نفت را می‌توان نقطه قوت دولت یازدهم دانست، درست مثل برنامه مهار تورم، کسانی که می‌خواستند دستاوردهای دولت یازدهم را به رخ بکشند، استنادشان یا به افزایش صادرات نفت بود یا به مهار تورمی که ارکان اقتصاد ایران را تحت‌تأثیر قرار داده بود. امروز اما با این‌که هنوز حسن روحانی بر صندلی ریاست جمهوری ایران تکیه دارد، مبنای افتخار در حال تغییر است، چرا که نه‌تنها نشانه‌های بازگشت تورم به اقتصاد ایران آشکار شده بلکه دست نیافتن به وعده‌های داده شده در خصوص میزان افزایش قیمت نفت نیز سبب شده دیگر نه استناد به نفت باشد نه تورم. اینچنین است که غلامرضا شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران اعلام می‌کند وضعیت اقتصادی کشور مناسب نیست و قطار اقتصاد گویا از ریل خارج شده است. متاسفانه این اولین بار هم نیست که قطار اقتصاد ایران از ریل خارج می‌شود. مرور وضعیت اقتصادی ایران نشان می‌دهد این قطار سال‌هاست خارج از ریل حرکت می‌کند.
این به معنای آن نیست که نفت هیچ تغییری را در این سال‌ها تجربه نکرده است. درست در روزهایی که نامزدهای انتخابات خود را آماده حضور در عرصه یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران می‌کردند، میزان صادرات نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز رسیده بود. طبیعی است به واسطه کاهش میزان صادرات نفت، حجم تولید نیز دستخوش کاهش شده بود. تحریم‌های نفتی وضعیت صادرات دومین دارنده بزرگ نفت جهان (ایران) را تحت تأثیر جدی قرار داده بود و ایران می‌رفت تا تأثیر استراتژیک خود را در بازارهای جهانی به تاریخ واگذار و طعم تلخ این سبزی را زیر زبان خود حس کند. با این حال ورود حسن روحانی به نهاد ریاست جمهوری شرایط را دستخوش تغییری جدی کرد. برجام تحریم‌های نفتی ایران را شکست و بار دیگر پای نفت ایران به بازارهای جهانی باز شد.
وعده تولید 4 میلیون بشکه‌ای
براساس آمارهای ارائه شده میزان تولید نفت در سه ماهه سوم سال 1395 به سه میلیون و 963هزار بشکه در روز رسید. نزدیکی به رقم رویایی چهار میلیون بشکه در روز اما دیری نپایید و سه ماهه چهارم سال 95 میزان تولید با کاهش حدود 4/1 درصد، به سه میلیون و 909هزار بشکه در روز رسید. وضعیت وقتی پیچیده‌تر شد که در سه ماهه اول سال جاری میزان تولید سه میلیون و 880 هزار بشکه گزارش شد، اما میزان تولید نفت در سه ماهه دوم سال جاری نیز سه میلیون و 867 هزار بشکه گزارش شده است. اینچنین است که کارشناسان معتقدند حتی اگر میزان تولید نفت در ماه‌های پس از تابستان افزایش پیدا کرده باشد رسیدن به رقم تولید چهار میلیون بشکه‌ای در دسترس نیست. نکته دیگر اینجاست که با تجربه آزموده شده حتی دستیابی به این رقم نیز نمی‌تواند چندان پایدار باشد. داستان نفت ایران پیچیده‌تر از گذشته شده است. نشانه‌ای از این پیچیدگی را در سخنان اخیر وزیر نفت می‌توان جست‌وجو کرد. آنجا که در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره شرکت‌های طرف قرارداد ایران می‌گوید از بابت بردن نام شرکت‌ها نگرانی دارند چراکه به محض اعلام نام آنها برخی با مراجعه به این شرکت‌ها خواستار عدم همکاری‌شان با ایران می‌شوند. این اظهارنظر خود نشان می‌دهد هیاهو بر سر انعقاد قراردادهای نفتی در ایران هیاهویی بر سر هیچ است، اینجاست که معلوم می‌شود تنها یک پای ماجرا در انعقاد قراردادهای نفتی می‌لنگد و اتفاقا شرکت‌های نفتی نیز چندان راغب و مشتاق حضور در ایران نیستند.
خرداد سال 1393، دستیابی به تولید پنج میلیون و 700 هزار بشکه‌ای
نفت و میعانات گازی هدفگذاری شد. پس از آن بود که وعده بازگشت به دوران
پیش از تحریم از سوی مقامات دولت یازدهم مطرح شد. اما اکنون وزیر نفت تاکید
دارد که میزان تولید نفت تا پایان سال جاری رقم چهار میلیون بشکه در روز
را رویت خواهد کرد. وعده‌ای دیگر که در این سال‌ها از زبان مقامات دولتی و مسئولان وزارت نفت به گوش رسیده این است که میزان تولید نفت به پیش از تحریم‌ها باز خواهد گشت. این نکته را می‌توان فقط بخش محقق شده وعده‌های دولتی در حوزه نفت تلقی کرد، چراکه آمار نشان می‌دهد پیش از آغاز تشدید تحریم‌ها علیه ایران میزان تولید روزانه نفت به سه میلیون و 619 هزار بشکه در روز رسیده بود و پس از آن‌که تحریم‌های نفتی آغاز شد، حجم تولید رفته رفته آب شد تا این‌که
در سال 1393 میزان تولید نفت ایران در مرز سه میلیون بشکه قرار گرفت. حالا
در آخرین روزهای سال 1396 هرچند وعده رسیدن به تولید چهار میلیون بشکه نفت
محقق نشده است، اما باید اذعان کرد حجم تولید رشدی برابر با 800 هزار بشکه
را تجربه کرده است. این نکته مثبت اما وقتی در کنار موقعیت کنونی صنعت نفت
قرار می‌گیرد مشخص می‌شود
رسیدن به تولید چهار میلیون بشکه در وضعیت موجود، بدون انعقاد قراردادهای
جدید قابل تحقق نخواهد بود، چراکه در شرایط کنونی حداکثر ظرفیت تولید به
کار گرفته
شده است.
به نظر می‌رسد ایران بار دیگر در نفت به نقطه پیشین خود بازگشته و حالا حرکت در پوسته سخت افزایش ظرفیت تولید آغاز شده است. در چنین شرایطی با توجه به نامعلوم بودن زمان انعقاد قراردادهای جدید از یک سو و تشدید تنش‌های اقتصادی از سوی دیگر ممکن است بار دیگر اقتصاد ایران مجبور به نادیده‌گرفتن رؤیاهای نفتی خود شود و چون همیشه، همان‌گونه که در برنامه‌های پیشین توسعه اتفاق افتاد، بالا رفتن ظرفیت تولید نفت خود را به وقتی دیگر موکول کند. به این ترتیب همچنان نمی‌توان در مورد آینده واقعیت سخن گفت. وقتی پای نفت به میان می‌آید باید کمی مبهم و دوپهلو گفت: «شاید وقتی دیگر». از پس این همه ابهام و اما و اگر، معلوم نیست چگونه مقامات اقتصادی ایران بیش از سه دهه است با قطعیت سخن می‌گویند. شاید وقتی دیگر موعد تحلیل چرایی ارائه چنین وعده‌هایی فرا رسد. هرچه هست امروز در سایه بحران‌های روزمره همیشگی مجالی برای توجه به این موضوع باقی نمانده است.
بی‌توجهی به توان داخلی
در این بین پرسشی پیش می‌آید که آیا بخش‌خصوصی می‌تواند نقشی در افزایش تولید نفت داشته باشد یا خیر. برای پاسخ به این پرسش می‌توان به توان تولید نفت ایران در زمان تحریم اشاره کرد؛ زمانی که همه کشور ایران را در تولید نفت تنها گذاشتند و متخصصان ایرانی فقط با استعداد و توان خود توانستند صادرات نفت را ادامه دهند تا سهمشان در اوپک به صفر نرسد.
متاسفانه در ایران هنوز آن‌طور که باید و شاید به بخش خصوصی توجه نمی‌شود و هنوز یک بخش خصوصی بالغ وجود ندارد که بتواند در این زمینه صفر تا صد کار را انجام دهد. در قراردادی که اکنون توتال برای توسعه فاز 11 با شرکت ملی نفت ایران امضا کرده همه پیمانکاران ایرانی کارهای اجرایی را انجام می‌دهند، اما در زمینه تحقیقات باید مجری شرکت دیگر خارجی باشند.بخش‌خصوصی در طول سال‌های گذشته بیش از این‌که در زمینه تولید نفت مؤثر باشد در بخش زیر مجموعه‌های نفت مانند پتروشیمی رشد کرده و اکنون تقریباً 100درصد شرکت‌های پتروشیمی، خصوصی هستند.
