بارش ها دلیلی برای به فراموشی سپردن بحران آب

به گزارش ایران اکونومیست؛  براساس داده های دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران مجموع ریزشهای جوی از اول مهر تا ۲۷ دی سال آبی ۹۸-۹۷بالغ بر ۱۲۳.۶ میلیمتر است که نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت ( ۹۳.۹ میلیمتر) ۳۱.۶ درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته( ۳۶.۷ میلیمتر) ۲۳۶.۸ درصد افزایش نشان می‌دهد.
مجموع بارش های سال زراعی جاری در شهرستان های مختلف کهگیلویه و بویراحمد نیز قابل توجه است به نحوی که با سال زراعی گذشته قابل مقایسه نیست.
میزان بارش های باران امسال در برخی استانها از جمله کهگیلویه و بویراحمد قابل توجه بوده است اما اینک این سوال مطرح شده که آیا خشکسالی و پیامدهای آن تمام شده است؟

** آثار خشکسالی یک دهه گذشته همچنان محسوس است
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: با وجود این که میزان بارش های امسال نرمال است اما همچنان آثار پدیده خشکسالی و کم بارشی های سالیان گذشته در یک دهه اخیر قابل محسوس است.
علی داوودی مهر اظهار داشت: این در حالی است که بدترین شرایط بحران آبی، کم بارشی و خشکسالی های استان طی 5 سال اخیر در 2 سال گذشته رخ داد.
وی تصریح کرد: متوسط کل بارش سال های زراعی 95 و 96 در استان به ترتیب 450 و 345 میلی متر گزارش شده است.
داوودی مهر میانگین بارش بلند مدت در کهگیلویه و بویراحمد را 720 میلی متر عنوان کرد و گفت: در سال های پربارش میزان آب های تجدید شونده و روان آبها نیز به ترتیب 100 و 11و نیم میلیارد مترمکعب بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد همچنین شرایط خاص توپوگرافی و آب و هوایی این استان را یادآور شد و افزود که وجود بیش از 2 هزار رودخانه فصلی، قنات ها و آبراه ها و ده ها رودخانه خروشان این استان را به یکی از مناطق مستعد در حوزه منابع آبی در سطح کشور تبدیل کرده است.
وی گفت: با وجود این میزان روان آب و میانگین بارش های سالانه و بلند مدت اما همچنان کهگیلویه و بویراحمد یکی از استان های با خطر و چالش کم آبی کشور است.
معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد نیز گفت: با وجود رکورد زنی این استان در میزان بارش در سال زراعی جاری اما هدر رفت و خروج سالانه حدود 10 میلیارد متر مکعب روان آب از استان همچنان یکی از چالش ها و دغدغه های جدی مردم و مسئولان در این حوزه است.
جعفر گوهرگانی با تحلیل آماری از وضعیت بارش های سال زراعی در استان گفت: میانگین هر شبانه روز 10 میلی متر بارش در کهگیلویه و بویراحمد بر اساس اندازه گیری و معادل آن در هر سطح هکتار از مساحت استان حدود یک و نیم میلیارد متر مکعب برآورد می شود.
وی یادآور شد: از مجموع حدود 11 و نیم میلیارد مترمکعب روان آب در سطح استان که معادل بیش از 100 میلیارد مترمکعب آب های تجدید شونده است تنها کمتر از یک میلیارد متر مکعب آن ذخیره سازی می شود و مابقی بدون استفاده از استان خارج می شود.
گوهرگانی ابراز داشت: البته کل میزان مورد نیاز استان حدود یک و نیم تا 2 میلیارد متر مکعب در حوزه آب شرب، صنعت و کشاورزی برآورد می شود که با تلاش متولیان امر این مهم در حال محقق شدن است.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کهگیلویه و بویراحمد نیز گفت: موضوع منابع آبی و طرح های موجود در این بخش یکی از محورهای اساسی توسعه پایدار در این استان محسوب می شود.
حسن نوروزی با اشاره به محورها و اولویت های مهم پژوهشی امسال در کهگیلویه و بویراحمد افزود: کشاورزی و منابع آب از جمله مهمترین این محورهاست.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کهگیلویه و بویراحمد یادآور شد: این اولویت ها به فراخوان گذاشته شده و پژوهشگران بومی یا غیربومی برای موضوع های مرتبط با آنها طرح پژوهشی ارائه می دهند.

** فقدان تحقیقات لازم در بخش پیش‌بینی خشکسالی
کارشناس مسائل کشاورزی و آب در زمینه خشکسالی می گوید: آب از نهاده‌های اصلی کشاورزی و رکن اساسی توسعه کشاورزی به شمار می‌رود و بحران آب چالشی بزرگ برای ایران و تمام کشورهای جهان است و مصرف نادرست آن موجب عدم دستیابی به پایداری در توسعه کشاورزی می‌شود.
بهمن خسروی‌پور می افزاید: کشور ایران با قرار گرفتن در ناحیه‌ی گرم و کم‌بارش جهان نه تنها با معضل آب مورد نیاز کشاورزی بلکه با تهیه و دسترسی به آب شرب بهداشتی هم رو به رو است.
وی ادامه می دهد: فقدان تحقیقات لازم در بخش پیش‌بینی خشکسالی در سال‌های گذشته و یا بی توجهی به تحقیقات به عمل آمده، موجب بروز بحران آب در ایران شده است.
خسروی یادآور می شود: بی‌تدبیری و کم توجهی به خشکسالی ها، ضربه بزرگ و جبران‌ناپذیری به تمام بخش‌های اصلی کشور و زندگی روزانه مانند روند سریع بیابان‌زایی، پدیده ریزگردها، مهاجرت روستاییان، معضلات اجتماعی، کاهش تولیدات کشاورزی و غیره را به دنبال داشته است.

** اعتماد پایین به بارش ها
کارشناس اقلیم شناسی نیز که پژوهشهایی در زمینه خشکسالی انجام داده است می گوید: موقعیت ایران و سیستم های بارشی موثر بر میزان بارش دریافتی علاوه بر حاکمیت شرایط خشک و نیمه خشک و دریافت یک سوم میانگین جهانی در ایران موجب قابلیت اعتماد پایین به بارش شده و میزان بارش از سالی به سال دیگر به شدت متغیر است.
اسماعیل نصرآبادی می افزاید: بیشترین مانع برای برنامه ریزی کمبود آب حاصل از خشکسالی، تصادفی بودن این پدیده است، خشکسالی به عنوان یک پدیده اقلیمی همیشه وجود داشته اما دوره، شدت و فراوانی آن تا حد زیادی نامعلوم است.
وی ادامه می دهد: عقلانی است برای کاهش هزینه ها و عوارض خشکسالی برنامه ریزی مناسبی انجام شود.
نصرآبادی بیان می کند: سناریوهای پیش بینی اقلیم آینده به طور کلی دریافت بارش بیشتر همراه با سیل های شدیدتر در مناطق مرطوب و بارش کمتر در مناطق خشک با گستره وسیع تر برای خشکسالی را پیش بینی می کند.

** خشکسالی، تغییر الگوی بارش و افزایش دما:
نصرآبادی می افزاید: در نیم سده گذشته دمای شبانه، روزانه و شبانه روزی ایران به ترتیب با آهنگ سه، یک و دو درجه در هر سال افزایش داشته و این به معنی افزایش چهار برابری میانگین دمای ایران نسبت به میانگین جهانی است و این افزایش دما موجب افزایش تبخیر و تعرق، افزایش نیاز آبی گیاهان و کاهش پهنه های آبی و پوشش گیاهی شده است.

** تاثیر خشکسالی بر آب های زیرزمینی
نصرآبادی می گوید: آمارها حکایت از برداشت حدود 10 هزار میلیارد متر مکعب آب از آب‌های زیرزمینی در سال 2010 دارد و این به آن معناست که در ۵۰ سال اخیر برداشت از این منابع سه برابر شده است پمپاژ بیش از حد از منابع آب زیرزمینی موجب شده ۲۵ درصد آبخوان های کشور در شرایط بحرانی قرار گیرند.
لایه های آبدار زیرزمینی کشور هر ساله با 5.5 میلیارد متر مکعب کسری مخزن مواجه است این امر حساسیت بیشتر آب های زیرزمینی را نسبت به استفاده بی‌رویه روشن می‌سازد.
نصرآبادی می افزاید: به طور کلی رشد جمعیت عامل اصلی بحران آب در سطح جهان است و می توان آن را مادر بحران آب نامید.

** کشاورزی ناکارآمد و با بازده پایین
کارشناس اقلیم شناسی می گوید: اتکای بیش از حد اقتصاد ایران به نفت یکی از عوامل اصلی پایین بودن بهره وری در بخش‌های مختلف کشور و به خصوص بخش کشاورزی قلمداد می شود در حالی که این بخش ۹۳ درصد آب کشور به میزان 83 میلیارد مترمکعب را می بلعد.
نصرآبادی می افزاید: بخش کشاورزی روی هم رفته از راندمانی بین ۳۰ تا ۳۵ درصد در آبیاری برخوردار بوده و بهره وری آب به تولید در این حوزه حدود 0.75 کیلوگرم در متر مکعب است و سهم کشاورزی با این حجم بالای مصرف آب معادل ۱۵ درصد از تولید ناخالص ملی بدون نفت را تشکیل می دهد.

**سوءمدیریت و عطش توسعه بدون توجه به توان اکولوژیکی
نصرآبادی بیان می کند: با توجه به تغییر پذیری بالای بارش، مدیران برای مدیریت آب حاصل از ترسالی ها برنامه مدونی نداشته و در عمل بارش های دریافتی مازاد این سال ها نه تنها ذخیره نمی شود بلکه بهانه خوبی برای به فراموشی سپردن بحران آب در کشور به شمار می آید.
وی ادامه می دهد: از آب دریافتی در ترسالی ها که باید به عنوان یک فرصت برای جبران کسری مخازن ذخیره آب استفاده کرد توسط بسیاری از مدیران به عنوان شاهد و مثالی برای دوره‌ای بودن کم آبی و کم جلوه دادن بحران آب استفاده می شود.
نصرآبادی می افزاید: اوج خشکسالی مدیریتی در چیدمان توسعه بدون در نظر گرفتن توان اکولوژیکی و محیطی مناطق جغرافیایی کشور بروز و ظهور یافته است.

** تثبیت جغرافیایی جمعیت فعلی و تدوین الگوی ملی باز توزیع جغرافیایی جمعیت
کارشناس اقلیم شناسی در زمینه راه حل های مبارزه با خشکسالی می گوید: اولویت نخست دولت مردان و برنامه ریزان باید به تثبیت و حفظ جمعیت ساکن در مناطق روستایی، شهرهای کوچک و میانی معطوف شود و باور کنیم که هر کوتاهی و فوت وقت با این روند فعلی به چنان توزیع ناهمگونی منجر خواهد شد که کشور را به وادی عمیق شدن بحران خواهد کشاند.

** توانمندسازی کشاورزان و جوامع روستایی
اسماعیل نصرآبادی می گوید: نتایج مطالعات بانک جهانی و محققان بسیاری در سراسر دنیا و ایران فقدان نظام مالی و اعتباری برای پرداخت مساعده به کشاورزان از سوی دولت و نبود بنیه مالی قوی کشاورزان را از مهم‌ترین موانع و محدودیت های بکارگیری مدیریت بهینه منابع آب در نظام کشاورزی ذکر کرده‌اند.
وی می افزاید: در حالی که ساکنان روستاها کمترین هزینه سربار در بخش خدمات عمومی و زیرساختی را به دولت تحمیل می‌کنند انتظار می‌رود دولت معادل یا بخشی از هزینه های سربار و خدماتی شهرنشینان کلان شهرها را برای ساکنان شهرهای میانی، کوچک و روستاها در زمینه توانمندی اقتصادی و بهبود بهره‌وری سرمایه گذاری کند.
نصرآبادی ادامه می دهد: سرمایه گذاری ها در بخش کشاورزی باید همگام با مدرن شدن،کارایی و جذابیت اقتصادی این بخش را نیز به همراه داشته باشد.

** تدوین الگوی کشت مناسب با توان های محیطی و نظارت بر اجرا
کارشناس اقلیم شناسی می گوید: امنیت غذایی یکی از قلمروهای امنیت ملی محسوب می‌شود که در برنامه های توسعه ایران هم بر ضرورت افزایش ضریب امنیت غذایی و خودکفایی کشاورزی تأکید شده است.
نصرآبادی می افزاید: یکی از ضرورت‌های حصول پایدار به این هدف تدوین و اجرای الگوی کشت مناسب است الگوی کشتی که در آن نیازهای کلان غذایی، افزایش ضریب امنیت غذایی، وضعیت منابع محلی، توان های محیطی، حفظ محیط زیست، آب مجازی مورد نیاز، کارآیی اقتصادی و بهره وری با هم مدنظر قرار می گیرد تا زمینه تحقق خودکفایی پایدار با کمترین تخریب محیط زیست و دارای توجیه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فراهم شود.
رشد فزاینده جمعیت کشور و همچنین استفاده از روش های ناکارآمد در زمینه کشاورزی تاثیر خشکسالی و بحران آب را در کشور و استان پر رنگ تر کرده است و به همین منظور لازم است با برنامه ریزی مسئولان و دولت مردان در زمینه کمک به روستائیان و ایجاد جذابیت های اقتصادی در بخش کشاورزی و جلوگیری از کشت محصولات پرمصرف آب اثرات خشکسالی را کاهش داد.
اگرچه در سال زراعی جاری بارندگی ها در کهگیلویه و بویراحمد قابل توجه بوده اما برای عبور از بحران کم آبی و حفظ منابع موجود باید الگوی کشت مناسب و کم آب و سیستم های آبیاری نوین از برداشت های بیش از حد و غیر مجاز آب جلوگیری کرد.