سد هراز؛ حکایت 30 ساله چشم بستن بر واقعیت خشکسالی

به گزارش ایران اکونومیست، موضوع هدر رفت آب های سطحی در استان پر باران مازندران همواره مورد بحث مردم و دست اندرکاران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است ، اما هنوز آب پر آب ترین رودخانه استان بدون استفاده در طول سال به دریا می ریزد.
هر چند در سال های اخیر ، بویژه پس از پیروزی انقلاب ، هشت سد کوچک و بزرگ در مازندران از جمله سد شهید رجایی در ساری و البرز در سوادکوه احداث شد و مشکل آب زراعی بخشی از زمین های مازندران را رفع کرد ، اما ساخت سد بر روی رودخانه پر آب هراز مورد غفلت قرار گرفت.
آب به عنوان مهم ترین نیاز کشاورزی مازندران محسوب می شود ، اما به رغم اهمیت کشاورزی این استان در تامین امنیت غذایی کشور ، اکنون فقط حدود 11 درصد آب سطحی استان ذخیره می شود.
مازندران یکی از مناطق پرآب ایران به شمار می آید ، اما به دلیل این که از آب های سطحی این استان استفاده مطلوبی نمی شود و حجم وسیعی از این منابع آبی بدون بهره برداری مفید به دریای خزر می ریزد، در مواقعی از سال کشاورزان این منطقه با مشکل کم آبی مواجه می شوند.
** دوگانه غرقابی و خشکسالی
در حالی تنش آبی و خشکسالی در دشت 110 هزار هکتاری ' هراز ' که نیمی از زمین های برنجکاری مازندران را شامل می شود ، به نخستین روز از فصل بهار رسید که غفلت و کم توجهی در ساخت سد هراز همچنان ادامه دارد.
در طی 30 سال اخیر به دلیل مهار و کنترل نکردن این منبع و نیز یکپارچه نشدن این اراضی ، بخش مهمی از اراضی کشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقابی قرار می گیرد.
کم آبی در مازندران در گذشته های دور بیشتر در مناطق شرقی و آن هم اواخر مرداد ماه رخ می داد ، اما اینکه خشکسالی و کم آبی به دشت هراز با رودخانه پر آب روان در آن منطقه آن هم در فروردین ماه از فصل بهار نمود پیدا کند ، تهدید جدی علیه کشاورزی استان است.
گزارش یک ساله شرکت آب منطقه ای مازندران از روان آب رودخانه ' هراز' به عنوان مهم ترین رودخانه استان که سالانه یک میلیارد متر مکعب روان آب را در خود عبور می دهد ، با منفی 2 درصد نسبت به شاخص 50 ساله مواجه شده است.
اکنون درحالی شالیزارهای دشت هراز مازندران در تنش آبی قرار گرفته اند که تازه نشا کاری در کمتر از 10 درصد زمین های شالیزاری این دشت آغاز شده است.
اغلب کشاورزان مناطق مرکزی مازندران در حالی که هنوز مشغول آماده سازی شالیزارهای خود برای نشا هستند، با کمبود شدید آب و خشکسالی رو به رو شدند.
کشاورزان شهرستان های آمل، بابل، محمود آباد و فریدونکنار که آب مورد نیاز را از دشت هراز تامین می کردند، پمپ های چاه های آب کشاورزی را روشن کرده تا کارهای آماده سازی شالیزارها را انجام دهند.
مشاهدات خبرنگاران ایرنا حاکیست که نوبت دهی آب رودخانه ها هم از سوی شرکت آب منطقه ای مازندران در حال انجام است، اما به دلیل کاهش روان آب رودخانه ها، این مقدار آب پاسخگوی نیاز شالیزارها نیست.
** خشکسالی ، واقعیت 30 ساله
در حالی که بر اساس آمار و ارقام هواشناسی ، زنگ هشدار رخنه و پیشروی خشکسالی به عنوان یک واقعیت تلخ استان مازندران از یک دهه پیش به صدا در آمد ، اما هنوز مسئولان نسبت به هدر رفت آب های سطحی بی تفاوت هستند.
کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش ، کم شدن دبی آب رودخانه ها ، پایین رفتن ایستایی آب های زیرزمینی و پیشروی آب شور به آب شیرین در سواحل نشانه های پیشروی خشکسالی در استان مازندران است.
کارشناس ارشد مطالعات اقلیمی و اقلیم دریا و ساحل اداره کل هواشناسی مازندران ، با تحلیل روند خشکسالی استان در سه دهه اخیر( از سال 1365 تا1395) ، گفت : بر اساس داده های مرکز ملی خشکسالی و با توجه به نمودار و نقشه های تهیه شده ، فراوانی و شدت وقوع خشکسالی در استان مازندران رو به افزایش است.
رحیم یوسفی زاده افزود : تحلیل‏ها نشان می دهد طی 10 سال اخیر نسبت به دوره‏های آماری 30 سال گذشته ، شدت و فراوانی خشکسالی افزایش پیدا کرده است ، به طوری که طی یک دوره 30 ساله ، 13 سال آن با انواع خشکسالی، 9 سال با شرایط نرمال و تنها هشت سال با شرایط ترسالی مواجه بوده است.
وی گفت : در 10 سال اخیر ، استان مازندران هفت بار انواع خشکسالی ، یک سال تر سالی و 2 سال وضعیت نرمال را تجربه کرده است و در این مدت تعداد دوره های نرمال رو به کاهش بوده است.
این کارشناس ارشد هواشناسی مازندران گفت : گزارش مرکز ملی خشکسالی همچنین نشان می دهد ، روند خشکسالی هفت ساله که نمایه آب های زیر زمینی و چشمه هاست نشان می دهد که در 30 سال اخیر تعداد سال های همراه با خشکسالی و نزدیک به آن در استان نسبت به سال‏های تر سالی و نزدیک به آن خیلی بیشتر بوده به نحوی که پنج سال دارای شرایط نرمال ، 6 سال ترسالی و 19 سال همراه با انواع خشکسالی مواجه بوده است.
وی ادامه داد: از سال 1380 تا انتهای 1394 استان مازندران به طور مستمر درگیر خشکسالی های هیدرولوژیکی(آب های زیرزمینی) بوده و شدت آن از سال1390 تا 1394 خیلی بیشتر از کل دوره آماری است.
وضعیت خشکسالی یک ساله 96 مازندران نشان نیز می دهد که 99 درصد از مساحت استان با انواع خشکسالی هواشناسی رو به رو شده و خشکسالی در 38درصد از ارتفاعات شهرستان ساری ' بسیار شدید ' بوده است.
** تکمیل سد مخزنی هراز ، نزدیک ترین امید برای کشاورزی
در حالی که ساخت سد هراز ( منگول ) در سال های 69 و 70 ردیف اعتباری در بودجه ملی کشور گرفت ، اما به دلیل اختلافات سیاسی ، زیست محیطی و اجتماعی ، عملیات اجرایی آن حدود 18 سال بعد در سال 1388 آغاز شد.
سد مخزنی هراز آمل از نوع خاکی با هسته رسی به ارتفاع 150 متر و 373 متر طول تاج سد به ظرفیت نهایی 650میلیون مترمکعب بر روی رودخانه هراز درحال ساخت است و عملیات خاک ریزی این سد نیز در حال انجام است.
ضرورت و اهمیت تکمیل هر چه سریع تر و به بهره برداری رساندن سد هراز به این است که این سد به تنهایی می تواند حدود 700 میلیون متر مکعب آب برابر با هشت سد بزرگ و کوچک و 800 قطعه آببندان فعلی استان ، ذخیره سازی را انجام بدهد.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای مازندران در باره اهمیت ساخت سد مخزنی هراز و روند پیشرفت این سد گفت : سد هراز بزرگ ترین سد مخزنی شمال کشور محسوب می شود اما بر اساس برنامه عقب است و اکنون حدود 60 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
ابراهیم یخکشی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : برای اجرا و ساخت سد و ایجاد جاده جایگزین هراز آمل به بیش از 200 میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
وی توضیح داد : کار ساخت سد هراز در سه سال گذشته با توجه جدی دولت تدبیر و امید با سرعت بیشتری همراه بوده و در این مدت با اختصاص بیش از 120 میلیارد تومان اعتبار ملی بیش از 30درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مازندران، با اشاره به اینکه تولید 25 مگاوات برق از سد هراز آمل پیش بینی شده است ، بیان داشت : با بهره برداری از سد هراز مشکلات کم آبی بیش از یکصد هزار هکتار از اراضی پایین دست سد و شهرستانهای آمل ، بابل ، محمودآباد ، فریدونکنار وبابلسر رفع و آب شرب مورد نیاز بیش از یک میلیون نفر از ساکنان این مناطق نیز تامین خواهد شد.
یخکشی با بیان اینکه بخش زیادی از آب های استان در فصل غیر زراعی وارد دریا می شود ، گفت : در حال حاضر فقط 11 درصد از آب های سطحی مازندران مهار می شود.
براساس آمار ، نزولات آسمانی در مازندران سالانه 15 میلیارد مترمکعب است که هشت میلیارد مترمکعب آن تبخیر شده و هدر می رود و 6 میلیارد و 850 میلیون مترمکعب باقی می ماند که از این میزان چهار میلیارد و 900 میلیون مترمکعب آب های سطحی شامل رودخانه ها، چشمه ها و یک میلیارد و 950 میلیون متر مکعب آب های زیرزمینی است که از آب های سطحی فقط 750میلیون مترمکعب یعنی 11درصد آن مهار می شود.