محک بهارستان نشینان بر بودجه 98

به گزارش ایران اکونومیست؛ بودجه 98 پس از کش و قوس های فراوانی که در زمینه ارایه آن داشت سرانجام در چهام دی 1397 خورشیدی به وسیله حسن روحانی رییس جمهوری تقدیم مجلس شورای اسلامی شد و متن آن به صورت عمومی انتشار یافت اما این لایحه با حاشیه ها و حرف و حدیث هایی همراه بود، از واکنش برخی نمایندگان گرفته تا دیگر نهادها که هر کدام به مواردی یا تخصیص اعتبار آن ایراداتی گرفتند.

اما با مرور سخنان محمدباقرنوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه درباره نقاط کلیدی و مثبت بودجه ۹۸ می توان به بسیاری از انتقادات وارده پاسخ داد و وی پیرامون این بودجه گفت: «اولین ویژگی بودجه ۹۸ این است که ارزش بودجه نسبت به بودجه ۹۷، معادل ۱۲ درصد رشد خواهد داشت. این انبساط با توجه به محدودیت‌های تحریمی در بخش عمده درآمدهای دولت(درآمدهای نفتی)، می‌تواند استعداد کسری بودجه در سال آتی را افزایش دهد. علاوه بر اینها، نوبخت از استانی شدن تخصیص یارانه نقدی در سال آتی سخن گفت؛ تصمیمی که می‌تواند چراغ سبز دولت به حذف یارانه‌بگیران برخوردار تلقی شود.»

** تحصن و تذکر برای بودجه 98
بررسی بودجه 98 در کمیسیون تلفیق بودجه در حالی مجلس آغاز شد‌ که اعتراض برخی نمایندگان به این بودجه حاشیه هایی را به همراه داشت. از جمله تحصن «فردین فرمند» نماینده اصلاح طلب شهرستان میانه در مجلس که تقاضای بررسی غیرعلنی بودجه را داشت. او تاکید داشت تا این خواسته محقق نشود بر صندلی خود نمی‌نشیند و باید مجلس جلسه غیر‌علنی برای بررسی لایحه بودجه سال آینده تشکیل دهد. حرف‌های او سر‌و‌صدا و همهمه نمایندگان را به دنبال داشت. اما پزشکیان رییس جلسه هرطور بود موضوع را به رای گذاشت که نمایندگان هم با 76 رأی موافق، 104 رأی مخالف و چهار رأی ممتنع از مجموع 209 رای با غیرعلنی شدن جلسه مخالفت کردند.

این پایان ماجرا نبود، رییس جمهوری پس از ارایه لایحه بودجه 98 در خصوص اولویت ها و نکات مدنظر دولت در تدوین لایحه سخنرانی کرد اما رفتار برخی نمایندگان متعلق به استان های خوزستان و چهارمحال بختیاری تعجب برانگیز بود. نمایندگان این استان ها با انتقال آب به استان های دیگر مخالف بودند و این را با ایجاد سرو صدا و ممانعت از سخنرانی رییس جمهوری بیان می کردند. آنان به روند انتقال آب به دیگر استان ها اعتراض داشتند. چند هفته گذشته نیز نمایندگان استان اصفهان در اقدامی اعتراضی نسبت به انتقال آب به یزد استعفای خود از نمایندگی را اعلام کردند و استعفا نامه خود را تحویل هیات رییسه دادند. این استعفاها در اعتراض به عدم تامین آب استان اصفهان و آب زاینده رود بیان شده است. یعنی درست نقطه مقابل اعتراض نمایندگان استان های خوزستان و چهار محال بختیاری.

** اتخاذ بودجه تخصصی برای دستگاه های دولتی
مهم ترین انتقادهایی که بر بودجه وارد شد اختصاص بودجه برای دستگاه های دولتی بود. منتقدان نظر داشتند که این بودجه از خارج از خزانه کل و در دستگاه های اجرایی مانند وزارتخانه ها و... به طور جداگانه در نظر گرفته شده است. آنان می گویند در بودجه 98 بیش از 70هزار میلیارد تومان درآمد اختصاصی برای وزارتخانه ها و موسسات دولتی در نظر گرفته شده که این موضوع جای تامل دارد زیرا با تجمیع تمام درآمدهای کشور در خزانه کل، می توان به راحتی سهم هر دستگاه و جزییات آن را مشاهده کرد اما با این روش نه تنها 70 هزار میلیارد تومان مذکور در خزانه کل نمی آید بلکه نحوه هزینه کرد آن هم معلوم نیست. این منتقدان با استناد به اصل 53 قانون اساسی می گویند: «کلیه دریافت های دولت در حساب های خزانه داری کل متمرکز می شود و همه پرداخت ها در حدود اعتبارات مصوب به موجب قانون انجام می گیرد.»

اما در مقابل یکی دیگر از مفاد بودجه سال آینده، حذف بودجه‌های اضافه از دستگاه های دولتی است. نوبخت در این مورد توضیح داد: «در هزینه‌ها تعدادی از ردیف‌ها را حذف کرده‌ایم؛ اعتبارات همه دستگاه‌ها را متناسب با ۱۲ درصد افزایش ریالی لایحه بودجه افزایش نداده‌ایم و حتی اعتبار برخی دستگاه‌ها را کاهش داده‌ایم تا بتوانیم براساس واقعیت‌ها، بودجه را از نظر اعداد و ارقام تنظیم کرده و بتوانیم از این سال سخت به آسانی عبور کنیم.»

** انتقاد به بودجه برخی نهادهای فرهنگی، دینی و مذهبی
پس از ارایه لایحه بودجه 98 کل کشور از سوی رییس‌جمهوری انتقاداتی دیگر در برخی رسانه از سوی منتقدان و همچنین فضای مجازی متوجه این بودجه شد که چرا بودجه برخی نهادهای فرهنگی، دینی و مذهبی اینگونه لحاظ شده است اما این اظهارات و واکنش‌ها در 2 بخش متفاوت در نگاه روحانیان انعکاس پیدا کرد برخی از آنان بر این اعتقادند که وصل‌کردن روحانیت به این‌گونه بودجه‌ها زمینه وابستگی آنان را به دولت فراهم می‌کند و برخی دیگر از آنها با دفاع از تخصیص اعتبارات دولتی معتقدند که با توسل به این امر که نظام ما یک نظام اسلامی است در نتیجه نیاز است که برای مبلغان و موسسات تحت فعالیت آنان هزینه شود، همان‌گونه که برای دانشگاه‌ها نیز چنین بودجه‌هایی اختصاص می‌دهند.

** تخصیص به‌ موقع بودجه به دانشگاه ها
لایحه بودجه 98 در حالی از طرف رییس‌جمهوری به مجلس ارایه شد که در این لایحه سهم دانشگاه‌های مختلف کشور از بودجه دولتی، تعیین و میزان دخل و خرجشان مشخص شد، اگر چه آمار ثبت‌شده در این لایحه حاکی از رشد بیش از 13 درصدی بودجه دانشگاه‌ها است اما رویکردها و تحلیل‌های زیادی را از طرف مسوولان دانشگاهی به همراه داشت. به طوری که عده‌ای از صاحبنظران،‌ مسوولان و دانشگاهیان رشد بودجه دانشگاه‌ها در لایحه پیشنهادی دولت را در کنار افزایش بی رویه هزینه‌ها بویژه هزینه تجهیزات،‌ مواد و امکانات آزمایشگاهی ناشی از نوسانات ارزی را ناکافی دانستند و عنوان کردند در صورت تصویب این بودجه فعالیت مراکز علمی و آموزشی در سال آینده با چالش و بحران روبرو خواهد شد. از طرف دیگر عده‌ای نیز معتقد هستند بحث تخصیص به موقع بودجه دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی بیش از افزایش آن اهمیت دارد زیرا در سال گذشته هیچ زمانی بودجه تصویبی این مراکز به‌ موقع و به صورت صددرصدی تخصیص نیافت. با این حال مسوولان برخی دانشگاه ها این اندازه از بودجه را برای دانشگاه ها کافی نمی دانند. «محمود فتوحی» رییس دانشگاه صنعتی شریف در همین ارتباط می گوید: «متاسفانه در حال حاضر بودجه دانشگاه به میزانی که باید، تخصیص داده نشده و حدود 10 درصد کمتر از بودجه در نظر گرفته شده در اختیار این مرکز قرار گرفته است. اگرچه در حال حاضر 10 ماه از سال را پشت سر گذاشته‌ایم، ولی هنوز بودجه بطور کامل تخصیص داده نشده است. قاعدتا تاکنون باید 70 درصد بودجه سال 97 به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی داده می‌شد.»

اگر چه آمار و ارقام لایحه پیشنهادی بودجه 98 دولت حاکی از افزایش بودجه دانشگاه‌ها و به خصوص دانشگاه‌های بزرگ است اما تخصیص به‌ موقع بودجه تصویب شده موضوعی به شمار می رود که بیش از هر چیز دیگری برای دانشگاه‌ها اهمیت دارد زیرا در حال حاضر بیش از 70 درصد بودجه دانشگاه‌های دولتی کشور از منابع دولتی تامین می‌شود و دانشگاه‌های بزرگ فقط حدود 30 درصد هزینه‌های خود را با درآمدهای اختصاصی جبران می‌کنند. بنابراین اگر تخصیص‌ها به ‌موقع اتفاق نیفتد این مراکز نه تنها نمی‌توانند در راستای اهداف پیش ‌بینی شده حرکت کنند، بلکه دچار بحران نیز خواهند شد.

**بودجه و استعفای وزیر بهداشت
از لابه لای گلایه های بودجه ای در رسانه های مختلف می توان به استعفای، سید حسن قاضی‌زاده هاشمی اشاره کرد، اعتراض هایی که نشان می داد که مدیران ارشد وزارت بهداشت از بودجه‌ دریافتی خود و همچنین بودجه 1398 رضایت ندارند، برپایه اطلاعات مندرج در بودجه ۱۳۹۸ وزارت بهداشت، سهم فصل سلامت از کلیات بودجه، ۶۳ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان خواهد بود که ۳۶ هزار میلیارد تومان از این فصل به طرح تحول نظام سلامت اختصاص داده شد.

اعتراض به میزان بودجه این وزارتخانه از جمله گلایه های وزیر و مدیرانش بود. وزارت بهداشت مدعی است که در بودجه 1398 این وزارتخانه هشت درصد رشد وجود داشته است در حالی که سازمان برنامه و بودجه روایت دیگری دارد و مژگان خانلو سخنگوی ستاد بودجه سازمان برنامه و بودجه کشور می‌گوید که ۱۳ درصد رشد را به بودجه سلامت اختصاص داده اند.

بودجه و معوقات بازنشستگان وزارت بهداشت از دیگر گلایه های بهداشتی ها به بودجه 1398 بود که در این باره عباس زارع‌نژاد مشاور وزیر بهداشت اظهار می دارد: بازنشستگان وزارت بهداشت در شهرستان‌های این استان خواستار دریافت مطالبات به تعویق افتاده خود از 1394 تا کنون بودند و حتی در یاسوج تعداد زیادی از بازنشستگان همزمان با ورود وزیر بهداشت تجمع اعتراضی داشتند. طبیعی است که وزیر بهداشت در مقابل مطالبات بازنشستگان وزارت بهداشت نمی‌تواند بی تفاوت باشد چراکه بازنشستگان وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش معوقات خود را دریافت کرده‌اند و معوقات بازنشستگان وزارت بهداشت از 1394 تا کنون پرداخت نشده است و این درحالی است که سازمان برنامه و بودجه، عدم پرداخت معوقات وزارت بهداشت را پذیرفته و فقط وعده پرداخت این معوقات را داده است.

در مقابل محمدباقر نوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه در واکنش به این ادعاها با تاکید بر این‌که «می‌شود با همین اعتبارات موجود نیز به گونه‌ای عمل کرد که بدهی بالا نیاورد»، گفت: «در حال حاضر پرونده‌های بسیاری برای تخصیص روی میز خزانه وزارت اقتصاد قرار دارد اما اینکه گفته شود به من پول دهید تا کاری را انجام دهم اینگونه نیست؛ ما به شما می‌گوییم که به مقدار معینی پول دارید که باید آن را مدیریت کنید. اینکه ما مشکلاتی را که باید از طریق اصلاح برطرف کنیم به گردن دیگری بیندازیم کار صحیحی نیست. من هم می‌توانم در جمع بازنشستگان حاضر شوم و بگویم که به شما پولی داده نشده و اگر هم الان بدهند این میزان نمی‌تواند به اندازه گذشته باشد و دستمالی هم از جیبم در بیاورم و اشک گوشه چشمم را پاک کنم. چگونه است که مشکلات بازنشستگان دستگاه دیگری حل شده اما مشکلات بازنشستگان یک دستگاه حل نشده؟ آیا می‌خواهید بگویید که ما نسبت به آنچه که در وزارت بهداشت انجام می‌شود مضایقه داریم و نسبت به دستگاه‌های دیگر پرداخت‌ها را انجام می‌دهیم اصلا اینگونه نیست.»

منتقدان وزارت بهداشت در هزینه کرد منابع می‌گویند در این وزارتخانه «پول پاشی» رخ داده و «امکان صرفه جویی یک سومی در حوزه سلامت» وجود دارد. اما پاسخ وزارت بهداشت این است که طرح تحول نظام سلامت بزرگ‌ترین پروژه اجتماعی دولت و یکی از اصلی‌ترین دستاوردهای نظام در چند سال اخیر بوده و باید ادامه پیدا کند.

**سخنان آشنا درباره بودجه
حسام الدین آشنا مشاور رییس‌جمهوری و رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در سخنانی به مساله شفافیت بودجه پرداخت و در بخشی از این اظهارات گفت: «من اگر به جای دانشجویان امروز بودم به دنبال برگزاری دوره‌های مختلف بودجه‌خوانی و کسب اطلاعات بیشتر درباره بودجه می‌رفتم. امروز دانشجویان اسم یک نهاد به نام جامعه‌المصطفی را می‌دانند، اما سایر نهادها را نمی‌شناسند. پشت هر ردیف بودجه یک قبیله و یک پدر و مادر قرار دارد. شما فقط جامعه المصطفی را می شناسید، هزار نهاد دیگر وجود دارند که اصلا اسم‌شان را هم نشنیده‌اید. وقتی می خواهیم بودجه‌شان را قطع کنیم، کل بودجه کشور را گروگان می‌گیرند تا تکلیف آن یک ردیف مشخص شود.»

هرچند افشاگری در ارتباط با ردیف های مناقشه برانگیز در بودجه کشور در دولت تدبیر، مسبوق به سابقه است و این دولت از ابتدای فعالیت خود، تمام تلاش خود را به کار بست تا در حد توان شفافیت را به برنامه اقتصادی کشور بازگرداند و سال گذشته یکی از مهم‌ترین اصلاحات مثبت در بودجه مربوط به حذف جدول بحث‌برانگیز شماره ١٧ صورت پذیرفت.

جدولی که برپایه آن در تمامی این سال‌ها تعدادی موسسه فرهنگی بدون آن که تحت نظارت سازمان بازرسی، دیوان محاسبات و دیگر نهادهای نظارتی قرار گیرند از بودجه دولتی ارتزاق می کردند و پاسخگوی دولت و ملت نیز نبودند. هرچند با وجود پافشاری های دولت بودجه این موسسات به طور عملی به جدول شماره هفت انتقال یافت تا با نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تخصیص و هزینه شود اما همین گام نیز، اتفاقی مثبت در راستا شفاف سازی بودجه محسوب می شد.

سخنان حسام الدین آشنا سبب شد تا بودجه 1398 نیز خالی از حواشی نماند و همین چند جمله او کافی بود تا حملات بسیاری از هر سو، مشاور رییس‌جمهوری را هدف قرار دهند و چهره های مختلف را به واکنش در این ارتباط واداشت.

شدیدترین واکنش را می توان گفت غلامرضا تاجگردون رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی به سخنان آشنا داشت و ضمن تشبیه وی به مشایی، دولت را در تنظیم بودجه، تعیین کننده می داند و در صفحه مجازی خود می نویسد: «گویا هر رییس جمهوری باید یک مشائی داشته باشد. مشاور محترم رییس جمهور بعد از 6 سال از دوره رییس جمهور با دادن آدرس غلط به جامعه فرار به جلو می‌کند. بودجه را دولت می‌دهد. 6 سال هم آقای روحانی بودجه را به مجلس داد. هر آنچه که بخواهد می‌تواند در لایحه انجام می‌دهد. مثل امسال که هر جا را دوست نداشت، کم کرد و هر جا را دوست داشت، بالا برد. افزایش های مجلس هم مشخص است. جناب آقای آشنا این مردم درد زیادی دارند به دردشان نمک دروغین نریز یا اینکه اگر جنایتی شده دولت فعلی را هم در این جنایت شریک بدانید. البته که اگر مجلس ببیند جایی بی انصافی شده باشد اصلاح می‌کند، چه در عرصه اقتصادی و چه فرهنگی و چه در دفاع؛ خدا همه را به راه راست هدایت کند.»

احمدامیرآبادی فراهانی نماینده مردم قم و عضو هیات رییسه مجلس، دیگر نماینده ای بود که با دفاع از این نهادهای فرهنگی در توییتی به سخنان آشنا واکنش نشان داد و نوشت که جناب آشنا که طرفدار شفافیت بودجه هستند، بفرمایند چه مقدار بودجه گرفته‌ و چگونه خرج کرده‌اند و دولت شما در دنیا چند نفر را با زبان فارسی آشنا کرده است؛ ولی خوبه بدانید جامعه المصطفی که همیشه کمتر از آن چیزی که تصویب می‌شود تخصیص می‌دهید، ۳۰۰ هزار نفر را با زبان فارسی آشنا کرده است.

بهروز نعمتی سخنگوی هیات رییسه مجلس شورای اسلامی، حسام الدین آشنا را تئوریسین خطاب می کند و می نویسد: «آقای آشنا مدت ها است سعی دارد در مقام تئوریسین با انداختن توپ در زمین دیگران ناکارآمدی خود و دوستانش را بر دوش دیگران بیندازد. این بار در بودجه 98 که تدوینی از طرف دولت بوده را با ناآشنایی تحلیل کرده است. آقای تئوریسین؛ مجلس تدوینگر نیست، ریل گذار است. هرجا اشتباه رفتی باید به ریل برگردی.»

در این میان مطالبه به حق مردم از مجریان قانون در دولت و وکلایشان در مجلس، چیزی جز شفاف سازی نیست و دولت تدبیر با ارایه جزییات بودجه توانسته است تا به این مطالبه به حق، پاسخی شایسته دهد.

** فرجام سخن
کارشناسان اقتصادی منابع و مصارف بودجه‌ 98 را متفاوت از سال‌های گذشته می‌دانند که البته به نظر آنها شرایط فعلی ناشی از تحریم‌ها است. به گفته آنان اصلاحات و تغییرات باید در سقف منابع بودجه عمومی با محوریت اصلاح سهم صندوق توسعه ملی انجام شود. ضرورت توجه به «مدیریت هزینه‌ها» در تدوین بودجه 98 راهبردی به شمار می رود که دولت برای برون‌رفت از بحران‌ها در نظر گرفته است که نیازمند دقت نظر و کارشناسی بیش از پیش نمایندگان مجلس شورای اسلامی در زمان بررسی لایحه بودجه است.