آبخیزداری علاج خشکسالی

به گزارش ایران اکونومیست؛  تغییر اقلیم و خشکسالی علاوه بر تحمیل هزینه های اقتصادی منجر به تشدید وقوع سیلاب ها، کاهش عمر مفید مخازن، از بین رفتن پوشش گیاهی و کاهش تولیدات کشاورزی شده است.
سالانه 700 میلیون متر مکعب آب و شاید هم بیشتر، از دشت های عطش زده خراسان جنوبی به ناکجا آباد روانه می شود، این درحالی است که نسخه شفابخش این ماجرا روی میز مسئولان، منتظر توجه و تامین اعتبار کافی است، کاش بیابان های عطش زده، آبخیزداری را فریاد می کشیدند.
خراسان جنوبی در ردیف پنج استان بحرانی کشور قرار گرفته، استانی که حالا درگیر خشکسالی ویرانگر، مهاجرت های پر چالش و البته فرونشست زمین شده است، باید تمام توان مسئولانش را مطالبه کند تا اندکی از آلام خشکسالی های پیش بینی شده برای آن کاهش یابد.
نسخه علاج این درد بی پایان که انگار سرطانی مهلک است توسط مجموعه منابع طبیعی و آبخیزداری مدام به این مسئول و آن نماینده ارسال می شود تا شاید همه همصدا شوند و دیگران هم بدانند که بهترین راه نجات استان اجرای کامل طرح های آبخیزداری است.
آبخیزداری به مجموعه ای از فعالیت های بیولوژیکی، بیومکانیکی، مکانیکی و برخی از رفتارهای مدیریتی در بخش مرتعداری و بیابان زدایی گفته می شود از جمله عملیات مکانیکی می توان به اصلاح شیب آبراهه ها از طریق احداث بندها و سدها، تراس بندی و بانکت سازی، دیواره سازی برای حفاظت کناره ها و بستر رودخانه و سایر اشاره کرد.
کاشت گونه های گیاهی مناسب، کشت نواری، کشت درختان با هدف جلوگیری از فرسایش خاک، جنگل کاری و سایر از جمله اقدامات بیولوژیکی در طرح های آبخیزداری محسوب می شود.
مقابله با گسترش بیابان، توسعه مراتع بذر کاشت، مدیریت ترکیب گیاهان مرتعی نیز از اقداماتی دیگری است که در طرح های آبخیزداری مورد توجه قرار می گیرد.
کارشناسان این حوزه معتقدند؛ به ازای هر هکتار اجرای عملیات آبخیزداری می توان بین 20 تا 25 درصد از حجم آب نگهداری شده و ذخیره ای در سفره های زیرزمینی را افزایش داد.

** فقط یک میلیون هکتار از 7.5 میلیون هکتار
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی  با اشاره به وجود واقعیت های انکار ناپذیر درباره کیفیت آبخیزداری گفت: سالانه حدود 700 میلیون متر مکعب روان آب در استان جاری و اغلب از دسترس خارج می شود.
علیرضا نصرآبادی، حوضه های آبریز استان را 7.5 میلیون هکتار اعلام کرد که بعد از تقسیم استان تاکنون با توجه به شرایط اعتباری تنها در یک میلیون هکتار عملیات سازه های آبخیزداری اجرایی شده که به قبل از پروژه های صندوق توسعه مربوط می شود.

** ذخیره سازی سالانه 70 میلیون متر مکعب
وی اظهار داشت: در این سطح حدود 2 هزار و 600 سازه آبخوان و آبخیزداری با هدف کنترل و بهره وری از روان آب و سیلاب، کاهش اثر پدیده خشکسالی، کنترل اثر فرسایش آبی و خاکی کار شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، حجم ذخیره شده آب در سازه هایی که قابل اندازه گیری بوده است را با توجه به بارندگی های استان در چند ساله گذشته از هشت تا 46 میلیون متر مکعب اعلام کرد و افزود: سالانه با وجود خشکسالی ها، این اتفاق خوشایند را در سازه های آبخیزداری استان شاهد هستیم البته این آمار ذخیره سازی فقط شامل سازه های آبخیزداری است.
وی با توجه به عملیات های بیولوژیکی، هلالی های آبگیر، حوضچه های کوچکی که در نقاط مختلف دشت ها اجرا شده، کاشت گونه های گیاهی و سایر آمار ذخیره سازی نزولات و روان آب ها را در سطح حوزه های آبخیز سالانه بین 50 تا 70 میلیون متر مکعب عنوان کرد.

** 24 طرح حیاتی
نصرآبادی اظهار داشت: امسال 24 طرح در 11 شهرستان استان با 78 سازه در حال اجراست، که تاکنون تعدادی از آن ها به اتمام رسیده و تعدادی نیز حدود 70 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و تا پایان آذر ماه به بهره برداری می رسد.
وی یادآور شد: با اجرای این طرح ها 2 میلیون و 200 هزار متر مکعب به حجم ذخیره سازی سازه های آبخیزداری اضافه می شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، اعتبارات امسال این حوزه را از محل صندوق توسعه ملی حدود 16 میلیارد تومان اعلام کرد که تاکنون بیش از 6 میلیارد تومان آن تخصیص یافته و مقرر شده تا قبل از پایان سال تخصیص کامل داشته باشد.
وی درباره اعتبارات استانی این طرح ها گفت: حدود هشت میلیارد و 900 میلیون تومان از محل اعتبارت استانی به این امر اختصاص یافته که اگر محقق شود در اجرای این طرح ها بسیار سودمند خواهد بود.
نصرآبادی ادامه داد: اکنون عملکرد مثبت آبخیزداری، هزینه کمتر نسبت به احداث سد و همچنین اجرای سریع و زودبازده بودن آن برای همه مسئولان روشن و واضح است، بر این اساس انتظار داریم در این حوزه همکاری بیشتری با منابع طبیعی وجود داشته باشد، از جمله تخصیص کامل اعتبارات مصوب و پایداری رقم های اعتباری ویژه مانند صندوق توسعه برای طرح های این حوزه که نقش آن در استان مشهود است.

** قنات هایی که احیا شدند
وی اظهار داشت: اتفاقات خوبی که به سبب اجرای طرح های آبخیزداری در استان افتاده است را یادآور شد که مهمترین آنها زنده شدن تعدادی از قناتهای خشکیده بود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی افزود: از جمله قنات هایی که در پایین دست محدوده عملیات اجرایی آبخیزداری جان تازه ای گرفتند، می توان به قنات غیاث الدین حوضه مود شهرستان سربیشه که کاملا خشک شده بود و دوباره زنده شد اشاره کرد.
وی اضافه کرد: همچنین قنات صقوری شهرستان قاینات که دبی آن افزایش یافت تا حدی که مردمی که از این مناطق مهاجرت کرده بودند دوباره به محله های خود برگشتند و فتح آباد بشرویه مانند این نمونه ها در استان زیاد است به همین دلیل امروز تعداد زیادی از روستاییان متقاضی اجرای طرح های آبخیزداری در روستاهایشان هستند.
نصرآبادی به تنظیم تفاهم نامه بین استاندار و سازمان جنگلها برای تامین اعتبار 40 میلیارد تومان برای اجرای طرح های آبخیزداری اشاره کرد و افزود: تخصیص به موقع و کامل این اعتبار می تواند نقش بسزایی در عملکرد بخش آبخیزداری استان داشته باشد.
گاهی حل یک مشکل زمانی سخت و زمان بر می شود که راه حل نامفهوم و ناپیدا باشد، اما امروز درمان پدیده خشک شدن قنات ها، فرونشست های خطرناک و حتی سیل هایی که تخریب های هولناکی را به همراه داشته، تاجایی که هنوز با گذشت بیش از سه یا چهار سال خسارت برآورد شده آن به متضرران پرداخت نشده را همه می دانند.
یکی از مهم ترین راه حل های مشکلات استان آبخیزداری است با این وجود تعلل در پرداخت اعتبارات، سرازیر شدن بودجه ها برای طرح هایی که اجرای آن دیگر در جهان منسوخ شده و مشکلات زیستی آن بیشتر از مزایای آن است این سوال مهم را مطرح می کند که چرا برخی مسئولان فرمول آسان آبخیز را حفظ نمی کنند؟