صفرزدایی از ریال ابتکار مدیران این دوره نیست و حذف صفر در قالب طرح اصلاح پول ملی ایران به دهه 70 برمی گردد. برای اولین بار در دهه 70 با افزایش نرخ تورم بحث تغییر واحد پولی از ریال به تومان و پاک کردن صفرها مطرح شد. پس از گذشته حدود سه دهه هنوز هم دولت نتوانسته علی رغم افت و خیز نرخ تورم این طرح را به اجرا برساند. البته یک بار در سال 95 در شرایطی که نرخ تورم به صورت کنترل شده به مرز 10 درصد رسیده بود، بحث پیشنهاد حذف صفر در پیش نویس لایحه قانون بانکداری پیش کشیده شد اما باز هم با مخالفت بانک مرکزی مواجه شد.
هر چند در ابتدای طرحِ این ایده ضد تورمی، قرار بر حذف سه صفر بود اما امروز که بار دیگر از طرح اصلاح پول ملی حرف می زنند، حذف چهار صفر را در دستور کار قرار داده اند که گویا این بار از نوبت های قبل جدی تر است و رییس بانک مرکزی اعلام کرده لایحه حذف چهار صفر از واحد پول کشورمان را به دولت ارایه کرده است. با توجه به عرف حاکم بین مردم، پیشنهاد شده هر 10 هزار ریال فعلی معادل یک تومان و هر تومان معادل 100 ریال جدید باشد.
در حالی که مهم ترین کاربرد حذف صفر از واحد پولی در هر کشوری کاهش نرخ تورم است اما عده ای از کارشناسان اقتصادی بر این باورند تا زمانی که مقدمات اجرای این طرح محقق نشده باشد، این ایده ضد تورمی در اجرا با شکست مواجه می شود و تنها هزینه هایی را برای بانک مرکزی ایجاد خواهد کرد. البته «عبدالناصر همتی» رییس بانک مرکزی هم اعلام کرده این اقدام فرایند زمان بر به لحاظ حقوقی و فنی دارد و بر مبنای برآورد کارشناسان ، اجرای آن نزدیک به دو سال طول می کشد. همچنین این اقدام در کنار سایر اقدامات اساسی بانک مرکزی برای اصلاح نظام بانکی و به کارگیری ابزارهای نوین سیاست‌های پولی و شیوه‌های جدید و کارآمد نظارت بر بانک‌ها خواهد بود و عملیاتی شدن آن عملا متاخر بر اصلاحات بانکی خواهد بود.
کاهش تورم، نقل و انتقال آسانتر پول و کاستن از مخاطرات آن در حجم کلان، صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ اسکناس، ممانعت از نفوذ ارزهای خارجی، تقویت پول ملی و افزایش ارزش اسمی آن، سادگی در مبادلات و نگهداری ساده‌تر حساب ارقام و ترازنامه‌ها از جمله مزیت های حذف چهار صفر از واحد پول ملی کشورمان است که در مقابل آن هزینه سنگین جایگزینی اسکناس‌های جدید، افزایش سطح عمومی قیمت‌ها، احتمال کاهش درآمدهای صادراتی، ناسازگاری دفاتر و صورت‌های مالی و پایگاه‌های اطلاعاتی جدید و قدیم هم از جمله معایب این طرح عنوان شده است. تنها زمانی مزایای آن می تواند بر معایب چیره شود که بسترهای اقتصادی برای اجرای آن مهیا شده باشد تا سرنوشت حذف صفر در ایران به سرنوشت اجرای این طرح در کشورهایی مانند ونزوئلا دچار نشود.
** نرخ تورم به جایی نرسیده که صفر را از پول حذف کنیم
«کامران ندری» کارشناس پولی و بانکی درباره تصمیم بانک مرکزی مبنی بر حذف صفر از پول کشورمان گفت: کشورهایی که در سیاست حذف صفر از پول خود موفق بودند، در شرایطی اقدام به این کار کرده اند که ثبات نسبی در اقتصادشان وجود داشت. معمولا کشورهایی که در بحبوحه بحران اقتصادی دست به حذف صفر زده اند، نتوانسته اند در تحقق اهداف خود موفق عمل کنند.
وی با بیان اینکه بسیاری از کشورها چندین بار نسبت به حذف صفر از واحد پولی کشورشان اقدام کرده اند اما نتوانسته اند گره ای از مشکلات اقتصادی خود باز کنند، ادامه داد: تورم علل و عواملی دارد که اگر به این عوامل ایجاد کننده تورم، توجه نشود تنها با حذف صفر نمی توان سیستم پولی با ثباتی را ایجاد کرد.
ندری با تاکید بر اینکه باید قبل از حذف صفر اصلاحات اساسی در نظام پولی انجام شود، گفت: حذف صفر آخرین حلقه از سلسله اقدامات برای ایجاد ثبات پولی است که باید انجام شود. استقلال بانک مرکزی، ایجاد انضباط و شفافیت مالی، تغییر چارچوب سیاست گذاری پولی، رفع مشکل تراز نبودن حساب های بانکی، حذف وابستگی بودجه درآمدهای نفتی و کاهش اثرات دلارهای نفت بر تراز نامه بانک مرکزی از اقدامات پایه ای و ریشه ای است که باید قبل از حذف صفر از پول انجام شود.
این کارشناس پولی و بانکی ادامه داد: کشورهایی که سراغ اصلاح پولی یا همان حذف صفر از واحد پول رفته اند از کشورهایی هستند که نرخ تورم اقتصادشان به مراتب از نرخ تورم در ایران بالاتر بوده است. تفاوت کشورمان در این است که هر چند تورم متوسط نسبتا طولانی در بازه زمانی بیش از پنج دهه را تجربه کرده ایم اما نسبت به کشورهایی مانند ونزوئلا که نرخ تورم آن در حال حاضر چیزی حدود یک میلیون درصد است، شرایط ابرتورمی را تجربه نکرده ایم.
ندری با بیان اینکه نرخ تورم در ایران از 90 درصد کشورها بیشتر است، گفت: درست است که نرخ تورم در ایران قابل توجه است اما به سطحی که وادار به حذف صفر از پول شویم نرسیده ایم. معتقدم اصلاح پولی در این شرایط به صلاح اقتصاد کشور نیست و پیش از آن باید بتوانیم به ثبات نسبی شرایط اقتصادی و سیاسی دست پیدا کنیم.
به گفته این کارشناس اقتصادی، با توجه اینکه تغییرات ساختاری در نظام پولی و مالی ایجاد نکرده ایم، متاثر از آثار منفی تحریم ها هستیم و شاید زمان مناسبی برای این اقدام نباشد. البته مردم ساده سازی های خود در واحد پولی را انجام داده اند.اما اگر به دنبال اصلاح پولی موفق هستیم باید مقدمات اجرای این سیاست انجام شود. در این راستا باید تغییرات بنیادین در نظام مالیاتی ایجاد شود و باید صبر کنیم تا التهاب ناشی از اثرات تحریم از بازارها خارج شود.
این کارشناس مسائل پولی و بانکی درباره انتظارات تورمی در این خصوص بیان داشت: برخی معتقدند اصلاحات پولی موفق عمل می کند و وقتی واحد پول اصلاح می شود به لحاظ اسمی احساس می کنند یک یورو را معادل 10 تومان خریداری کرده اند که این آثار ضد تورمی دارد. برعکس، گروهی می گویند وقتی تورم بالا است و در میانه یک بحران دست به اصلاحات پولی می زنید می تواند اثر معکوس داشته باشد و همین خودش باعث می شود که گمان تورمی در مردم ایجاد کند.
**کشورهای موفق و شکست خورده در اجرای اصلاح پولی
ایران اولین کشوری نیست که قصد اصلاح واحد پولی و حذف صفر را دارد. سابقه این اقدام به دوران جنگ جهانی دوم بر می گردد و حذف صفر از واحد پولی کشورها، اولین بار در آلمان و بعد از جنگ جهانی دوم به اجرا درآمد. در آن زمان آلمان تورمی شدید را تجربه می کرد که در آن شرایط تصمیم به حذف چند صفر از «مارک» گرفته شد.
در اوایل دهه 1980 میلادی هم هر دلار آمریکا برابر 18000 تا 180000 پزو داد و ستد می شد و به همین خاطر دولت آرژانتین در سال 1983 چهار صفر از پول خود را حذف کرد.
اما همه کشورها در اجرای این سیاست موفق عمل نکردند و اتفاقا نه تنها نتوانستند نرخ تورم را کاهش دهند بلکه آثار سوء آن باعث افزایش نرخ تورم هم شد به طوری که کشور ونزوئلا که درگیر شرایط سخت اقتصادی است با حذف صفر از واحد پول کشورش نتوانست بحران اقتصادی را برطرف سازد یا زیمباوه هم در شرایط ابرتورمی اقدام به اجرای این سیاست کرد که این کشورهم در اجرا موفق نبود.
کشور آرژانتین هم البته در چهار نوبت از واحد پول ملی خود صفر را حذف کرده است که در سه بار اول در رفع مشکلات اقتصادی و کاهش تورم موفق نبوده و زمانی برای چهارمین بار نسبت به حذف صفر اقدام کرد که پیش از آن ساختار اقتصادی کشور را سامان داده بود. کشور برزیل تا کنون 6 بار نسبت به حذف صفر از واحد پول ملی اقدام کرده و تا کنون 18 صفر از اسکناس ها کم کرده اما پس از چند بار اقدام به این کار، به اهداف مورد نظر رسید.
در میان این تعداد الگوی خارجی، موفق ترین کشور در حذف صفر از واحد پولی را ترکیه می دانند. ترکیه در سال 2005 به یک باره شش صفر را از پول ملی خود را حذف کرد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه 80 آغاز شد و به جایی رسید که هر دلار آمریکا که در سال 1988 با 1422 لیر قدیم ترکیه مبادله می شد. تورم آنقدر شدت یافت که از سال 1981 به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس‌های درشت تر احساس می شد. درشت ترین اسکناس ترکیه در دو دهه از پنج هزار لیر به یک میلیون لیر رسید. در نهایت با اصلاح پولی در سال 2005 هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم شد و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت و این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد.
