تعادل بازار یا آرامش پیش از طوفان

به گزارش ایران اکونومیست؛    نوسانات نرخ ارز که از دی‌ماه سال گذشته آغاز شده بود، مانند دونده‌ای که مسیری طولانی را دویده باشد، اکنون مدتی است در حال استراحت است. نمی‌دانیم این دونده از نفس افتاده و دیگر نای دویدن ندارد، یا اینکه در حال استراحت است تا با رمق بیش‌تری مسیر خود را ادامه دهد.

چند هفته‌ای است که بازار ارز از تب افتاده و نرخ دلار در محدوده‌ای بین 11 تا 12 هزار تومان در حال نوسان است. این در حالی است که گرمای تابستان امسال در بازار ارز بیشتر محسوس بود و قیمتی که آتش گرفته بود، برای ساعاتی رکورد 19 هزار تومان را نیز ثبت کرد.

 برای تحلیل عوامل کاهش نرخ ارز در چند هفته گذشته و این که با چه راه‌کارهایی می‌توان آن را استمرار بخشید، گفت‌وگویی با علی‌اصغر سمیعی زفرقندی، رئیس اسبق کانون صرافان ایرانیان داشته که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

**بازار هنوز باثبات نشده

 در چند هفته گذشته نوسانات بازار ارز کاهش داشته و شاهدیم که نرخ‌ها در این بازار با نوسان کمتری مواجه است. به نظر شما چه عواملی باعث شده تا شاهد این ثبات نسبی باشیم؟

سمیعی زفرقندی: من نام این وضعیت را ثبات نمی‌گذارم، زیرا در بسیاری از روزها شاهدیم که بین پنج تا 10 درصد نوسان در بازار اتفاق می‌افتد. حداکثر نوسانی که در یک روز قابل‌پذیرش است، بین یک تا دو درصد است. با چنین نوسانی می‌توان گفت بازار باثباتی را شاهدیم. نوسانی بیش از این قابل‌پذیرش نیست و معنایش این است که رانتی دارد در بازار شکل می‌گیرد.

 دلار از 15 هزار تومان به این سطح قیمتی رسیده و چند هفته است که نوسان آن بین 11 تا 12 هزار تومان بوده است. این در مقایسه با تلاطمات قیمتی که قبلا شاهد آن بودیم، یک ثبات نسبی به شمار می‌رود. آیا می‌توان این را به مداخله هوشمند بانک مرکزی نسبت داد؟

سمیعی زفرقندی: اگر بانک مرکزی در بازار مداخله هوشمند دارد، نباید اجازه دهد نوسان نرخ ارز بیش از یک تا دو درصد باشد. همین که نوسان بین یک محدوده هزار تومانی بازی می‌کند، معنایش این است که رانتی در حال شکل گرفتن است.

**فنر نرخ ارز در سال 1396 فشرده شد
 تحلیل شما از کاهش نرخ ارز در این چند هفته چیست؟

سمیعی زفرقندی: فروردین سال 1396 مطلبی را نوشتم و گفتم که بر اساس پیش‌بینی‌ها و بررسی‌های انجام شده، نرخ دلار باید در سال 1396 حدود پنج هزار و 700 تومان باشد. این در حالی است که دلار به‌طور میانگین با قیمت حدود سه هزار و 700 تومان فروخته شد. یعنی حدود 50 میلیارد دلار ارز، با نرخی دوهزار تومان ارزان‌تر از قیمت واقعی فروخته شد. اگر آن کار انجام شده و دلار با نرخ پنج هزار و 700 تومان فروخته می‌شد، با توجه به اینکه نرخ تورم تقریباً 10 درصد اعلام می‌شد، ما در سال 1397 نرخ دلار را در حدود 6 هزار و 200 تومان تجربه می‌کردیم.

متأسفانه فنر نرخ ارز جمع شد و بار آن روی دوش سال 1397 افتاد، در نتیجه نرخ سال 1397 به‌جای 6 هزار و 200 تومان، به حدود هشت هزار و 200 تومان رسید. متأسفانه به‌جای اینکه این عدد پذیرفته شود، دلار چهار هزار و 200 تومانی مطرح شد. همه این‌ها در حالی است که نباید با نرخ ارز بازی کرد، لازم است که بازار ارز تک‌نرخی باشد و آن نیز قیمت واقعی ارز باشد.

**هجوم برای خرید ارز، عامل تشدید قیمت
 شما نرخ هشت هزار تومانی را برای سال 1397 مطرح می‌کنید، اما شاهد بودیم که در تابستان نرخ‌های بالاتری نیز ثبت شد. علت چیست؟

سمیعی زفرقندی: علت این است که نزدیک به 30 میلیارد دلار با نرخ چهار هزار و 200 تومان توزیع شد. این رویکرد باعث شد بار آن نرخ، روی دوش سایر منابع ارزی بیفتد و نرخ واقعی ارز به 12 هزار تومان در سال 1397 برسد. علت اینکه رکوردهای بالاتری نیز در سال جاری ثبت شد، این است که یک بازار ثانویه ایجاد شد و در آنجا دلار با نرخ هفت هزار و 500 تا هشت هزار و 200 تومان فروخته می‌شد. حدود 15 میلیارد دلار نیز در این بازار فروخته شد. بعد از آن نیز تقاضایی در بازار شکل گرفت و عده‌ای برای خرید ارز هجوم آوردند و این باعث افزایش مجدد نرخ ارز شد.
 با این تفاصیل، علت کاهش نرخ ارز در هفته‌های اخیر چه بوده؟

سمیعی زفرقندی: بازار کشش نداشت که قیمت بیش از آن رشد کند. البته افزایش نرخ ارز فوایدی هم دارد و باعث تصحیح رفتار مردم می‌شود. اکنون در رابطه با بنزین روزانه یک‌هزار میلیارد تومان سوبسید داده می‌شود. این پول از جیب مردم پرداخت می‌شود. درصورتی که اگر بنزین با نرخ واقعی فروخته شود، رفتار مردم تصحیح می‌شود.

**بعضی‌ها چند میلیون دلار در صندوق امانات دارند

 به نظر شما کاهش نرخ ارز یک اصلاح قیمتی کوتاه‌مدت است یا تقاضای سفته‌بازی از بازار خارج شده و می‌توان امیدوار بود که قیمت‌ها تا مدت زیادی دچار نوسانات چشم‌گیر نشود؟

سمیعی زفرقندی: هنگامی که بخشی از ارز موجود با نرخی پایین‌تر از نرخ واقعی به‌ فروش برسد، به‌ناچار بخش دیگری را باید گران‌تر فروخت. افزون بر این، عده‌ای با ارز بورس‌بازی می‌کنند. از آنجایی که بورس ما کامل نیست، مردم برای بورس‌بازی به خرید و فروش سکه و ارز روی می‌آورند. ما نیز نمی‌توانیم مردم را مجبور کنیم. اقدامات امنیتی در بازار ارز به‌نظرم مفید نیست و به درد نمی‌خورد؛ با بگیر و ببند هیچ دردی دوا نمی‌شود.

اگر چنین امکانی فراهم شود که برخی افراد امکان بورس‌بازی داشته باشند، شرایط متفاوت می‌شود. باید بانک‌ها اجازه داشته باشند چک‌هایی را صادر کنند که تضمین بانک مرکزی پشتوانه آن باشد. آن چک‌ها باید به متقاضیان فروخته شود و هر زمان که خریدار تمایل داشت، مابه‌ازای ارزی آن را دریافت کند.

بانک مرکزی اکنون در حال تزریق منابع ارزی به بازار به‌صورت اسکناس است. به‌جای این کار، چک‌هایی با سررسید و مبلغ مشخص فروخته شود که قابلیت خرید و فروش نیز داشته باشد. در نهایت نیز فرد قادر باشد در سررسید، با ارائه چک به بانک مابه‌ازای اسکناسی آن را دریافت کند. چنین چیزی کار بورس‌بازان را نیز راحت‌تر می‌کند.

اکنون برخی افراد چند میلیون دلار در صندوق امانات بانکی دارند که نیازی هم به آن ندارند. این در حالی است که سود اصلی دلارهایی که در گاوصندوق‌ها قرار دارد، به بانک مرکزی آمریکا می‌رسد.

بانک مرکزی به‌صورت محدود به بانک‌ها اجازه دهد چنین چک‌هایی را صادر کرده و به فروش برسانند. خود آن بانک نیز مسئولیت داشته باشد در همان زمانی که مشتری برای دریافت مابه‌ازای اسکناس خود به بانک مراجعه کرد، آن میزان اسکناس را به وی تحویل دهد. همچنین کاهش یا افزایش سود آن نیز در اختیار بانک‌ها باشد و بانک مرکزی تنها این چک‌ها را ضمانت کرده و بر فعالیت بانک‌ها در این حوزه نظارت کند.

**چند نرخی بودن بازار ارز فسادآور است

 هر از چند گاهی سخنانی درباره لزوم تک‌نرخی کردن ارز مطرح می‌شود، آیا شرایط فعلی را برای انجام این کار مناسب می‌دانید؟

سمیعی زفرقندی: چند نرخی بودن بازار ارز فسادآور و رانت‌آور است. تک‌نرخی کردن اگر امروز انجام شود، بهتر از فرداست.

 آیا در برهه فعلی باعث ایجاد تکانه‌های قیمتی نمی‌شود؟

سمیعی زفرقندی: در هر برهه‌ای که قرار باشد کار صحیحی انجام دهیم، تبعاتی دارد. اما باید تصمیم گرفت و اراده داشت و پای تبعات آن نیز ایستاد. نمی‌توان به بهانه‌های مختلف این تصمیم را به آینده موکول کرد.

**راه‌اندازی بورس ارز، علاج معاملات فردایی

 شرایط را برای راه‌اندازی بورس ارز چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سمیعی زفرقندی: سایر کارهای بورس به‌صورت صحیح انجام نمی‌شود که بتوان ارز را نیز بر عهده بورس گذاشت. این کار اقدام مهمی است و می‌تواند آثار بسیار مثبتی داشته باشد، اما امیدی به انجام آن ندارم. اگر چنین کاری انجام شود، کمک زیادی به تعادل بازار می‌کند و جلوی بسیاری از کاغذبازی‌ها (معاملات فردایی) را می‌گیرد. در این معاملات، اگر چه در واقع پولی جابه‌جا نمی‌شود، اما اثر منفی خود را بر بازار می‌گذارد.

بهتر است به‌جای این کار، صدور چک‌هایی که اشاره کردم به بانک‌ها سپرده شود. بانک‌ها در این زمینه تخصص دارند، اما باید بر عملکرد آن‌ها نظارت جدی وجود داشته باشد. اگر بانکی تخلفی در این زمینه مرتکب شد، سریعاً این امتیاز مهم از آن، پس گرفته شود.