خواهند تحریم را نبینند و می‌گویند دولت چه کار کرده و یا چرا آن کار را نکرده؟ مهم است که ببینیم دولت در چه وضعیتی تلاش می‌کند. میدان را تشخیص بدهیم. آیا در میدان جنگ این دولت تلاش می‌کند یا در یک بیابان سبز مشغول استراحت است؛ واقعیت را ببینیم.
کشوری که از هر طرف در محاصره قرار می‌گیرد و هر کسی می خواهد با آنها معامله کند آن را تحریم می‌کنند، از طرفی دوستان ایران هم جرات نمی کنند به سمت ایران بیاییند و دشمنان هم به شدت دشمنی می‌کنند، این کشور چگونه اداره خواهد شد؟ و چگونه می‌توان این کشور را یکی دو ماه و یا چند ماه اداره کرد.
وی با انتقاد از برخی بدبینی‌ها و تحریف‌ها تصریح کرد: چرا چیزهایی که درست شده است را نمی‌گویید؟ ۸۰ درصد مساله درست شده در تحریم را نمی‌گویند اما ۲۰ درصد باقیمانده را می‌گویند. نمی‌گویند در این شرایط تحریمی چه اقداماتی شده؛ هرچند که موضوع‌های نیز باقیمانده است.
رئیس جمهوری تصریح کرد: «بیایید در کنار تحریم، تحریف را درست نکنیم؛ اشکال از تحریم آمریکاست، آن را نمی‌بینند و اشکال را جای دیگر مطرح می‌کنند؛ اشکال تحریم، علت و شرایط آن و اقدامات منفی و مثبت را ببینیم؛ قادریم تحریم را بشکنیم به شرط آنکه اول تحریف را بشکنیم؛ اگر تحریف را نشکنیم و سخنان و قضاوت‌های ناروا مطرح شود، ذهن مردم مشغول شود، شادابی مردم از آنها گرفته و آنها را مایوس و نگران کنیم، ما موفق نمی‌شویم.»
روحانی افزود: اگر واقعیت‌ها را زیر خنجر تحریف ذبح نکنیم، موفق خواهیم شد؛ با تحریم جنگیدن سخت است در عین حال هر جا فرصت کنیم تحریم را بشکنیم می‌رویم؛ اما اکنون شرایطی است که باید همدیگر را یاری کنیم و با یاری یکدیگر به سمت مطلوب می‌رویم.
ایرناپلاس
