آب، چشم انتظار ترحم

به گزارش ایران اکونومیست؛ به گفته کارشناسان و مسئولان با وجود بیش از 10 هزار حلقه چاه مجاز و 7600 چاه فاقد پروانه بهره برداری شناسایی شده ، طی سالهای اخیر ، سالانه بیش از 450 میلیون مترمکعب آب بصورت غیرمجاز از این چاه ها برداشت می شود.
19.1 درصد مساحت استان زنجان دچار وضعیت نرمال، 44.6 درصد تحت تاثیر خشکسالی خفیف، 15.8 درصد متوسط، 11.2 درصد شدید و 9.1 درصد در شرایط خشکسالی بسیار شدید قرار دارد.
استان زنجان 21 هزار و 772 کیلومتر مربع وسعت دارد و فقط 19.1 درصد آن از نظر خشکسالی در وضعیت نرمالی است، این آمار یعنی خشکسالی شدید در همین همسایگی دیوار به دیوار این استان قرار گرفته است.
از سوی دیگر انتشار آمار وضعیت خشکسالی فقط در استان زنجان به تنهایی می گوید که دست از پنهان کاری وضعیت وخیم منابع آبی باید برداشت و حال به اغما رفته آن را با جزئیات به گوش مردمی رساند که هنوز باور ندارند چه بحرانی بر سر این مایع حیات آمده است.
سهم برداشت مازاد چاه های مجاز 150 میلیون مترمکعب و چاه های فاقد پروانه بیش از 300 میلیون مترمکعب در سال گزارش شده است.
قانون تعیین تکلیف چاه های فاقد پروانه بهره برداری در سال 89 ابلاغ و در آن تاکید شده است که 'وزارت نیرو موظف است ضمن اطلاع رسانی فراگیر و مؤثر به ذی نفعان، طی 2 سال تمام پس از ابلاغ این قانون، برای همه چاه های آب کشاورزی فعّال فاقد پروانه واقع در تمام دشت های کشور که قبل از پایان سال 1385 هجری شمسی حفر و توسط وزارت نیرو و دستگاه های تابعه استانی شناسایی شده باشند و براساس ظرفیت آبی دشت مرتبط، و با رعایت حریم چاه های مجاز و عدم اضرار به دیگران و عموم مشروط به اجراء آبیاری تحت فشار توسط متقاضی پروانه بهره برداری صادر نماید.'
از سوی دیگر در حالی که تولید هر مترمکعب آب برای شرکت آب و فاضلاب 10 هزار ریال تمام می شود و مشترک فقط چهار هزار ریال بابت آن پرداخت می کند، نمی توان انتظار داشت که نگاه درستی نسبت به ارزش حقیقی این مایع حیات ایجاد شود.
با این حال حتی بسیاری مدیران هم با وجود آنکه در جریان مشکلات مربوط به کم آبی هستند، به این باور نرسیده اند که باید آستینی بالا زد و فلک را سقف شکافت و مدیریتی به خرج داد.
نظر مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری استان زنجان این است که خشکسالی نزدیک تر از آن است که می پنداریم و باید پیش از آنکه زنجان هم طعم بی آبی را همچون استان های جنوبی کشور بچشد، باور کرد که منابع مایع حیات در خطر مرگ قرار دارد.
علیرضا جزء قاسمی با بیان اینکه 6 درصد منابع آبی موجود در بخش شرب و بهداشت، چهار درصد صنعت و باقی در بخش کشاورزی مصرف می شود، تاکید کرد: اگر بناست مصرف بهینه ای رخ دهد باید به بخش کشاورزی رجوع کرد و مانع هدر رفت در این بخش شد.
وی گفت: علیرغم آنکه همه قبول دارند که کشور و این استان با مشکل کم آبی و بی آبی مواجه است، اما هنوز کسی به این باور نرسیده که ممکن است زنجان هم دچار خشکسالی شدید و بسیار شدید شود.
جزء قاسمی با بیان اینکه تولید هر متر مکعب آب برای این شرکت 10 هزار ریال تمام می شود، هزینه پرداخت شده مشترکان را معادل 40 درصد آن خواند و 60 درصد باقی هزینه ها را زیان این شرکت برشمرد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری استان زنجان گفت: هم اکنون 40 درصد شبکه فرسوده است اما چون تمام منابع مالی موجود صرف جبران زیان تامین آب این شرکت می شود، اعتباری برای اصلاح و بهبود شبکه باقی نمی ماند.
وی افزود: مشکل اینجاست که کسی به آب به عنوان کالای گران بهای اقتصادی نگاه نمی کند و چون چنین نگاهی نیست، هر کسی به خود اجازه اسراف در مصرف می دهد.
جزء قاسمی به شیوه های بهینه سازی مصرف منابع آبی اشاره کرد و بازچرخانی آب مصرفی آشامیدنی و بهداشت و تصفیه برای مصرف در بخش صنعت و حتی کشاورزی، استفاده از فناوری های نوین و اصلاح نگرش سنتی نسبت به این مایع حیات را برای تغییر روند بهره برداری کنونی ضروری خواند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شهری استان زنجان به افزایش 1.6 درصدی میزان بارندگی طی سال آبی 06-97 اشاره کرد و گفت: شاخص خشکسالی فقط بارندگی نیست و شاخص های رطوبت، گرمای هوا و روان آب ها وضعیت مناسبی نسبت به سال گذشته ندارند.
وی خاطر نشان کرد: بارندگی های امسال سیل آسا و به شکل باران بود و جذب منابع زیر زمینی نشد، از همین رو نمی توان آن را باران موثری خواند.
خشکی پاییز سال 96، طی 50 سال گذشته بی سابقه بود، فصلی که باید باران موثری داشته باشد، هیچ بارندگی نداشت، این موضوع را مدیرعامل شرکت آب منطقه ای زنجان مطرح کرد و گفت: طی سال آبی 96-97، فقط چهار استان در سطح کشور وضعیت متعادل دارند و باقی در شرایط قرمز هستند.
یوسف رضاپور به کاهش 30 درصدی متوسط بارندگی کشور طی سال جاری نسبت به سال آبی 95-96 اشاره کرد و افزود: بارندگی زنجان در فصل رویش گیاهان بود و تاثیر خوبی بر رشد و شادابی آنها بر جای گذاشت اما سفره های زیر زمینی را تغذیه نکرد.
وی به مصوبه دولت به سه وزارتخانه کشور، کشاورزی و نیرو و معاونت برنامه و بودجه اشاره کرد و هدف اصلی آن را اجرای طرح سازگاری با کم آبی برشمرد.
رضاپور مصرف ایرانیان را بیش از متوسط جهانی برشمرد و صرفه جویی 10 درصدی در تمام بخش ها را زمینه ساز عبور از دوره خشکسالی اعلام کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان زنجان این موضوع را هم مطرح ساخت که سرانه مصرف هر زنجانی در شبانه روز 287 لیتر و متوسط جهانی 150 لیتر است.
وی تصریح کرد: اگر هر شخص 20 لیتر آب کمتری مصرف و از هدر رفت آب جلوگیری کند می توانیم از کمبود آب شرب جلوگیری کنیم.
رضاپور بخش کشاورزی را بیشترین مصرف کننده منابع آبی این استان برشمرد و تاکید کرد: خلاف نگاهی که در خصوص چاه های غیر مجاز وجود دارد، از نظر تعداد نزدیک 45 درصد چاه ها فاقد پروانه هستند اما بیشترین برداشت غیر مجاز از منابع زیر زمینی به چاه های مجاز است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان زنجان گفت: از مجموع 17 هزار و 826 حلقه چاه ثبت شده، هفت هزار و 369 حلقه غیر مجاز به شمار می آید که از این هفت هزار و 369 حلقه چاه تا پایان امسال سه هزار و 258 مورد مسدود شده است.
وی تاکید کرد: در مجموع از این میزان چاه غیر مجاز، 312 میلیون متر مکعب برداشت می شد که با این مسدودی از برداشت 188 میلیون متر مکعب جلوگیری شد.
رضاپور اضافه کرد: 152 میلیون متر مکعب از محل چاه های مجاز اضافه برداشت می شود که تا به امروز از برداشت 44 میلیون مترمکعب جلوگیری شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان زنجان گفت: هزینه نصب و پشتیبانی کنتورهای هوشمند 50 میلیون ریال تمام می شود، اما بخش خصوصی برای رفع مشکل گرانی این کنتورها، وارد شده و بناست به شکل آزمایشی در زنجان و سمنان اقدام به فروش قسطی آنها کند.
آمار و گزارش هایی که دو متولی حوزه آب در خصوص مصرف بهینه این مایع حیات دادند بر جای خود باقی اما بر اساس تحقیق و مطالعه میدانی که در سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان زنجان انجام گرفته است، حال این مایع حیات خوب نیست و هر روز هم رو به وخامت می رود و هیچ کدام از گزارش های معمول مسئولان گرهی باز نمی کند.
کارشناس گروه تولیدی و زیر بنایی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان زنجان که مسئولیت انجام چنین پژوهشی را داشته است، اعلام کرد: عدم اجرا و بهره برداری به موقع از سدها و شبکه های آبیاری و زهکشی اراضی پایاب آنها به منظور بهره برداری از آبهای سطحی استان با مساحتی بیش از 90 هزار هکتار، افزایش جمعیت و کمبود شغل در سایر بخش های اقتصادی،‌ اعطای یارانه و تسهیلات مناسب دولت در بخش آب و انرژی به بهره برداران، عدم آینده نگری و سست شدن ظرفیت اعتقادی مردم و مشکلات اقتصادی آنها،‌ سبب هجوم بهره برداران متخلف به منابع آب سفره های زیرزمینی شده و برداشت آب از چاه های فاقد پروانه و چاه های مجاز استان،‌ بدون اعمال کنترل ویژه ای توسط متولیان آن ،‌ ادامه دارد.
فرهاد اجاقلو افزود: ادامه روند موجود که در سالهای اخیر شدت بیشتری به خود گرفته،‌ در نهایت موجب خشک شدن سفره های آب زیرزمینی در آینده نه چندان دور خواهد شد و حتی امکان سکونت در مناطق عمده ای از استان را به چالش خواهد کشید.
وی در ادامه این گزارش آورده است که کاهش آبدهی اکثر چاه های آب استان تا مرز 30 تا 50 درصد در مقایسه با سال گذشته به ویژه چاه های آب آشامیدنی شهری و روستایی ، موید آغاز دوران چالش کم آبی است و به نظر می رسد دوران به به و چه چه تقدیر از عملکردهای ضعیف متولیان بخش های آب و انرژی به پایان رسیده و باید به دنبال راه چاره مناسبی در جهت حل بحران آب بود.
همین گزارش موجب شد تا استاندار زنجان طی موضعی تند اعلام کند: با توجه به مصرف زیاد آب و برق غیر مجاز در این استان، در صورت اثبات کم کاری مدیران این حوزه به دستگاه قضایی معرفی و تعقیب خواهند شد.
اسدالله درویش امیری اظهار داشت: وقتی اجازه برداشت غیرمجاز 100 ها میلیون مترمکعبی در سال از منابع زیرزمینی زنجان را می دهیم، یعنی از این رفتارهای غیرمتعارف و غیر منطقی حمایت می کنیم.
وی ادامه داد: این مسائل نشان دهنده عمق فاجعه است، ما مسیر تخلف را برای عده ای مهیا کرده ایم و متاسفانه عین خیالمان هم نیست.
درویش امیری تصریح کرد: درباره موضوع آب تعهد نداریم، وجدان ملی در این باره مرده و در واقع روح دلسوزی در رابطه با این موضوع حیاتی از بین رفته است.
آب نیست و امسال برای دومین بار با پیگیری مسئولان آب سد آیدوقموش به رودخانه قزل اوزن که هرگز طعم خشکسالی را نچشیده بود، رها سازی شده است، با این حال هنوز هم عده ای خوشحال هستند که با این اقدام به ظاهر بخشی از درد کم آبی این استان را التیام داده اند و وظیفه خود را به سرانجام رسانده اند.
به نظر می رسد اگر کسی دلی به حال منابع مایع حیات رو به مرگ بسوزاند، بد نباشد و شاید منجر به این شود که قدمی برای اصلاح شیوه مصرف خود بردارد.